וויאזוי זאגט מען עס אין אידיש?

[גוט צו זיין גוט]

איז דא א אידישע אפטייטש ווארט פאר Camouflage?

והשתא דאתית להכי, אז איר ברענגט שוין יא פון דארט, און מען פארטייטשט 'פארמאסקירט', - און גוגל-טרעסלעישאן פארטייטשט עס אויף 'היברו' "להסוות", קען מען דאך רעדן גראד, און גיין צום "אידיש ווערטער אוצר", [א. ראטה], [און איך טרעף נישט דארט 'קאמופלאזש', אדער ענליך, עכ"פ די מהודרא וואס איך האב יעצט], און דארט זע איך אויפ'ן ווארט: פארשלייערט, בזה הלשון:
פארשלייערט, איינגעהילט, איינגעוויקלט, באהאלטן, פארשטעלט, פארדעקט, פארשטעקט, אומזעבאר, בצניעות.

לכאורה אויב שרייבן 'פארמאסקירט', איז דאך בעסער 'פארשלייערט'; אבער 'קאמופלאזש' ווי אויבן דערמאנט, איז לכאורה דער ענגלישער ווארט אין אידישע בוכשטאבן...

איז דאס א הילף?

[גרשון]

ווען איינער וועט פרעגן א שרייבער פון וואו ער נעמט א געוויסע ווארט, כגון "פאסצינירט..." וועט ער חלילה זאגן אז ער האט דאס געבארגט אדער גאר גע'גנב'עט במחתרת פון ענגליש... ער וועט ברענגען פילע ראיות פון 'אידישע ווערטער-ביכער' אז זיי זענען זאגאר אור-אלטע [גע'גנב'עטע] ווערטער. משא"כ לשה"ק וועלכע וועט שטענדיג בלייבן 'געבארגט'.

ס'איז א טעות וואס געוויסע האבן אז ס'טוט זיך א גנב'עריי פון ענגלישע ווערטער. אמת, טייל ווערטער מוז מען צוקומען צו ענגליש, א שטייגער ווי טעכנאלאגישע טערמינען (קאמפיוטער, אימעיל, סמארטפאן), אדער אנדערע נייע ווערטער. אבער נישט יעדע ווארט וואס מ'לערנט נישט אויס אין קינדערגארטן קומט פון ענגליש.

אידיש האט א לאנגע היסטאריע דורכאויס מזרח און מערב אייראפע, וואו איר ווערטער אוצר און פאנעטיק האט זיך אויפגעבויט. צום באדויערן מוז מען צוקומען צו יידישיסטישע ווערטערביכער פון יִיוואָ וואס קלאסיפיצירן ווערטער, וויבאלד דער פרומער עולם האט נישט ארויסגעגעבן קיין ממשות'דיגע ווערק אין דער נושא.

[נעמטאָדאָם]

ווען איינער וועט פרעגן א שרייבער פון וואו ער נעמט א געוויסע ווארט, כגון "פאסצינירט..." וועט ער חלילה זאגן אז ער האט דאס געבארגט אדער גאר גע'גנב'עט במחתרת פון ענגליש... ער וועט ברענגען פילע ראיות פון 'אידישע ווערטער-ביכער' אז זיי זענען זאגאר אור-אלטע [גע'גנב'עטע] ווערטער. משא"כ לשה"ק וועלכע וועט שטענדיג בלייבן 'געבארגט'.

ס'איז א טעות וואס געוויסע האבן אז ס'טוט זיך א גנב'עריי פון ענגלישע ווערטער. אמת, טייל ווערטער מוז מען צוקומען צו ענגליש, א שטייגער ווי טעכנאלאגישע טערמינען (קאמפיוטער, אימעיל, סמארטפאן), אדער אנדערע נייע ווערטער. אבער נישט יעדע ווארט וואס מ'לערנט נישט אויס אין קינדערגארטן קומט פון ענגליש.

אידיש האט א לאנגע היסטאריע דורכאויס מזרח און מערב אייראפע, וואו איר ווערטער אוצר און פאנעטיק האט זיך אויפגעבויט. צום באדויערן מוז מען צוקומען צו יידישיסטישע ווערטערביכער פון יִיוואָ וואס קלאסיפיצירן ווערטער, וויבאלד דער פרומער עולם האט נישט ארויסגעגעבן קיין ממשות'דיגע ווערק אין דער נושא.

