זארעכפעפער שרייבט:
דאס ביסטו איינמאל מודה אז ביי אריינגיין/ארויסגיין איז דער גאנצער אויפטו בלויז א 'ספעיס', זאגסט נאר אז ביי איינגיין, איינשטיין, אויסגיין וכו' וכו', דארט וועט שוין כאפן א חידוש אינעם פארזילבע. איך בין נישט אין דער גוסטע פון גיין איינס בייאיינס (פארזילבע...) און דיר איבערצייגן אז די אלע ווערטער האבן אין היברעאיש (און צומאל אין אידיש אויך) א טערמין פאר זיך. למשל, 'אויסגיין' איז אין העברעאיש 'גוע', 'איינגיין' – 'הסכים', אא"וו. איך וואלט זיך אפילו ערלויבט צו זאגן פארקערט, אז די זילבעס זענען געשאפן געווארן אין די פעלער טאקע מחמת איר ארעמקייט אין ווערטער. במקום וואס אין אנדערע שפראכן האבן די אלע אויסדריקן א באשטימט ווארט פאר זיך, מוז מען אין אידיש נעמען א ענדליך ווארט, וואס דער משמעות הערט זיך אן ענדליך צום ענין, און צושטעלן דערצו א פארזילבע.
"ארעמקייט"? כל-זמן מען קען זיך אויסדרוקן אן קיין פראבלעם איז פשוט נישט שייך צו זאגן אז עס ליידט פון ארעמקייט. צו איז אן אונטערשייד פאר דעם רעדנער צו ער זאגט "נכנס" אדער "אריינגעגאנגען"? ווילאנג ער האט אן אויסדרוק פאר דער זאך וואס ער וויל דערוועגן רעדן הייסט דאס אז "עס פעלט אים גארנישט". עס ווייזט – דעריבער – אוודאי נישט אויף קיין ארעמקייט אין דער שפראך.
וואס איר האט אבער געמיינט איז ווי איר שרייבט אז עס איז פארהאן "אן ארעמקייט אין ווערטער", דאס הייסט אז כאטש וואס אין שפראך פעלט גארנישט, דאך איז די אורזאך צו דער 'זילבע-ערשיינונג' מחמת אן ארעמקייט אין ווערטער-אוצר. אין אנדערע ווערטער: די שפראך איז טאקע זייער רייך, אבער דאס איז נישט צוליב א רייכן ווערטער-אוצר, נאר צוליב דעם וואס עס איז געמאכט מיט קלוגשאפט אויסצונוצן דעם רעלאטיוו-ארעמען אוצר אויפ'ן בעסטן אופן. און צוליב דעם פראבלעם (דהיינו, א מאנגל אין ווערטער) איז געשאפן געווארן דער געדאנק פון דרייען די ווערטער מיט די זילבעס.
אויב דאס איז וואס איר זאגט פארשטיי איך נישט ממש אייער פראבלעם, דען לאמיר צונעמען די זאך אויף קליין-געלט: קיין ארעמקייט אין דער שפראך איז דאך
נישטא ווי מיר האבן קלארגעשטעלט, ווידער אן ארעמקייט אין ווערטער-אוצר האט למעשה צוגעברענגט אן אינטערעסאנטע ערשיינונג אז מען זאל זיך "אויסלערנען" אויסצונוצן די ווערטער אויפ'ן בעסטן אופן, און מען קען נוצן יעדעס ווארט אויף אונצאליגע אופנים. נו, פון יעצט און ווייטער וועט שוין לכאורה מוזן וואקסן די רייכקייט פון דער שפראך פילפאכיג. פארוואס? גאנץ פשוט. לאמיר זאגן אז אויף אראביש איז דא צען טויזנט ווערטער (סתם אלס ביישפיל), און אויף דייטש נאר פינף טויזנט. יעצט צוליב דעם פראבלעם לערנען זיך די דייטש-שפרעכענדע מענטשן איבערצונוצן יעדעס ווארט צען מאל. וואס קומט אויס? ווער בלייבט מיט מער ווערטער-מעגליכקייטן אין זיין אוצר?
