שפראך: כינע!

[וואס טוט זיך]

איך פארשטיי נישט וואס איר שרייבט.

ער שרייבט אז א J זאגט מען אין דייטש אזוי ווי א י', אבער ענגליש, וואס שטאמט פון דייטש, האט עס פארטוישט אויפ'ן דזש קלאנג. דעריבער זאגט מען דא דזשעיקאב, דזשאסעף, דזשערוסאלים פאר יעקב, יוסף, און ירושלים.

ענגליש שטאמט פון דייטש?

עפעס מקורות ביטע, ווייל ס'אעז מיר זייער זייער, אומפארשטענדליך וואס איר שרייבט.

[פעיק ניוז]

איך פארשטיי נישט וואס איר שרייבט.

ער שרייבט אז א J זאגט מען אין דייטש אזוי ווי א י', אבער ענגליש, וואס שטאמט פון דייטש, האט עס פארטוישט אויפ'ן דזש קלאנג. דעריבער זאגט מען דא דזשעיקאב, דזשאסעף, דזשערוסאלים פאר יעקב, יוסף, און ירושלים.

ולפי זה וויל ער זאגן אז די עכטע וועג איז יאפאן נישט דזשעפען, און די אידישע וועג איז די ריכטיגע. מען דארף נאר וויסן אויב איז עס טאקע אזוי.

[פעיק ניוז]

איך פארשטיי נישט וואס איר שרייבט.

ער שרייבט אז א J זאגט מען אין דייטש אזוי ווי א י', אבער ענגליש, וואס שטאמט פון דייטש, האט עס פארטוישט אויפ'ן דזש קלאנג. דעריבער זאגט מען דא דזשעיקאב, דזשאסעף, דזשערוסאלים פאר יעקב, יוסף, און ירושלים.

ענגליש שטאמט פון דייטש?

עפעס מקורות ביטע, ווייל ס'אעז מיר זייער זייער, אומפארשטענדליך וואס איר שרייבט.

ער האט עס געשריבן אויף די יוראפעישע אקצענט בכלליות.

[פערשט]

איינער ווייסט וואס איז שלעכט פון זאגן טשיינע?? ס'קריכט מיר אויפן נערווען ווען פנחס גלויבער זאגט כינע

שוין, מיר מאכט נערוועז ווען זלמן ווידער זאגט "טשיינע". פארוואס יאפאן, פראנקרייך, דייטשלאנד, רוסלאנד, און אוקריינע און נישט כינע? קענסט נישט רעדן אידיש? אין געשריבענע נייעס וועט קיינמאל נישט שטיין "טשיינע".



איז נישט כינע, גענומען פונעם ענגלישן טשיינע? די זעלבע מיט יאפאן וואס קומט פון Japan.

יאפאן קומט נישט פון דזשעפען . איך מיין אז ס'גייט פארקערט Japan קומט צו ליינען מיט א י .
איר קענט דאס זעהן ביי רוב נעמען וואס מזאגט מיט א י למשל
יעקב . יוסף . ירושלים. יושע. זאגט מען אין ענגליש מיט א J
די סיבה איז ווייל אין יוראפ האט מען געשריבן פאר א י א J איז ווען מ'איז געקומען קיין אמעריקא אין עס געשריבן מיט די ענגלישע בוכשטאבן האבן די אמעריקאנער עס געליינט מיט א J

איך פארשטיי נישט וואס איר שרייבט.

וועלכע חלק . פון כינע.יאפאן. אדער די נעמען

[גרשון]

איך פארשטיי נישט וואס איר שרייבט.

ער שרייבט אז א J זאגט מען אין דייטש אזוי ווי א י', אבער ענגליש, וואס שטאמט פון דייטש, האט עס פארטוישט אויפ'ן דזש קלאנג. דעריבער זאגט מען דא דזשעיקאב, דזשאסעף, דזשערוסאלים פאר יעקב, יוסף, און ירושלים.

ענגליש שטאמט פון דייטש?

עפעס מקורות ביטע, ווייל ס'אעז מיר זייער זייער, אומפארשטענדליך וואס איר שרייבט.

ענגליש שטאמט נישט פון היינטיגע דייטש, אבער ס'איז א גערמאנישע שפראך. ס'הייסט אז ס'שטאמט פון דארט וואו דייטש שטאמט, אבער ס'איז אסאך ווייטער פונעם מקור ווי די היינטיגע דייטש.

[פעיק ניוז]

@פערשט, ביטע ריפליי אויף מיין שאלה, איך בין נייגעריג.

אין יוראפ ווען מען וויל זאגן Jacob זאגט מען עס יעקאב? זאגט מען דארט יעפען אנשטאט דזשעפען?