נניח אז עס איז נישט דא קיין מאסן גנב'עריי, אבער צו דען האט יעדער וואס טוט מייסטערהאפטיג און געשליפן אפקלאפן זיינע מחשבות אויפן געדריקטן פאפיר, אפגעלערנט די אלע אור אלטע לעקסיקאנען? כמדומה לי אז נישט. מען שרייבט ארויס פון זכרון. אודאי קען מען נאכקוקן געוויסע ווערטער, אבער דאכצעך אז זינטן קריג זענען שוין צוגעקומען א היבש ביסל דזשארגאן ענגלישע ווערטער צום אידישן שפראך על אף דער איינציגער מקור זענען פון היינטיגע שרייבער.

און נאכאמאל: איך האב הישט קיין פראבלעם אז מען לייגט צו ווערטער, אדרבה אזוי קומט א שפראך, נעם צום ביישפיל ענגליש, עס קומען כסדר ארויס נייע ווערסיעס פון לעקסיקאנען. און להבדיל אלף אלפי הבדלות בין קודש לחול, זענען די דיאלעקטן אין לשה"ק אויך כסדר געטוישט געווארן פון תורה צו נביאים צו כתובים ביז צו די אחרוני זמנינו. די שאלה איז נאר אז פונקט אידיש לייקנט מען אז מען לייגט צו ווערטער, נאר אלעס האט א 'קלארע' מקור, און ממילא שטעלט זיך ארויס אז לשה"ק ווערטער קענען קיינמאל זיך איינגלידערן צווישן זייערע אידישע בלוט-קרובים.

[גרשון]

ווער לאזט נישט צולייגן לשון-קודש'דיגע ווערטער? יעדער שרייבער קען צולייגן, נאר דער אויסלייג וועט בלייבן ווי אריגינעל.

גראדע קוקט מיר אויס ווי די דער עולם גלייכט פשוט נישט צו שטארק לשון-קודש. קוק אין אלטע טעקסטן, וועסטו טרעפן אסאך לשון-קודש ווערטער וואס זענען נישט באניצט היינט.

[נעמטאָדאָם]

ווער לאזט נישט צולייגן לשון-קודש'דיגע ווערטער? יעדער שרייבער קען צולייגן, נאר דער אויסלייג וועט בלייבן ווי אריגינעל.

גראדע קוקט מיר אויס ווי די דער עולם גלייכט פשוט נישט צו שטארק לשון-קודש. קוק אין אלטע טעקסטן, וועסטו טרעפן אסאך לשון-קודש ווערטער וואס זענען נישט באניצט היינט.

כ'העל נאך איין מאל פרעגן מיין פראגע אין אדערע ווערטער, ואולי וועט מען ארויסקומען מיט עפעס, און אויב נישט העמער ממשיך זיין ווי גוטע פריינט.

יעדער 'לאזט' צולייגן ווערטער. מיין תמיה איז, פארוואס וועט קיין שרייבער קיינמאל זאגן אז ער האט גע'גנב'עט א ווארט (מיט רעכט) פון ענגליש, נאר אנשטאט וועט ער דיר ברענגען ראיות ברורות פון אידישע ווערטער-ביכער אז דאס איז שוין אן אור-אלטער ווארט...

דאס הייסט אז לשה"ק וואקסט, להבדיל ענגליש וואקסט, און נאר אידיש לייגט קיינער נישט צו, והוא פלא.

און וואו מען קען דאס זעהן איז טאקע ביים נוצן לשה"ק ווערטער. היות מען קען קיינעם איינרעדן אז דאס איז אן אור-אלטער אידישער ווארט.

אבער לאמיר ממשיך זיין מיטן שיינעם אשכול.

קאמופלאזש, מה דינו....

[למדן וצדיק]

יעדער 'לאזט' צולייגן ווערטער. מיין תמיה איז, פארוואס וועט קיין שרייבער קיינמאל זאגן אז ער האט גע'גנב'עט א ווארט (מיט רעכט) פון ענגליש, נאר אנשטאט וועט ער דיר ברענגען ראיות ברורות פון אידישע ווערטער-ביכער אז דאס איז שוין אן אור-אלטער ווארט...

כ'ווייס נישט פון וועלכן שרייבער דו רעדסט. יעדער שרייבער איז מסתם אנדערש, אבער איך קען דיר זאגן וואס איך טו. ווען איך ווייס נישט ווי אזוי מ'זאגט א ווארט אין אידיש, קוק איך אויף אין ווערטערבוך. אויב איז נישטא דארט קיין ווארט וואס איך זוך, גנב'ע איך פון ענגליש, און צומאל, אויב ס'פעלט זיך וויכטיג אויס, וועל איך אויך פאבריצירן א נייע ווארט.

ווען ס'איז דא א ווארט אין ווערטערבוך, וועל איך קיינמאל נישט נעמען פון ערגעץ אנדערש. ס'איז א שאד צו נוצן פרעמדע ווערטער ווען ס'זענען דא אייגענע.

