בארייכערט אייער וואקאבולאר

[גרשון]

מיר אלע זענען באקאנט מיט אסאך ווערטער וואס ענדיגן זיך -לאגיע. דער סופיקס לאגיע קומט פון אלט גריכיש, און באדייט א חכמה, א לערע, אדער עפעס וואס מ'זאגט.

אין ענגליש זענען פארהאן היינט צוטאגס עטליכע הונדערט ווערטער וואס ענדיגן זיך מיט -לאגיע. די מערהייט פון זיי זענען באניצט אין וויסנשאפט, וואו יעדער מקצוע פון סייענס ווערט אנגערופן מיט'ן נאמען + לאגיע, און דער וואס איז עוסק אין דעם תחום הייסט -לאגיסט/ין. אבער ביי א חלק פון די ווערטער איז דער באדייט עפעס בשייכות מיט זאגן. אזוי ווי אַנטאָלאָגיע, וואס איך האב געשריבן צוויי תגובות צוריק, און אזוי ווי apology, וואס מיינט אין גריכיש "זאגן עפעס אין פארטיידיגונג".

פארשטייט זיך אז די ווערטער מעגן אויך ווערן אידיש. מ'נעמט עס נאר פון ענגליש, וויבאלד זי איז די וויסנשאפטליכע שפראך היינט צוטאגס. אבער באמת קומען די ווערטער פון פראנצויזיש און אנדערע שפראכן, ממילא מעג מען עס אוודאי אויך ניצן אין אידיש. חוץ, פארשטייט זיך, ווערטער וואס האבן אן אנדער ווארט אין אידיש, א שטייגער ווי apology-אנטשולדיגונג.

איך וועל פרובירן אין דער קומענדיגער שטיק צייט צו ברענגען אזעלכע ווערטער מיט זייער באדייט, יעדע תגובה מיט נאך איינס אדער עטליכע ווערטער, עד מקום שידי מגעת. איך וועל אנהייבן מיט די קלענערע ווערטער, וואס אסאך פון זיי זענען מער באקאנט.

[גרשון]

ביאָלאָגיע (biology) = די חכמה פון לעבעדיגע זאכן. דאס נעמט אריין די וויסנשאפט איבער מענטשן, באשעפענישן, אדער לעבעדיגע ארגאנען.

געאָלאָגיע (geology) = די חכמה פון דער ערד. דאס נעמט אריין דאס שטודירן די ערד פון דער וועלט צי אנדערע פלאנעטן אדער ספעציפיש די ערד פון א געוויסן פלאץ.

אַנאַלאָגיע (analogy) = פארגלייכן צוויי זאכן ("לאגיע" דא באדייט רעדן).

עקאָלאָגיע (ecology) = דאס שטודירן ווי אזוי צוויי זאכן ארבעטן אינאיינעם. דאס קען מען ניצן אויף אסאך ערטער, אבער באזונדער ניצט מען עס אין ביאָלאָגיע, צו פארשטיין ווי אזוי צוויי ארגאנען אינעם מענטש אפערירן אינאיינעם. עקאָ אין גריכיש מיינט א הויז.

[גרשון]

אז מיר ווייסן אז לאָגיע קען מיינען רעדן, וועלן מיר פארשטיין דעם באדייט פון מאָנאָלאָג און און דיאַלאָג. מיר האבן שוין געברענגט אז מאָנאָ מיינט איינס און דיאַ מיינט צוויי. אלזא, מאָנאָ + לאָג = איינער וואס פירט א געשפרעך אליין (דער אנדערער הערט נאר אויס און רעדט גארנישט; דיאַ + לאָג = א געשפרעך צווישן צוויי מענטשן.

יעצט לאמיר זען אן ענליכן באדייט צום דערמאנטן: דיאַלאָגיע. דאס איז ווען ס'איז דא א פאר פון צוויי זאכן, צב"ש פילמס אדער אלבומס, וואס גייען אינאיינעם.