יעצט נאך אלעם איז בפשטות די מעשה גאר פארקערט, אז ווייל דייטש האט די אייגנשאפט פון די זילבע-צושטעלונגען דעריבער האט עס נישט פארלאנגט קיין אנטוויקלונג פון באזונדערע ווערטער פאר אומבאשטימטע זאכן, וויבאלד יעדע זאך איז גאנץ לייכט באשטימט געווארן דורך דעם עקזיסטירנדן אוצר. פארוואס קלער איך אזוי? פשוט, וויבאלד יעדע שפראך איז דאך אליין געשאפן געווארן לויטן געברויך פון אירע באנוצער, און אויב עס איז געווען א מאנגל אין ווערטער האט זיך דאך אנטוויקלט פרישע ווערטער פונקט ווי די ערשטע זענען אנטוויקלט געווארן. אין דעם פאל פון דייטש איז נישט מער ווי דאס אז פרישע ווערטער האבן נישט אויסגעפעלט געשאפן/אנטוויקלט צו ווערן. חוץ פון דעם איז דאך די 'צושטעל-ערשיינונג' אן אינטעגראלער טייל פון דער שפראך, דאס איז פון די פונדאמענטן פון דער שפראך, און עס האט זיך נישט געמאכט בלויז ביי טייל ווערטער, דעריבער ווייזט אויס אז אזוי איז מתחילה די שפראך פונעם יסוד אויס – נאך פון דער הפלגה, און נישט אז דאס איז שפעטער געשאפן געווארן צוליב א מאנגל פון ווערטער (זעה אויך באלד די דריטע סיבה פון דעם געווינס פון די ווערטער-צושטעלונגען וואס דאס ווייזט אויך איבער אז אזוי קומט עס אוודאי אריגינעל, דען אזוי איז דאך עס פיל בעסער און פשוטער. און אויב עס איז מער יושרדיג, דאן איז דאך פשוט מען זאל עס בעפארצוגן איבער ווילד-פרעמדע ווערטער, און עס ווערט גאר שווער פארקערט, פארוואס זאל נישט אין אלע שפראכן זיין בערך אזוי).
יעצט, איר זאגט אז פיל ווערטער וואס זענען אויף יידיש "באזילבעט" איז פארהאן אן איינפאכיג ווארט אויף לה"ק. נאך דער הקדמה וועט זיין קלארער צו פארשטיין פארוואס די אייגנשאפט פון "די זילבעס-צושטעלן" איז אזא ברכה, און דאס איז צוליב דריי אדער פיר סיבות:
ערשטנס, ווי געזאגט איז דער מציאות פון אזא ערשיינונג א ברכה פאר די שפראך-באנוצער, ווייל אזא מעגליכקייט פון זילבעס גיט דעם רעדנער א מעגליכקייט פון פרייען אויסדרוק. פארוואס? ווייל למעשה אזוי-ווי ער האט אזא אוצר אין דער האנט קען ער עס פון היינט באנוצן אויף טויזנטער אופנים וואס זאלן אים שיין צופירן צו דעם פונקטליכן באדייט וואס ער וויל ארויסברענגען, און דאס וועט אים שטארק צונוצקומען אין פעלער וואס ביי אנדערע שפראכן איז גאר
נישט פארהאן אזא גענויע הגדרה אויף די ספעציפישע זאכן.
לאמיר נעמען צוערשט די אויבנדערמאנטע דוגמא פון "אויסטיילן/איינטיילן" וואס ווערט אויף לה"ק באצייכנט בלויז מיט איין ווארט "לחלק". אדער לאמיר נעמען נאך א ביישפיל: דאס ווארט "נפל" מיינט "פאלן" (אראפפאלן/ארויספאלן/אריינפאלן א.א.וו.), יעצט ווען איך הער איינעם זיך באקלאגן אויף העבראיש מיט'ן ווארט "נפלתי" – כאטש איך זעה לויטן ענין אז ער מיינט נישט קיין פיזישן פאל, נאר ער דרוקט זיך אויס מעטאפאריש, מיינענדיג א גייסטישן פאל - ווייס איך דאך נישט צו ער מיינט צו זאגן "איך בין אריינגעפאלן" – וואס דאן מיינט דאס אז ער האט חרטה אויף דער זאך, אדער ער מיינט צו זאגן "איך בין דורכגעפאלן", און דאס מיינט אז עס נישט אזוי געפערליך, איך בין נאר פשוט דורכגעפאלן. אדער מיינט ער גאר "איך בין געפאלן" א שטאפל, און נישט מוכרח אז ס'שטערט אים, ער דערציילט נאר א געשעהענעם פאקט (איך האב פיל מאל שייכות מיט קירוב-זאכן, און די פראגע איז ביי מיר א למעשה'דיגע, וויבאלד איך הער דעם אויסדרוק פון פרייע כסדר).