[היכי תמצא]

אוודאי זענען דא הונדערטער ענגליש-פאראידישטע ווערטער, נאר קיינער וויל קיינמאל מודה זיין אז ער איז דער ערשטער וואס האט עס גענוצט (א זאך וואס איז כמעט אומעגליך צו באשטעטיגן), דעריבער איז די כלל אז אויב נוצט שוין א גרויס חלק פונעם ציבור דעם פאראידישטע ווארט, דאן איז די ווארט אידיש!

די טענות איז געווענליך ווען א פאראידישטע ווארט האלט אינמיטן ווערן פאראידישט וואס צומאל רייסט זיך עס אריין, און צומאל פאלט עס צוריק ארויס, דעריבער איז דא א שקלא וטריא. למעשה אויב א שרייבער נוצט א פאראידישטע ווארט און מאכט זיך נישט צוטאן פון קריטיק, קען עס 5 יאר שפעטער זיין אן עמטליך פאראידישטע ווארט (אזוי ווערן ווערטער צומאל פאראידישט).

עס איז אזוי מיט אלע שפראכן. שפראכן האבן קיין שומרים וואס האלטן עס אין די ראמען, עס ווערט באשלאסן דורך די געזעלשאפט מיט צייט. אבער צו האלטן שפראך אויף א סטאנדארט טאג איין טאג אויס איז יא דא מומחים.

[Jewboy]

טחינה?
חומוס, געמאלענע ארבעס צו טינקען?
טאמעיטא דיפ?

[farshlufen]

ווער?

פון וואנעט ביסטו ארויסגעוואקסן?

א מאכל ווערט גערופן געווענליך אזוי ווי מ'רופט עס דארט וואו ס'איז ערפינדן געווארן, ע"כ האבן די 3 דערמאנטע מאכלים קיין אפטייטש אין אידיש.

לויט דיין פראגע קענסטו פרעגן די זעלבע אויף פיצא פאלאפל סחוג וכו'. אדער וויאזוי מ'רופוט קישקע מיט געפילטע פיש אין ענגליש.

[יצחק טובי']

ווער?

פון וואנעט ביסטו ארויסגעוואקסן?

א מאכל ווערט גערופן געווענליך אזוי ווי מ'רופט עס דארט וואו ס'איז ערפינדן געווארן, ע"כ האבן די 3 דערמאנטע מאכלים קיין אפטייטש אין אידיש.

לויט דיין פראגע קענסטו פרעגן די זעלבע אויף פיצא פאלאפל סחוג וכו'. אדער וויאזוי מ'רופט קישקע מיט געפילטע פיש אין ענגליש.

ער האט ענדליך מקיים געווען זיין אוועטאר'ס צוזאג...

אגב איז א"י זענען דא וואס רופן טאמעיטע דיפ אראבישע סאלאט, אבער דאס איז בלויז א כינו.

[קנאפער ידען]

ווער?

פון וואנעט ביסטו ארויסגעוואקסן?

א מאכל ווערט גערופן געווענליך אזוי ווי מ'רופט עס דארט וואו ס'איז ערפינדן געווארן, ע"כ האבן די 3 דערמאנטע מאכלים קיין אפטייטש אין אידיש.

לויט דיין פראגע קענסטו פרעגן די זעלבע אויף פיצא פאלאפל סחוג וכו'. אדער וויאזוי מ'רופט קישקע מיט געפילטע פיש אין ענגליש.

ער האט ענדליך מקיים געווען זיין אוועטאר'ס צוזאג...

אגב איז א"י זענען דא וואס רופן טאמעיטע דיפ אראבישע סאלאט, אבער דאס איז בלויז א כינו.

היינו הך? דאהי איז דא אראבישע סאלאט אויך, און עס איז אנדערש, מער שטיקלעך און אויליג און כ'מיין אז און קנאבל.

[יצחק טובי']

דאכט זיך אז דארט רופט מען אלע אזוי (אויסער רוטב פיצא).

[farshlufen]

היינו הך? דאהי איז דא אראבישע סאלאט אויך, און עס איז אנדערש, מער שטיקלעך און אויליג און כ'מיין אז און קנאבל.

כנ"ל, ס'איז אן אנדערער מאכל.

קען זיין אז די אר"י אידן האבן פשוט נישט פארמאגט קיין בלענדער אדער פוד-פראסעסאר, אבער ס'קומט אויס גאר אנדערש סיי אין טעקסטשור סיי אין טעם.