[וואס טוט זיך]

מיך קוקט עס ענדערש אויס, אז א j ליינט מען אין דייטש ווי א 'י'. מיינט אבער נאכנישט אז ענגליש, קומט פון דייטש.

[וואס טוט זיך]

@פערשט, ביטע ריפליי אויף מיין שאלה, איך בין נייגעריג.

אין יוראפ ווען מען וויל זאגן Jacob זאגט מען עס יעקאב? זאגט מען דארט יעפען אנשטאט דזשעפען?

אינעם דייטשע שפראך, יא.
יוראפ האט אסאך שפראכן.

[הסרפד]

איך פארשטיי נישט וואס איר שרייבט.

ער שרייבט אז א J זאגט מען אין דייטש אזוי ווי א י', אבער ענגליש, וואס שטאמט פון דייטש, האט עס פארטוישט אויפ'ן דזש קלאנג. דעריבער זאגט מען דא דזשעיקאב, דזשאסעף, דזשערוסאלים פאר יעקב, יוסף, און ירושלים.

ענגליש שטאמט פון דייטש?

עפעס מקורות ביטע, ווייל ס'אעז מיר זייער זייער, אומפארשטענדליך וואס איר שרייבט.

דאס אז J איז געווארן דזש שטאמט גראדע פון דער חלק וואס ענגליש האט גענומן פון אלט פראנצויזיש. והא ראיה, גערמאנישע ווערטער אויף ענגליש האב נאך א י קלאנג, ווי למשל year, young.

לשה"ק נעמען זענען אריבער אויף ענדליש פון גריכיש און לאטייניש, דורך פארנצויזיש, אין ניי-לאטייניש האט געטוישט י צו עפעס מעין דזש. פראנצויזיש (עכ"פ לפי המדובר אין דעם פאריזער געגנט) האט שפעטער געטוישט צו זש.

[הסרפד]

מיך קוקט עס ענדערש אויס, אז א j ליינט מען אין דייטש ווי א 'י'. מיינט אבער נאכנישט אז ענגליש, קומט פון דייטש.

אלט-ענגליש (פון יאהרע 800 למס') און אלט-דייטש פון די זעלבע תקופה זענען זייער ענדליך, ס'איז בכלל נישט קיין ספק.

[וואס טוט זיך]

@פערשט, ביטע ריפליי אויף מיין שאלה, איך בין נייגעריג.

אין יוראפ ווען מען וויל זאגן Jacob זאגט מען עס יעקאב? זאגט מען דארט יעפען אנשטאט דזשעפען?

אינעם דייטשע שפראך, יא.
יוראפ האט אסאך שפראכן.

ווי אויך זאגט מען עס אזוי אין Dutch.
און אין אלע פון די גערמאנישע שפראכן.

איך וואונדער מיך אבער אז ענגליש איז א גערמאנישע שפראך, וואס פונקטליך זענען די זעלבע שטריכן צווישן איר און זשערמען.

[גרשון]

איך פארשטיי נישט וואס איר שרייבט.

ער שרייבט אז א J זאגט מען אין דייטש אזוי ווי א י', אבער ענגליש, וואס שטאמט פון דייטש, האט עס פארטוישט אויפ'ן דזש קלאנג. דעריבער זאגט מען דא דזשעיקאב, דזשאסעף, דזשערוסאלים פאר יעקב, יוסף, און ירושלים.

ענגליש שטאמט פון דייטש?

עפעס מקורות ביטע, ווייל ס'אעז מיר זייער זייער, אומפארשטענדליך וואס איר שרייבט.

דאס אז J איז געווארן דזש שטאמט גראדע פון דער חלק וואס ענגליש האט גענומן פון אלט פראנצויזיש. והא ראיה, גערמאנישע ווערטער אויף ענגליש האב נאך א י קלאנג, ווי למשל year, young.

לשה"ק נעמען זענען אריבער אויף ענדליש פון גריכיש און לאטייניש, דורך פארנצויזיש, אין ניי-לאטייניש האט געטוישט י צו עפעס מעין דזש. פראנצויזיש (עכ"פ לפי המדובר אין דעם פאריזער געגנט) האט שפעטער געטוישט צו זש.

אויב איינער האט א ספק וואס דער ארגינעלער קלאנג פונעם צענטן אות אינעם אלפאבאט איז, איז גוט צו וויסן אז מיר פארמאגן אייגנטליך דעם זעלבן אלפאבאט. י' איז דער צענטער אות און J איז דער צענטער אות, ס'איז אלץ איינס.