אדער זייט אזוי גוט און זאגט מיר וויאזוי וועט איר זאגן אויף לה"ק אז א מענטש איז "אנטלאפן" פון די פאליציי? "הוא ברח"! ריכטיג? אויב אזוי, וויאזוי וועט איר דאן ערקלערן אז דאס אינגעלע איז אוועקגעלאפן פון זיין מאמען? אויך "הוא ברח"! שטימט? נו, צו איז דען "אנטלויפן" מיט "אוועקלויפן" די זעלבע זאך? אוודאי נישט! אבער דאס קען מען שוין פארשטיין לפי הענין (אויפן היינטיגן העברעאיש האבן זיי געשאפן אן עקסטער ווארט פאר'ן אנטלויפן פון מיליטער: "עריקה", עס איז אבער היימישע פראדוקציע – גענומען פון אראמיש דאס זעלבע ווארט ווי "בריחה", און געשאפן א נייעם מושג באזונדער פאר מיליטער). ווען איך זאג "לקבל" אדער "לקחת" מיינט עס "באקומען" אדער "נעמען", וויאזוי וועל איך אבער וויסן ווען ער מיינט "איבערנעמען" פון מיר? אויף העברעאיש ווערט דאס פשוט נישט עקסטער באצייכנט, דען נעמען מיט איבערנעמען ווערט נישט באטראכט פאר עפעס אנדערש, אבער קיינער וועט נישט לייקענען אז עס איז פיל געשמאקער ווען מען האט די קלארקייט אין דעם. אזוי זענען נאך פארהאן פיל ווערטער וואס אויף אנדערע שפראכן איז נישט פארהאן קיין גענוי ווארט פאר דעם אליין, נאר דער מיטשמועסער דארף אליין באטראכטן ווי דער חמרא שטייט איין, איך וועל זאגן "נפל" אדער "חילק" און יענער וועט דארפן פארשטיין לויטן ענין.
דער זעלבער פראבלעם איז דא פארקערט אויך. דאס הייסט אזוי: אין די דערמאנטע דוגמאות פון "חילק" מיט "נפל" ווייסן מיר אז מען רעדט פון "פאלן" אדער "טיילן", מיר ווייסן נאר נישט פון וואספארא טיילן מען רעדט, צו פון איינטיילן דעם קוכן אין דריי חלקים, אדער פון אויסטיילן די קוכן פאר אלע קינדער. אדער ווייסן מיר נישט פון וואספארא "פאלן" מען רעדט. עס איז אבער קלאר אז מען רעדט פון טיילן/פאלן. ווי איז אבער אז איינער זאגט אויף העברעאיש "זה נשמט". דא איז פארהאן א פארקערטער פראבלעם, אז איך ווייס טאקע אז מען רעדט פון עפעס וואס איז "אוועק", איך ווייס אבער נישט צו דאס האט פאסירט דורך דעם וואס די זאך איז זיך אליין ארויסגעפאלן (הבורג נשמט), אדער צו דאס איז געטון געווארן דורך איינעם בכוונה (נשמט בידי אחר). אויף יידיש וועט דאס ערשטע הייסן "ארויספאלן" אדער "זיך ארויסגליטשן", און דאס צווייטע "ארויסגעפליקט", "ארויסגעריקט", אדער "ארויסגעווארפן געווארן". אין אנדערע ווערטער, ביי דעם ווארט "נשמט" איז דער ערשטער טייל פונעם יידישן ווארט קלאר (דער ערשטער אפיקס "ארויס..."), עס איז אבער נישט אינגאנצן קלאר דער צווייטער טייל פונעם יידישן ווארט (דער צווייטער אפיקס: ארויס...געפאלן? ארויס..געווארפן?, און אפילו אויב דו וועסט זאגן אז עס איז אליין "נשמט" געווארן, צו איז דאס געשען דורך "פאלן" אדער "גליטשן", נעמליך – ארויס...געפאלן אדער ארויס...געגליטשט?). דאס איז פארקערט פון די פריערדיגע דוגמאות ווי דער צווייטער אפיקס אינעם יידישן ווארט (פאלן/טיילן/לויפן) איז גראדע געווען קלאר, און נאר דער ערשטער טייל איז געווען אומקלאר.