[Goodmorning]

וויאזוי זאגט מען resentment? נישט פאראיבל אדער קעגנערשאפט, עפעס אזא שלעכטע געפיל

איז ווידערגעפיל א ווארט? עפעס ליגט עס מיר אין מח נישט זיכער אויב איך האב עס אליין אויסגעטראכט

[צו געזונט]

עס שטימט מער מיט פאראיבל, אפשיי און עקל

[צו געזונט]

קידוש לבנה איז אקוראט די ווארט...
יו"ט פסח הייסט נישט היפען אויף אידיש
יו"ט סוכות הייסט נישט ביידל/בודקע
א.א.וו.

[קאמעץ בארד]

עס שטימט מער מיט פאראיבל, אפשיי און עקל

ווידערווילן איז אויך דאס?

[נעמטאָדאָם]

עס שטימט מער מיט פאראיבל, אפשיי און עקל

ווידערווילן איז אויך דאס?

ווידערוויילן שטימט זיכער מיט עקל און אפשיי...

[נעמטאָדאָם]

לכאורה איז גוגל טרענסלעיט דאס בעסטע - אין דעם פאל:

פאַרדראָס

[Jewboy]

ווער?

פון וואנעט ביסטו ארויסגעוואקסן?

א מאכל ווערט גערופן געווענליך אזוי ווי מ'רופט עס דארט וואו ס'איז ערפינדן געווארן, ע"כ האבן די 3 דערמאנטע מאכלים קיין אפטייטש אין אידיש.

לויט דיין פראגע קענסטו פרעגן די זעלבע אויף פיצא פאלאפל סחוג וכו'. אדער וויאזוי מ'רופט קישקע מיט געפילטע פיש אין ענגליש.

ער האט ענדליך מקיים געווען זיין אוועטאר'ס צוזאג...

אגב איז א"י זענען דא וואס רופן טאמעיטע דיפ אראבישע סאלאט, אבער דאס איז בלויז א כינו.

היינו הך? דאהי איז דא אראבישע סאלאט אויך, און עס איז אנדערש, מער שטיקלעך און אויליג און כ'מיין אז און קנאבל.

טאמעיטא דיפ איז נישט ערפינדן אין אמעריקע, ס'איז ווי געשריבן אראבישע סלט און אזוי רופט מען דאס טאקע,
לגבי פיצה איז א וועלטס ווארט, פלאפל און סחוג האבן אנדערע נעמען אין געוויסע לענדער.

ווי באלד אז ס'איז שמיטה ביינונז איז בעסער ארויס צו וואקסן ווי פריער אז ס'זאל נישט זיין קיין שאלות

[גרשון]

וויאזוי זאגט מען resentment? נישט פאראיבל אדער קעגנערשאפט, עפעס אזא שלעכטע געפיל

איז ווידערגעפיל א ווארט? עפעס ליגט עס מיר אין מח נישט זיכער אויב איך האב עס אליין אויסגעטראכט

פארדרוס (פארדראס), פאראיבל.

[Goodmorning]

וויאזוי זאגט מען resentment? נישט פאראיבל אדער קעגנערשאפט, עפעס אזא שלעכטע געפיל

איז ווידערגעפיל א ווארט? עפעס ליגט עס מיר אין מח נישט זיכער אויב איך האב עס אליין אויסגעטראכט

פארדרוס (פארדראס), פאראיבל.

ווידערווילן? נישט א שווער הארץ ממש.

[גרשון]

וויאזוי זאגט מען resentment? נישט פאראיבל אדער קעגנערשאפט, עפעס אזא שלעכטע געפיל

איז ווידערגעפיל א ווארט? עפעס ליגט עס מיר אין מח נישט זיכער אויב איך האב עס אליין אויסגעטראכט

פארדרוס (פארדראס), פאראיבל.

ווידערווילן? נישט א שווער הארץ ממש.

ווידערווילן מיינט עפעס אנדערש.

(בעסער אויב דו קענסט שרייבן דעם זאץ וואס דו ווילסט בערך שרייבן.)

[Goodmorning]

וויאזוי זאגט מען resentment? נישט פאראיבל אדער קעגנערשאפט, עפעס אזא שלעכטע געפיל

איז ווידערגעפיל א ווארט? עפעס ליגט עס מיר אין מח נישט זיכער אויב איך האב עס אליין אויסגעטראכט

פארדרוס (פארדראס), פאראיבל.

ווידערווילן? נישט א שווער הארץ ממש.

ווידערווילן מיינט עפעס אנדערש.

(בעסער אויב דו קענסט שרייבן דעם זאץ וואס דו ווילסט בערך שרייבן.)

איינער האט מיר געפרעגט. איך ווייס טאקע נישט אויב איך האב זיך אויסגעדרוקט מיטן ריכטיגן ענגלישן ווארט

למשל, זיין נאמען האט אים ארויפגעברענגט א געפיל פון -----------------

[גרשון]

פאראַכטונג? אָפּשיי?