וויבאלד מיר קענען דאס ווארט, קען מען גרינג פארשטיין די איבריגע ווערטער, ווען ס'זענען דא דריי, פיר, אא"וו וואס גייען אינאיינעם:

טרילאָגיע = דריי אינאיינעם.
טעטראַלאָגיע = פיר אינאיינעם.
פּענטאַלאָגיע = פינף אינאיינעם.
העקסאַלאָגיע = זעקס אינאיינעם.
העפּטאַלאָגיע = זיבן אינאיינעם.
אָקטאַלאָגיע = אכט אינאיינעם.
ענעאַלאָגיע = ניין אינאיינעם.
דעצאַלאָגיע = צען אינאיינעם.

[היסטאריש]

מיר אלע זענען באקאנט מיט אסאך ווערטער וואס ענדיגן זיך -לאגיע. דער סופיקס לאגיע קומט פון אלט גריכיש, און באדייט א חכמה, א לערע, אדער עפעס וואס מ'זאגט.

אין ענגליש זענען פארהאן היינט צוטאגס עטליכע הונדערט ווערטער וואס ענדיגן זיך מיט -לאגיע.

איך וועל פרובירן אין דער קומענדיגער שטיק צייט צו ברענגען אזעלכע ווערטער מיט זייער באדייט, יעדע תגובה מיט נאך איינס אדער עטליכע ווערטער, עד מקום שידי מגעת. איך וועל אנהייבן מיט די קלענערע ווערטער, וואס אסאך פון זיי זענען מער באקאנט.

א דאנק פאר די ביז יעצטיגע, כ'ווארט פאר נאך.

[היסטאריש]

אז מיר ווייסן אז לאָגיע קען מיינען רעדן, וועלן מיר פארשטיין דעם באדייט פון מאָנאָלאָג און און דיאַלאָג. מיר האבן שוין געברענגט אז מאָנאָ מיינט איינס און דיאַ מיינט צוויי. אלזא, מאָנאָ + לאָג = איינער וואס פירט א געשפרעך אליין (דער אנדערער הערט נאר אויס און רעדט גארנישט; דיאַ + לאָג = א געשפרעך צווישן צוויי מענטשן.

יעצט לאמיר זען אן ענליכן באדייט צום דערמאנטן: דיאַלאָגיע. דאס איז ווען ס'איז דא א פאר פון צוויי זאכן, צב"ש פילמס אדער אלבומס, וואס גייען אינאיינעם.

ש'כח. שוין געזען דיזע ווערטער אומצאליגע מאל און קיינמאל אריינגעטראכט וואס עס באדייט.

[א ברעקעלע שכל]

ביאָלאָגיע (biology) = די חכמה פון לעבעדיגע זאכן. דאס נעמט אריין די וויסנשאפט איבער מענטשן, באשעפענישן, אדער לעבעדיגע ארגאנען.

געאָלאָגיע (geology) = די חכמה פון דער ערד. דאס נעמט אריין דאס שטודירן די ערד פון דער וועלט צי אנדערע פלאנעטן אדער ספעציפיש דער ערד פון א געוויסן פלאץ.

אַנאַלאָגיע (analogy) = פארגלייכן צוויי זאכן ("לאגיע" דא באדייט רעדן).

עקאָלאָגיע (ecology) = דאס שטודירן ווי אזוי צוויי זאכן ארבעטן אינאיינעם. דאס קען מען ניצן אויף אסאך ערטער, אבער באזונדער ניצט מען עס אין ביאָלאָגיע, צו פארשטיין ווי אזוי צוויי ארגאנען אינעם מענטש אפערירן אינאיינעם. עקאָ אין גריכיש מיינט א הויז.

ווען "די" און ווען "דער"?

[גרשון]

דער איז א טעות דא; ס'קומט די. ש'כח פאר'ן אנמערקן.

[גרשון]

זאָאָלאָגיע (zoology) = דאס שטודירן חיות; זייער געבוי, משפחה, ווי אזוי און וואו זיי לעבן, אד"ג.

פיזיאָלאָגיע (physiology) = א צווייג פון ביאָלאָגיע, וואס גיבט זיך אפ מיט'ן פארשטיין ווי אזוי געוויסע לעבעדיגע באשעפענישן אדער אָרגאַנען פונקציאנירן. פיזיאָלאָגיע איז א כלליות'דיגער נאמען, אבער אסאך זאכן פארמאגן א נאמען פאר זיך, צב"ש די פיזיאָלאָגיע פונעם הארץ, מח, אא"וו (פיזי = נאטור).

