וועלכע שפראך איז לויט אייער מיינונג די רייכסטע ? צו ליינען, שרייבן, הערן,

[פאליטישע עקספערט]

א חידוש ווי די וואס זאגן אז ענגליש איז רייך האלטן נישט ביים אננעמען נייע אידישע ווערטער בשעת ענגליש אימפארטירט טעגליך ווערטער...

[גרשון]

א חידוש ווי די וואס זאגן אז ענגליש איז רייך האלטן נישט ביים אננעמען נייע אידישע ווערטער בשעת ענגליש אימפארטירט טעגליך ווערטער...

איך גלייב נישט אז ענגליש נעמט פראצענטועל אן אזויפיל נייע ווערטער ווי אידיש. אדרבה, נעם סיי וועלכע צייטשריפט פון זעכציג יאר צוריק און פארגלייך צו אונזער היינטיגן אידיש. נישט נאר איז צוגעקומען א שלל פון אמעריקאניזמען, נאר גאר אסאך ווערטער וועלן רוב ליינער נישט וויסן היינט וואס ס'מיינט, און פארשטייט זיך דער אויסלייג און גראמאטיק איז ווי פון צוויי באזונדערע שפראכן.

אויב זענען דא וואס זוכן צו היטן אויף דער לויטערקייט פון אונזער מאמע-לשון, איז עס אז מ'זאל נישט טוישן זאכן סתם אין דער וועלט אריין (למשל דעם אויסלייג פון א ווארט, סתם ווייל דער שרייבער האט נישט קיין נערוון צו קוקן ווי אזוי מ'ספעלט עס, עפעס וואס עקזיסטירט נישט ביי ענגלישע שרייבערס) די שפראך זאל נישט זיין א שטח הפקר לכל. אבער סתם נייע ווערטער אין אויסדרוקן זענען זייער וועלקאם אין אידיש, און איך מיין אפילו אז זיי שפירן זיך היימיש ווי אינדערהיים.

[פארשידענע פארשידענס]

א חידוש ווי די וואס זאגן אז ענגליש איז רייך האלטן נישט ביים אננעמען נייע אידישע ווערטער בשעת ענגליש אימפארטירט טעגליך ווערטער...

מען רעד נישט דא פון די היסטאריע און השתלשלות אדער צאמשטעל פונעם שפראך מען רעד פונעם מציאות לעת עתה
כפארשטיי נישט די פראגע זיכער ענגליש
פאקט: פרעג די קשיא פון איינעם וואס קאן אלע 3 שפראכען אייניג
ער וועט דיר ענטפערען ענגליש

[פאליטישע עקספערט]

א חידוש ווי די וואס זאגן אז ענגליש איז רייך האלטן נישט ביים אננעמען נייע אידישע ווערטער בשעת ענגליש אימפארטירט טעגליך ווערטער...

מען רעד נישט דא פון די היסטאריע און השתלשלות אדער צאמשטעל פונעם שפראך מען רעד פונעם מציאות לעת עתה
כפארשטיי נישט די פראגע זיכער ענגליש
פאקט: פרעג די קשיא פון איינעם וואס קאן אלע 3 שפראכען אייניג
ער וועט דיר ענטפערען ענגליש

איך קאן

וועלכע ווארט איז נישט דא אין אידיש וואס ענגליש האט יא? (כאב גראדע פריער געברענגט א משל, אבער שוין...)

געדענק, באנק-בעט, חלום, מסורה, פאטעיטע, וכדומה, זענען אלעס אידישע ווערטער

[פארשידענע פארשידענס]

א חידוש ווי די וואס זאגן אז ענגליש איז רייך האלטן נישט ביים אננעמען נייע אידישע ווערטער בשעת ענגליש אימפארטירט טעגליך ווערטער...

מען רעד נישט דא פון די היסטאריע און השתלשלות אדער צאמשטעל פונעם שפראך מען רעד פונעם מציאות לעת עתה
כפארשטיי נישט די פראגע זיכער ענגליש
פאקט: פרעג די קשיא פון איינעם וואס קאן אלע 3 שפראכען אייניג
ער וועט דיר ענטפערען ענגליש

איך קאן

וועלכע ווארט איז נישט דא אין אידיש וואס ענגליש האט יא? (כאב גראדע פריער געברענגט א משל, אבער שוין...)

געדענק, באנק-בעט, חלום, מסורה, פאטעיטע, וכדומה, זענען אלעס אידישע ווערטער

פרעג די קשיא פארקערט ברענג א רייכע ענגליש ווארט און זיך עס און אידיש ...