@וואס טוט זיך, שפראך און עטעמאלאגיע איז א לאנגע און ברייטע נושא, ס'איז נישט געוואנדן אין וואס ס'קוקט אויס.

[הסרפד]

@פערשט, ביטע ריפליי אויף מיין שאלה, איך בין נייגעריג.

אין יוראפ ווען מען וויל זאגן Jacob זאגט מען עס יעקאב? זאגט מען דארט יעפען אנשטאט דזשעפען?

אינעם דייטשע שפראך, יא.
יוראפ האט אסאך שפראכן.

ווי אויך זאגט מען עס אזוי אין Dutch.
און אין אלע פון די גערמאנישע שפראכן.

איך וואונדער מיך אבער אז ענגליש איז א גערמאנישע שפראך, וואס פונקטליך זענען די זעלבע שטריכן צווישן איר און זשערמען.

רוב "פשוט'ע" ווערטער אויף ענגליש (נישט די הויך-געשעצטע, גענומען פון פראנצויזיש און לאטייניש נאך די פראנצויזן האבן געוועלטיגט איבער זיי) האבן א קלאהר'ע פארגלייך אויף דייטש. די קלאנגן פארטוישן זיך מיט א קלאהרן סיסטעם.

[וואס טוט זיך]

זעה איך טאקע אז ענגליש ווערט אריינגערעכנט אין די גערמאנישע שפראכן.
אינטערסאנט אבער אז אין אלע גערמאנישע שפראכן, זשערמען, דאטש, דעניש, אייסלענדיק, נארוועגיש, שוועדיש ליינט מען א j ווי א י, אבער אין ענגליש ליינט מען עס ווי א 'דזש'.

[הסרפד]

אויב איינער האט א ספק וואס דער ארגינעלער קלאנג פונעם צענטן אות אינעם אלפאבאט איז, איז גוט צו וויסן אז מיר פארמאגן אייגנטליך דעם זעלבן אלפאבאט. י' איז דער צענטער אות און J איז דער צענטער אות, ס'איז אלץ איינס.

@וואס טוט זיך, שפראך און עטעמאלאגיע איז א לאנגע און ברייטע נושא, ס'איז נישט געוואנדן אין וואס ס'קוקט אויס.

נאך מער: J האט בכלל נישט עקזיסטירט ביז א פאהר הונדערט יאהר צוריק, עס זענען געוועהן צוויי וועגן צו שרייבן i, מען האט שפעטער באשלאסן אז דעם לאנגן וועט מען נוצן פאר דער וואס מען ליינט מאדנע.

[הסרפד]

זעה איך טאקע אז ענגליש ווערט אריינגערעכנט אין די גערמאנישע שפראכן.
אינטערסאנט אבער אז אין אלע גערמאנישע שפראכן, זשערמען, דאטש, דעניש, אייסלענדיק, נארוועגיש, שוועדיש ליינט מען א j ווי א י, אבער אין ענגליש ליינט מען עס ווי א 'דזש'.

דאס איז ווייל ענגליש האט נאך געשריבן די פראנצויזן.

[גרשון]

רוב "פשוט'ע" ווערטער אויף ענגליש (נישט די הויך-געשעצטע, גענומען פון פראנצויזיש און לאטייניש נאך די פראנצויזן האבן געוועלטיגט איבער זיי) האבן א קלאהר'ע פארגלייך אויף דייטש. די קלאנגן פארטוישן זיך מיט א קלאהרן סיסטעם.

ריכטיג. וואו מ'קען זען א גוטן ביישפיל איז ביי פלייש. אין יעדער שפראך איז דא איין נאמען פאר א בהמה און פאר איר פלייש, צב"ש אקסן/אקסן פלייש, הינער/הינער פלייש, שעפסן/שעפסן פלייש. נאר אין ענגליש זענען אלץ דא צוויי נעמען, ווי chow און beef.

די סיבה דערצו גייט צוריק צו די צייטן ווען די פראנצויזן זענען געווען די פריצים און הערשער אין ענגלאנד, האט דעמאלטס דער פראנצויזישער גראף געהייסן דעם ענגלישן משרת ער זאל אים ברענגען beef, אבער ווען ער איז געגאנגען צו די בהמות האט ער געטראפן בלויז cows.

[הסרפד]

רוב "פשוט'ע" ווערטער אויף ענגליש (נישט די הויך-געשעצטע, גענומען פון פראנצויזיש און לאטייניש נאך די פראנצויזן האבן געוועלטיגט איבער זיי) האבן א קלאהר'ע פארגלייך אויף דייטש. די קלאנגן פארטוישן זיך מיט א קלאהרן סיסטעם.