אָטאָלאָגיע (otology) = דאס שטודירן דעם אויער.

מיאָלאָגיע (myology) = דאס שטודירן די מוסקלען.

אָראָלאָגיע (orology) = דאס שטודירן בערג.

נעאָלאָגיע (neology) = די חכמה פון שאפן נייע ווערטער (נעאָ = ניי).

[גרשון]

אידעאָלאָגיע (ideology) = א וועג פון טראכטן; מערערע אידעען צוזאמען. דער ערשטער צו ניצן דאס ווארט מיט'ן באדייט וואס איז היינט באקאנט איז געווען נאפאלעאן.

טעאָלאָגיע (theology) = דאס לערנען איבער גא-ט אדער רעליגיע (טעאָ = גא-ט).

אָנקאָלאָגיע (oncology) = דאס שטודירן טומארס ל"ע.

[גרשון]

מיטאָלאָגיע (mythology) = לערנען איבער אלטע מיטאָסן, אדער א זאמלונג פון מיטאָסן פון א געוויסן פאלק אד"ג.

עטיאָלאָגיע (US: etiology, UK: aetiology) = דער שורש פון וואו עפעס שטאמט, צב"ש זיין היסטארישן אדער מיטאָלאָגישן מקור. בעיקר באניצט אין מעדיצין, צו פארשטיין ווי אזוי א מחלה האט זיך אנגעהויבן.

אַרכעאָלאָגיע (archaeology) = לערנען און פארשן אלטע חפצים (אַרכעאָ = אלט).

טאָפּאָלאָגיע (topology) = צו פארשטיין ווי אזוי א קאמפליצירטע זאך איז צוזאמגעשטעלט, צב"ש א קאמפיוטער נעטווארק (טאָפּאָ = פלאץ).

טיפּאָלאָגיע (typology) = איינצוטיילן זאכן לויט זייערע טיפן. באניצט אסאך אין אַרכעאָלאָגיע.

פּסיכאָלאָגיע (psychology) = פארשטיין דעם מענטשליכן מוח (פּסיכאָ = נפש).

[א ברעקעלע שכל]

מיטאָלאָגיע (mythology) = לערנען איבער אלטע מיטאָסן, אדער א זאמלונג פון מיטאָסן פון א געוויסן פאלק אד"ג.

עטיאָלאָגיע (US: etiology, UK: aetiology) = דער שורש פון וואו עפעס שטאמט, צב"ש זיין היסטארישן אדער מיטאָלאָגישן מקור. בעיקר באניצט אין מעדיצין, צו פארשטיין ווי אזוי א מחלה האט זיך אנגעהויבן.

אַרכעאָלאָגיע (archaeology) = לערנען און פארשן אלטע חפצים (אַרכעאָ = אלט).

טאָפּאָלאָגיע (topology) = צו פארשטיין ווי אזוי א קאמפליצירטע זאך איז צוזאמגעשטעלט, צב"ש א קאמפיוטער נעטווארק (טאָפּאָ = פלאץ).

טיפּאָלאָגיע (typology) = איינצוטיילן זאכן לויט זייערע טיפן. באניצט אסאך אין אַרכעאָלאָגיע.

פּסיכאָלאָגיע (psychology) = פארשטיין דעם מענטשליכן מוח (פּסיכאָ = נפש).

זייער אינטערעסאנט און אינפארמאטיוו. גיי אן!!

[א ברעקעלע שכל]

בארייכערט אייער וואקאבולאר - לאגיע.pdf

(78.96 KiB) געווארן דאונלאודעד 47 מאל

[גרשון]

יאג דיך נאכנישט, כ'האב נאך אסאך סחורה צו לייגן אי"ה

[ממוצע]

מיטאָלאָגיע (mythology) = לערנען איבער אלטע מיטאָסן, אדער א זאמלונג פון מיטאָסן פון א געוויסן פאלק אד"ג.

עטיאָלאָגיע (US: etiology, UK: aetiology) = דער שורש פון וואו עפעס שטאמט, צב"ש זיין היסטארישן אדער מיטאָלאָגישן מקור. בעיקר באניצט אין מעדיצין, צו פארשטיין ווי אזוי א מחלה האט זיך אנגעהויבן.