אין דעם פאל אבער איז אלעמאל שייך צוצולייגן א ווארט וואס זאל ערקלערן דעם זין פון דעם רעדנער, אזוי-ווי אין דעם ביישפיל פון "נכנס בריצה" וואס כאטש "כניסה" באצייכנט נישט דעם אופן וואס ער איז אריין קען עס דאס נעקסטע ווארט קלארמאכן. אזוי איז אויך מיט "נשמט" וואס מען קען צולייגן "נשמט מאליו" אדער "בידי אחר". דאך, מיט דעם אלעם ווערט עס דאך דורך דעם ווארט אליין נישט באצייכנט. און כאטש עס איז מעגליך צו באצייכענען פונקטליך אויף לה"ק אויך, דאך האט א באזונדערע מעלה דאס ווארט "אריינגיין" וואס קלעבט צו צו זיך דאס גיין. ווייל אין אמת'ן אריין קען מען אויך זאגן אויף יידיש "ער איז אריין" און מען מוז דאך נישט מפרט זיין אז ער איז אריינגעגאנגען". אבער דאך, איז פארהאן א מעגליכקייט - נוצנדיג די אייגנשאפט פון "די זילבעס" – צו ערקלערן אין איין ווארט די פעולה פון דעם וואס איז אריין, דורכ'ן זאגן "אריינגעגאנגען/אריינגעלאפן". אגב, אריגינעל ווערט טאקע – אינעם ווארט "אריינגיין" - נאר צוגעטשעפעט א זילבע וואס איז אפילו נישט קיין ווארט פאר זיך, און דאס ווערט געזאגט אויף דייטש "איינגיין" (EINGEHN), אויף יידיש איז דאס פארלענגערט געווארן צו "אריינגיין". מיר זאגן אבער אויך "איינטריט" און נישט "אריינטריט". דאס זעלבע איז מיט "ארויסגיין" וואס איז אויף דייטש "אויסגיין" (AUSGEHN). (ווי שוין דערמאנט אין א צווייט פלאץ איז דאס ווארט "אריין" א צוזאמשטעל פון "הער-איין" וואס דער עיקר איז טאקע נאר די זילבע "איין", ענליך צו דעם ווארט IN אויף ענגליש.)
אבער אפילו ס'זאל יא זיין א געווענליך ווארט וואס ווערט אין דעם פאל צוגעטשעפעט איז עס אבער דאך "א באנוס" פון א מעגליכקייט וואס איז נישט פארהאן אויף אסאך אנדערע שפראכן, דען אנשטאט צו זאגן "ער איז אריין דורכ'ן גיין" (נכנס בהליכה) אדער "דורכ'ן לויפן" (בריצה) קען מען איינפאך זאגן אין איין צוזאמגעשטעלטן ווארט "אריינגעגאנגען". דער באנוס דערפון איז גאנץ קלאר, אנשטאט צו זאגן א גאנצן זאץ באקומסטו א רעכט צו שאפן איין ווארט פון צוויי וואס זאל דיר איינשפארן די ארבעט.