[פאליטישע עקספערט]

בקיצור, ברענג מיר משלים

איך האב פריער געברענגט איינס פער שפראך....

[פארשידענע פארשידענס]

בקיצור, ברענג מיר משלים

איך האב פריער געברענגט איינס פער שפראך....

עס איז א אלגעמיינע כלל סא וואס דארפסטי א זאץ העסט זיך ארויף כאפן אויפען ווארט ?..

א טיפע קאמפלעצירטע זאך ווען מען איז עס מסביר זיין דארטן קומט ארויס די שטערקסע לעוועל פונעם שפראך איז דעס די בעסטע שפראך מעסטער לע''ד
פאקט: פרעג די קשיא פון איינעם וואס קאן אלע 3 שפראכען אייניג
ער וועט דיר ענטפערען ענגליש

[פעיק ניוז]

א חידוש ווי די וואס זאגן אז ענגליש איז רייך האלטן נישט ביים אננעמען נייע אידישע ווערטער בשעת ענגליש אימפארטירט טעגליך ווערטער...

ממה נפשך, אויב נעמט מען די אלע אמעריקאנערזירטע אידישע ווערטער צוגעקומען אין די לעצטע צענדליגע יארן, און מען לייגט זיי אריין אין דער ענגלישער שפראך, ווייל למעשה "ניצן עס מענטשן" אלס אידישע ווערטער. קען מען נישט אפירקומען מיט אלטע דייטשע אונגארישע און רוסישע אידישע ווערטער און זאגן אז זיי זענען אויך טייל פון דער אידישער שפראך.

די פראבלעם איז, אז אידיש האט נישט קיין טאטע. ווער איז מחליט וואס איז א אידישע ווארט און וואס נישט? וואס געשעט איז, אז ווערטער קומען און ווערטער גייען לויט די פלעצער וואו די אידן וואוינען בשעת מעשה. ווידער ענגליש כהיום האט יא א טאטע, עס קען נישט יעדער אריינלייגן סיי וואס פאר א ווארט אין דער ענגלישער שפראך. עס איז דא א דיקשאנערי וואס יעדער פאלאוט. דעריבער קוקנדיג אין אן ענגלישן דיקשאנערי וועסטו זען א פיל רייכערערע שפראך פון אידיש. טראצדעם וואס זיי אימפארטירן נייע ווערטער, איז דאס דער וועג וויאזוי שפראכן, ספעציעל נישט מקוריות'דיגע שפראכן ארבעטן.

לשה"ק איז זייער א רייכע שפראך.

[פארשידענע פארשידענס]

א חידוש ווי די וואס זאגן אז ענגליש איז רייך האלטן נישט ביים אננעמען נייע אידישע ווערטער בשעת ענגליש אימפארטירט טעגליך ווערטער...

ממה נפשך, אויב נעמט מען די אלע אמעריקאנערזירטע אידישע ווערטער צוגעקומען אין די לעצטע צענדליגע יארן, און מען לייגט זיי אריין אין דער ענגלישער שפראך, ווייל למעשה "ניצן עס מענטשן" אלס אידישע ווערטער. קען מען נישט אפירקומען מיט אלטע דייטשע אונגארישע און רוסישע אידישע ווערטער און זאגן אז זיי זענען אויך טייל פון דער אידישער שפראך.

די פראבלעם איז, אז אידיש האט נישט קיין טאטע. ווער איז מחליט וואס איז א אידישע ווארט און וואס נישט? וואס געשעט איז, אז ווערטער קומען און ווערטער גייען לויט די פלעצער וואו די אידן וואוינען בשעת מעשה. ווידער ענגליש כהיום האט יא א טאטע, עס קען נישט יעדער אריינלייגן סיי וואס פאר א ווארט אין דער ענגלישער שפראך. עס איז דא א דיקשאנערי וואס יעדער פאלאוט. דעריבער קוקנדיג אין אן ענגלישן דיקשאנערי וועסטו זען א פיל רייכערערע שפראך פון אידיש. טראצדעם וואס זיי אימפארטירן נייע ווערטער, איז דאס דער וועג וויאזוי שפראכן, ספעציעל נישט מקוריות'דיגע שפראכן ארבעטן.

לשה"ק איז זייער א רייכע שפראך.

מען רעד נישט דא פון די היסטאריע און השתלשלות אדער צאמשטעל פונעם שפראך מען רעד פונעם מציאות לעת עתה
כפארשטיי נישט די פראגע זיכער ענגליש
פאקט: פרעג די קשיא פון איינעם וואס קאן אלע 3 שפראכען אייניג
ער וועט דיר ענטפערען ענגליש

[פעיק ניוז]

א חידוש ווי די וואס זאגן אז ענגליש איז רייך האלטן נישט ביים אננעמען נייע אידישע ווערטער בשעת ענגליש אימפארטירט טעגליך ווערטער...