ריכטיג. וואו מ'קען זען א גוטן ביישפיל איז ביי פלייש. אין יעדער שפראך איז דא איין נאמען פאר א בהמה און פאר איר פלייש, צב"ש אקסן/אקסן פלייש, הינער/הינער פלייש, שעפסן/שעפסן פלייש. נאר אין ענגליש זענען אלץ דא צוויי נעמען, ווי chow און beef.

די סיבה דערצו גייט צוריק צו די צייטן ווען די פראנצויזן זענען געווען די פריצים און הערשער אין ענגלאנד, האט דעמאלטס דער פראנצויזישער גראף געהייסן דעם ענגלישן משרת ער זאל אים ברענגען beef, אבער ווען ער איז געגאנגען צו די בהמות האט ער געטראפן בלויז cows.

יא יא, ידוע. ענדליך ביי טרוקענע פרוכט...

[פערשט]

@פערשט, ביטע ריפליי אויף מיין שאלה, איך בין נייגעריג.

אין יוראפ ווען מען וויל זאגן Jacob זאגט מען עס יעקאב? זאגט מען דארט יעפען אנשטאט דזשעפען?

פונקט אזוי
געהערט פון א קרוב וואס הייסט אין ענגליש Jacob . ער האנדלט מיט א איירופייאישער גוי . יענער רופט אים יעיקאב
(דרך אגב אפשר טוט איר מיר א טובה .ווען איך וויל צוטירן פון א תגובה וואס האט שוין עטליכע חלקים .וויאזוי קען איך פארמעקן א חלק )

[וואס טוט זיך]

דארף מען דעס נאכקוקן, דאס אז פראנצויזן זענען געווען די הערשער איבער ענגלאנד.

ווייל ווי באקאנט זענען די רוימער געווען די ערשטע ציווילע הערשער איבער מערב אייראפע, די רוימישע אימפעריע האט זיך צוטיילט ארום 200 יאר נאכן חורבן צו די מזרח חלק וואס האט געהערשט איבער די מיטל מזרח און מזרח אייראפע וואס האט אנגעהאלטן א לאנגע צייט, נאכדעם איז געווען די מערב טייל וואס האט געהערשט איבער מיטל און מערב אייראפע וואס איז צאמגעפאלן בערך 200 יאר שפעטער, דעמאלטס האבן אלע מערב לענדער אראפגעווארפן די אימפעריע און לאקאלע שבטים האבן אנגעפאנגען הערשן איבער די אייגענע לענדער. און דעמאלטס האט זיך אנגעפאנגען די 1500 יעריגע ענגלישע זעלבסטשטענדיגע אימפעריע.

איז ווען פונקטליך האבן די פראנצויזן געהערשט איבער ענגלאנד?

[הסרפד]

צוריק צו כינע און יאפאן: ביידע זענען, לכאורה, אריגענעל גרייזן אויף דייטש, וואס האט איבער געזעצט פון אנדערע שפראכן. יאפאן האט געהייסן אין די מערב לענדער דשזאפאנג, כינע האט געהייסן טשִינא (נישט טשֵיינא - דאס איז א חידוש פון ענגליש) - און די דייטשן האבן געליינט ווי עס שרייבט זיך אויף זייער שפראך.

[הסרפד]

צוריק צו כינע און יאפאן: ביידע זענען, לכאורה, אריגענעל גרייזן אויף דייטש, וואס האט איבער געזעצט פון אנדערע שפראכן. יאפאן האט געהייסן אין די מערב לענדער דשזאפאנג, כינע האט געהייסן טשִינא (נישט טשֵיינא - דאס איז א חידוש פון ענגליש) - און די דייטשן האבן געליינט ווי עס שרייבט זיך אויף זייער שפראך.

ביידע, גראדע, רופן זיך אנדערע נעמן אין גאנצן...
(בדומה צו אינדיע, גריכנלאנד, דייטשלאנד, אלבאניע, און נאך עטליכע לענדער וואס קיינער רופט זיי נישט ווי זיי רופן זיך.)

[גרשון]

ווערט דער נאמען צין שוין דערמאנט אין חז"ל?

אין די ראשונים זיכער.

[fiena nieas]

אין ארץ.ישראל רופט מען עס סין

[הסרפד]

ווערט דער נאמען צין שוין דערמאנט אין חז"ל?

אין די ראשונים זיכער.

אז עס זאל מיינען כינע? דאס איז א גרויסע חידוש. בזמן הראשונים האט עס געהייסן אין איירופע 'קאטאי' אדער 'קיטאי' (ווי אויף רוסיש נאך היינט).

אין ארץ.ישראל רופט מען עס סין

דאס איז א לעצטיגע המצאה, אויב האב איך נישט קיין טעות.