צוויי: יעצט, חוץ פון דעם זענען דא נאך ווערטער וואס נישט נאר וואס דער רעדנער באצייכנט נישט קלאר זיין כוונה מיט'ן ווארט אליין, נאר עס איז גאר נישט מעגליך בכלל עס צו באצייכענען נאר אויף יידיש, קודם כל נעם אלס ביישפיל די דוגמאות וואס איך האב צוגעברענגט: "זיך צעוויינען", "זיך צעזינגען", "זיך צוטאנצן" צו קענסטו איבערזעצן דעם באדייט וואס די זילבע "צע" גיט צו אין די דוגמאות. עס גיט צו פיל הארץ צו די ווערטער, דען דער יעניגער האט נישט סתם געוויינט, אדער "אנגעהויבן צו וויינען", נאר ער האט זיך פשוט "צעוויינט", אדער אין א פרייליכן מאמענט האט ער זיך פשוט צוזינגען. אדער וויאזוי וועט איר באצייכענען "אז משה איז אפגעלאפן צעהן מייל צופיס" אדער אז ער איז שוין "אפגעגאנגען" א שטיק וועג. דו קענסט זאגן "הוא רץ הרבה זמן" אבער דאס האט גאר נישט דעם באדייט פון "אפלויפן" וואס באצייכנט די שוועריגקייט אינעם לויפן/גיין, אז ער איז עס "אפגעגאנגען", און נישט סתם דורכגעגאנגען. און וואס איז מיט "אפעסן" שנעל, "אפדאווענען" פאר'ן פאָרן, אדער "אפכאפן" א פרישטאג, וואס דא באצייכנט דער "אפ" אז עס איז געמאכט געווארן שנעל, נישט געפעניעט.
ווי וועט זיין אז איך וויל רעדן פון דעם אז מיין אויטא איז "צוגעפארן" צו דעם געוואונטשענעם פלאץ, אדער אז איך האב "צושפאצירט" צופיס ביז אהין. דא באצייכנט די זילבע "צו" דעם פאקט אז איך בין נישט געווען ווייט פון דעם ציל און איך האב מיך "צוגעריקט" אהין. וויאזוי וועסטו דאס זאגן אויף העברעאיש? דאכט זיך מיר אז עס אינגאנצן נישטא קיין ערזאץ דערפאר וויבאלד איך רעד טאקע פון "פאָרן" אדער "שפאצירן" און עס איז נישט די רעדע פון אן אנדערע פעולה, עס קומט נאר פשוט צולויפן די זילבע מיר צו ערקלערן נאך א פרט אין טאקע אט דעם טאט, דהיינו, אז דער שפאצירער איז גארנישט געווען ווייט פון זיין ציל. אויף העברעאיש וועסטו דאס דארפן ערקלערן שיין מיט א גאנצע רייע ווערטער, ביז עס וועלן אויפקומען עפעס "סלענגס" דערפאר. זיך "אריבערכאפן" צו א חבר אויף א נאכטמאל קען מען אויך נישט פונקטליך באצייכענען אויף העברעאיש. מען קען ברענגען אן-א-שיעור דוגמאות. די אונטערשטע שורה איז - ווי געזאגט - אז דאס גיט גאר שטארקע בויגזאמקייט פאר דער שפראך אז עס זאל זיך לאזן פארמען גענוי ווי דער רעדנער באשטעלט דאס.
דריי: לויט ווי איך קוק אויף דעם – און איר מעגט האלטן אנדערש – איז דאס פיל פראקטישער און מער אויסגעהאלטן צו נוצן דעם סיסטעם, ווי איידער צו באצייכענען ענליכע פעולות מיט גאנץ אנדערע ווערטער. ווי צום ביישפיל, ווען איך וויל זאגן "איך שטיי" זאג איך אויף לה"ק "אני עומד", יעצט ווי איז אז איך שטיי אויף? דאן זאג איך "אני קם". וואס האט קימה מיט עמידה? פון א גראמאטישן שטאנדפונקט האבן זיי נישט קיין שום שייכות כאטש וואס אז מיר זאלן קוקן אויף דעם פיזישן אקט איז דאך דאס לכאורה גאר פארבינדן, דען דער וואס שטייט אויף הייבט דאך אן צו טון דעם טאט פון "שטיין".