ממה נפשך, אויב נעמט מען די אלע אמעריקאנערזירטע אידישע ווערטער צוגעקומען אין די לעצטע צענדליגע יארן, און מען לייגט זיי אריין אין דער ענגלישער שפראך, ווייל למעשה "ניצן עס מענטשן" אלס אידישע ווערטער. קען מען נישט אפירקומען מיט אלטע דייטשע אונגארישע און רוסישע אידישע ווערטער און זאגן אז זיי זענען אויך טייל פון דער אידישער שפראך.

די פראבלעם איז, אז אידיש האט נישט קיין טאטע. ווער איז מחליט וואס איז א אידישע ווארט און וואס נישט? וואס געשעט איז, אז ווערטער קומען און ווערטער גייען לויט די פלעצער וואו די אידן וואוינען בשעת מעשה. ווידער ענגליש כהיום האט יא א טאטע, עס קען נישט יעדער אריינלייגן סיי וואס פאר א ווארט אין דער ענגלישער שפראך. עס איז דא א דיקשאנערי וואס יעדער פאלאוט. דעריבער קוקנדיג אין אן ענגלישן דיקשאנערי וועסטו זען א פיל רייכערערע שפראך פון אידיש. טראצדעם וואס זיי אימפארטירן נייע ווערטער, איז דאס דער וועג וויאזוי שפראכן, ספעציעל נישט מקוריות'דיגע שפראכן ארבעטן.

לשה"ק איז זייער א רייכע שפראך.

מען רעד נישט דא פון די היסטאריע און השתלשלות אדער צאמשטעל פונעם שפראך מען רעד פונעם מציאות לעת עתה
כפארשטיי נישט די פראגע זיכער ענגליש
פאקט: פרעג די קשיא פון איינעם וואס קאן אלע 3 שפראכען אייניג
ער וועט דיר ענטפערען ענגליש

יא יא. וויבאלד מען רעדט לעת עתה, מאכט נישט קיין סענס אפירצוקראצן אלטע אידישע ווערטער וואס ווערן שוין לאנג נישט באניצט, צו פראוון אז אידיש האט זייער א רייכע וואקאבולאר.

[תנא-קמא]

ענגליש ווערט גערעדט דורך ביליאנען מענטשן פאר הונדערטער יארן.
וואס האט מען אזוי מורא צו זאגן דעם אמת?
יא! ענגליש איז דער רייכסטער שפראך פון די דריי.

און אפילו דו וועסט אפירקראצן אלע אידישע ווערטער פון די היסטאריע וועט עס נישט צוקומען צו ענגליש. אידיש איז א נייערע שפראך און ווייט ווייט נישט אזוי ברייט באניצט.

לשון קודש איז אויך נישט אזוי באניצט. נאך דערצו ווען איר ווילט עס באגרעניצן צו דער אריגינעלער לשון קודש, לשון המקרא והמשנה, וואס לפי הידיעה האט עס גאנץ ווייניג ווערטער.

[תנא-קמא]

א קליינע משל פון ריין אידישע ווערטער, וויפל קענסטו?
פארובאק
קוזניע
אויפס
הורטאווניק
געקארמעט
נאסטורצע
סופיט
וואזאנעס
קולאקע
קאראמעל
יאזש
פאפאכע
פיקע
וואיענע
דלאניע
טוכלער

וואלט געווען אינטערעסאנט אויב דו קענסט איבערטיטשן די ווערטער.

פונקט אנגעשטויסן אינעם ווארט "דלאניע" אלץ האנטפלאך. (אפשר אויך אלס טייטלבוים?).

[תנא-קמא]

דעפיניר רייך

אז א וואנט און א מויער האבן 2 באזונדערע ווערטער אין אידיש בשעת אין ענגלשי זענען ביידע WALL מאכט עס ענגליש רייך אלץ מיעוט המחזיק? אדער מאכט עס אידיש רייך אלץ אן עקסטערע אויסדרוק?
וכן לצוים - FENCE און טיר - וואס א טיר פון א צוים איז GATE?

איך כאפ נישט וואס איר ווילט זאגן.

מויער איז FORTRESS.

און דאס מיינט רייך. באזונדערע ווערטער פאר באזונדערע זאכן.