אַרכעאָלאָגיע (archaeology) = לערנען און פארשן אלטע חפצים (אַרכעאָ = אלט).

טאָפּאָלאָגיע (topology) = צו פארשטיין ווי אזוי א קאמפליצירטע זאך איז צוזאמגעשטעלט, צב"ש א קאמפיוטער נעטווארק (טאָפּאָ = פלאץ).

טיפּאָלאָגיע (typology) = איינצוטיילן זאכן לויט זייערע טיפן. באניצט אסאך אין אַרכעאָלאָגיע.

פּסיכאָלאָגיע (psychology) = פארשטיין דעם מענטשליכן מוח (פּסיכאָ = נפש).

הייסט אז די וואס זאגן "מיטאלאגישער גבאי פון שומר שבת".. זאגן בעצם אז דאס גאנצע זיין א גבאי איז א "מיטאס"?...

[גרשון]

ווער זאגט אזוי?

[ממוצע]

געדענק שוין נישט וועלכע האטליין רעדנער...

[ממוצע]

אין עברית קענסטו אסאך מאל זעהן גבאי המיתולוגי. בית המדרש המיתולוגיה.

[תנא-קמא]

אין עברית קענסטו אסאך מאל זעהן גבאי המיתולוגי. בית המדרש המיתולוגיה.

פונקט ווי לעגענדארע, פונעם ווארט לעגענדע.

[א ברעקעלע שכל]

יאג דיך נאכנישט, כ'האב נאך אסאך סחורה צו לייגן אי"ה

איך וועל עס אי"ה אפדעיטן (אקטועליזירן = דייטש)

[הלבלר בקולמסו]

אין עברית קענסטו אסאך מאל זעהן גבאי המיתולוגי. בית המדרש המיתולוגיה.

אזוי ווי עס איז דא אן ארכעלאגישער ארטיקל, איז דא א מיטאלאגישער.

איך ווייס נישט אויב דארט האט עס מיט'ן לערנען.

אגב @גרשון, געאמאטריקע האט עפעס מיט געאָלאָגיע?

[גרשון]

אין עברית קענסטו אסאך מאל זעהן גבאי המיתולוגי. בית המדרש המיתולוגיה.

איך האב עס קיינמאל נישט געזען, אבער יעצט זע איך טאקע אז מ'ניצט עס דא-דארט.

ס'איז לכאורה אנשטאט לעגענדאר, וואס איך אויך בעצם מלשון לעגענדע.

אה, נישט באמערקט אז תנא קמא האט שוין געשריבן.

[גרשון]

אגב @גרשון, געאמאטריקע האט עפעס מיט געאָלאָגיע?

https://ivelt.com/forum/viewtopic.php?p ... 4#p2629254

[גרשון]

האָמאָלאָגיע (homology) = צוויי זאכן וואס זענען זייער ענליך, צב"ש צוויי האָמאָלאָגישע גענעס (האָמאָ = זעלבע).

רעאָלאָגיע (rheology) = א צווייג פון פיזיק וואס שטודירט די דעפאָרמאַציע און פליסיגקייט פון מאטעריאלן. (רעאָָ = פלוס. פאר מער ליינט איבער פליסיגקייטן וואס שטימען נישט לויט ניוטאן.)

ציטאָלאָגיע (cytology) = דאס שטודירן צעלן (ציטאָ = צעל).

פּאַטאָלאָגיע (pathology) = אנאליזירן און דיאגנאזירן קרענק אין לאבאראטאריעס דורך סעמפלס פונעם קערפער (פּאַטאָ = קרענק).

[גרשון]

נעאָלאָגיע (neology) = די חכמה פון שאפן נייע ווערטער (נעאָ = ניי).

2. א נייער רעפארמירטער מהלך אין א רעליגיע, ווי די טרויעריג-בארימטע נעאָלאָגיע אין אונגארן.

[א ברעקעלע שכל]

@גרשון, אויב קענסטו מאכן א ליסטע פון ווערטער וואס הייבן זיך אן -אנט, און זייערע באדייטן, וואלט איך דיר שטארק דאנקבאר געווען

צ.ב.ש. אנטלויפן, אנטרינען, אנטשלאפן אא"וו