אדער לאמיר נעמען א ביישפיל פון דעם ווארט "געבן" וואס הייסט אויף לה"ק "נתינה". וויאזוי הייסט אבער "צוריקגעבן"? "החזרה"! פארוואס? צו דען איז א חילוק אין דער פעולה צווישן די לעצטע צוויי? ביידע גיבן דאך למעשה, נאר דער גיט עס אהין פון זיין גוטן ווילן, און דער אנדערער גיט עס יענעם, וויבאלד עס געהער יענעם, און ער האט עס נאר געבארגט פון אים. אויף ענגליש ווערט אויך אפגעטיילט אזוי צווישן די צוויי – אזוי שטארק פארבינדעטע, דען געבן הייסט "TO GIVE", בעת וואס צוריקגעבן הייסט "TO RETURN". (אויף ענגליש קען מען גראדע אויך זאגן "TO GIVE BACK", אבער אויף לה"ק איז דאס נישט אויסגעהאלטן לויט'ן "צחות הלשון", כאטש באנוצער פון ביליגער שפראך וועלן אפשר זאגן "לתת בחזרה").
מען קען אמאל טרעפן אזא ערשיינונג אויך אויף דייטש ווי מיר זעהען אין די צוויי פארשידענע ווערטער פון "זעהן" אדער "קוקן". איך וואלט ערווארטעט פון דייטש אז זיי זאלן ענדערש צושטעלן דאס זעלבע ווארט מיט'ן טויש פון א זילבעלע, און מען זאל זאגן – צום ביישפיל - "זעהן" און "אנזעהן", וויבאלד "קוקן" איז דאך למעשה די פעולה פון "זעהן" נאר אויף א טיפערן אופן פון באטראכטן (אגב, אויף דייטש הייסט קוקן "LOEGEN" – וואס פון דעם איז דער ענגלישער LOOK - עס איז אבער אויך אנדערש ווי "זעהן"). נאך א דוגמא איז "צינדן/אנצינדן" וואס הייסט מאכן עס זאל אנהייבן ברענען, און די פעולה פון ברענען אליין הייסט "ברענען". דא איז אויף לה"ק גראדע פארקערט, אז "להדליק/להבעיר" (אנצינדן) קען אויך זיין "לדלוק/לבעור" (ברענען), כאטש עס איז אויך פארהאן א ספעציעל ווארט פאר צינדן (להצית). איך גלייב אבער אז די סיבה וואס אויף דייטש איז עס אנדערש אין דעם פאל, איז ווייל דער מקור פון "צינדן" איז פון א צווייטע שפראך, ווי דארט מיינט עס א פייער (אויף די לאטיינישע שפראכן איז דאס דער נאמען פון א פייער – INCENDIOאדער INCENDIE).
פאר די וואס זענען נאכנישט איבערצייגט וועל איך געבן נאך א ביישפיל: וויאזוי זאגט מען "שלאפן"? לישון! און וויאזוי איז "איינגעשלאפן"? נרדם! (אגב, זיך "אויסשלאפן" איז גארנישט מעגליך אויף לה"ק, חוץ אויב דו ביסט גרייט אפצוזאגן די קומענדיג דרשה "הוא ישן כל צרכו", און הערשט איז עס נישט דאס... ווייזט אויס אז אויף לשון-הקודש דארף מען לערנען און נישט זיך אויספּאָפן
) דאס איז שווער צו פארשטיין פארוואס עס זאל זיין אזוי, וויבאלד דאס "איינשלאפן" איז נישט מער ווי אן אנהייב פון שלאפן. דאס זעלבע איז מיט "לשמוע" וואס איז הערן, און "להקשיב" – צוהערן (א שטערקערער אופן פון הערן). "דערהערן" איז גאר נישט מעגליך צו זאגן אויף לה"ק.
די ליסטע פון אזעלכע ביישפילן איז גאר לאנג. אין אנדערע ווערטער הייסט דאס אז אויף יידיש וועלן מיר געווענליך רופן א פעולה מיט איר אייגענעם נאמען אלעמאל, כאטש א געוויסער זייטיגער פאקט איז דא אריינגעמישט. צו איז דען נישט אזוי פיל ריכטיגער? איז צו וועט זארעכפעפער נאך אלץ זאגן אז די 'צושטעלונגען' שטאמען פון "ארעמקייט" אינעם ווערטער-אוצר? דאס איז דאך נישט מער ווי יושר אז די פעולה זאל נישט געטוישט ווערן צוליב א זייטיגע זאך, און אויב דייטש האט א מעגליכקייט פון צושטעלונגען איז דאך אוודאי גוט אז זיי זאלן עס גוט אויסנוצן אין די פאלן.
זארעכפעפער שרייבט:
א ראי' האסטו פון די אלע עבר/עתיד נוכח/נסתר אויסדריקן, וואס אין לשון קודש זאגט מען הלכתי, הלכת, אלך וכדומה, בעת ווען אין אידיש, צוליב דאס ארעמקייט אין אויסדריקן, קומען זיי געזאגט און צוויי און צומאל אין דריי באזונדערע ווערטער. הלכתי – איך בין געגאנגען, אלך - איך וועל גיין. די פלא איז נאר, פארוואס האט מען פון די עבר/עתיד און נוכח/נסתר אויסדריקן נישט געשאפן דערפאר א 'זילבע', כלומר דאס געמאכט פאר איין ווארט תחת הטערמין של איזה זילבע או שם אחר.
מה ענין שמיטה אצל הר-סיני? דאס וואס איר ערווענט איז טאקע זייער א גרויסע מעלה פון לה"ק וואס מיר געפונען געווענליך ביי די סעמיטישע שפראכן, אז אנשטאט צו זאגן "איך בין געגאנגען" קען עס געזאגט ווערן אין איין ווארט. דאס האט אבער איבערהויפט נישט צוטון מיט רייכקייט/ארעמקייט פון א שפראך, נאר עס האט צוטון מיט דעם וואס דער גאנצער בנין פון די צוויי שפראכן זענען גאנץ אנדערש. א שורש אויף לה"ק איז עפ"י רוב דריי אותיות, און אויף דעם איז דא דער סיסטעם פון די אותיות השימוש (יתאו"ה בכל"ם) וואס דאס שאפט די גאנצע שפראך. עס זענען פארהאן צען בנינים וואס דרייען מיט'ן שורש און פארלענגערן אביסל דאס ווארט לעת הצורך (הפעיל, התפעל, א.ד.ג.), און איבער דעם דרייט זיך די שפראך. נו, קיינער איז טאקע נישט מחולק אויף דעם אז לה"ק האט זיך איר אייגנארטיגקייט אין קורצקייט (גראדע איז טאקע דייטש א שפראך וואס "צייכנט זיך אויס" מיט אירע לאנגע ווערטער – זעה דערוועגן ווייטער – עס האט אבער נישט צו טון מיט דעם ענין, וויבאלד יענע לאנגע ווערטער שאפן זיך גראדע פון די "פארקירצונגען" פון דעם גאנצן זאץ וואס ווערט אריינגעשטופט אין איין ווארט, און שפארט למעשה אנדערע שייכות-ווערטער). דאס אז יידיש האט נישט די אייגנשאפט – וואס איז הויפטזעכליך א סעמיטישע אייגנשאפט – דאס מאכט דאס נישט מיט קיין האר ארימער ווי שוין דערמאנט אויבן, דאס איז פשוט אן אנדערער אופן וויאזוי די שפראך איז געבויט.
מען קען אפשרייבן גאר פיל איבער די פילע מעלות פון לשון-הקודש וואס איז גאר א וואונדערליכע שפראך, און דווקא די שרשים שאפן גאר א ברייט פעלד פאר פילאלאגיע און שפראך-פארשונג (זעה אלס ביישפיל דעם אשכול איבער דעם טייטש פון סליחות און פיוטים). אבער דאך אז מיר וועלן רעדן פון בויגזאמקייט און עלאסטיציטעט האט דווקא יידיש די אויבערהאנט.
עס איז אמת אז צו שרייבן א שירה קען זיין פיל שענער און העכער ווען דאס ווערט געשריבן אויף לה"ק, וויבאלד לה"ק מיט דער אייגנשאפט פון "קורץ-און-שארף" און מיט די הויכע אויסדרוקן איז דאס בעסטע געאייגנט פאר העכערע ענינים. ווען עס קומט אבער צו דער טאג-טעגליכער שפראך, צו פאמיליארישקייט און הארציגקייט, איז צומאל דא פיל מער מעגליכקייטן אויף יידיש ווי אויף לה"ק.