[Mezofzef]

דעפיניר רייך

אז א וואנט און א מויער האבן 2 באזונדערע ווערטער אין אידיש בשעת אין ענגלשי זענען ביידע WALL מאכט עס ענגליש רייך אלץ מיעוט המחזיק? אדער מאכט עס אידיש רייך אלץ אן עקסטערע אויסדרוק?
וכן לצוים - FENCE און טיר - וואס א טיר פון א צוים איז GATE?

איך כאפ נישט וואס איר ווילט זאגן.

מויער איז FORTRESS.

און דאס מיינט רייך. באזונדערע ווערטער פאר באזונדערע זאכן.

איך מיין אז fortress איז א שלאס.
(נישט די שלאָס וואס מען שפארט אויף מיט א שליסל...)

[תנא-קמא]

איך מיין אז fortress איז א שלאס.
(נישט די שלאָס וואס מען שפארט אויף מיט א שליסל...)

גערעכט. אין ענגליש וואלט מען געזאגט Wall.

[נארמאליזעם]

צק

לשון קודש און ענגליש

[גרשון]

וועלכע ווארט איז נישט דא אין אידיש וואס ענגליש האט יא?

ביסט ערנסט? דו קענסט קוים צוזאמקראצן 20,000 אידישע ווערטער. לאמיר צולייגן נאך 10-20 טויזנט פון אלטע אידישע ביכער, האלטן מיר לכל היותר ביי 40,000. ענגליש פארמאגט 150,000.

די רעדע איז פארשטייט זיך נישט פון טוויטער און וואטסעפפ ענגליש. נעם סיי וועלכן ענגלישן בוך וואס איז געמאכט פאר טאטעס (נישט "קעצעלע וויל האבן פליגלען" און "בערעלע האט ליב האניג") אדער וויקיפעדיע בלאט פאר ביישפילן.

[ממוצע]

איך קען נישט קיין איינע פון די דריי שפראכן גוט. אבער אויבנאויף ווענדט זיך עס אסאך פאר וועלכע פורפעס מ'וויל עס נוצן.

דאס איז זיכער אז ענגליש איז די שפראך מיט די מערסטע ווערטער. נישט קיין פראגע. פון די אנדערע זייט, ווען עס קומט צו פשוט'ע שפראך, און אפילו סלענג, מיין איך, אז אידיש איז געשמאקער. ס'איז היימליכער, און פראקטישער. ס'האט בעסערע אויסדרוקן און מליצות אויף טאג טעגליכער לעבן. וויאזוי זאגט מען "פארגינעריש" אין ענגליש?... ס'איז דא אסאך ענליכע ווערטער.. אבער איך קען נישט קיין פונקטליכע אפטייטש... די נענטסטע איז לכאורה generous.. אבער ס'איז נישט די פונקטליכע אפטייטש. אין לשוה"ק איז דא א מליצה פאר דעם. 'עין טובה'.

ווידעראום לשוה"ק האט א געוויסע קריספ. א שארפקייט. די קורצקייט. און די מליצות. פאר פאעזיע וואלט איך געקליבן לשון הקודש.

[ממוצע]

ביסט ערנסט? דו קענסט קוים צוזאמקראצן 20,000 אידישע ווערטער. לאמיר צולייגן נאך 10-20 טויזנט פון אלטע אידישע ביכער, האלטן מיר לכל היותר ביי 40,000. ענגליש פארמאגט 150,000.

די רעדע איז פארשטייט זיך נישט פון טוויטער און וואטסעפפ ענגליש. נעם סיי וועלכן ענגלישן בוך וואס איז געמאכט פאר טאטעס (נישט "קעצעלע וויל האבן פליגלען" און "בערעלע האט ליב האניג") אדער וויקיפעדיע בלאט פאר ביישפילן.

באמת בין איך נייגעריג וויפיל פון די ווערטער זענען מער ווי 200 יאר אלט. זייער אסאך ווערטער זענען סייענטיפישע און אידיאלאגישע באגריפן וואס האבן פשוט נישט עקזיסטירט פאר 150 יאר צוריק.

[צעטל קלעבער]

איינער ווייסט אויס ס'דא נאך א שפראך חוץ לשה"ק וואס מ'רעדט בלשון זכר/נקבה?
למשל: את/אתה תלך/תלכי תשב/תשבי וכו'

יישר כחכם

[שאבעלע]

איך מיין אז אלע סעמיטישע שפראכען.

[פארשער]

ביסט ערנסט? דו קענסט קוים צוזאמקראצן 20,000 אידישע ווערטער. לאמיר צולייגן נאך 10-20 טויזנט פון אלטע אידישע ביכער, האלטן מיר לכל היותר ביי 40,000. ענגליש פארמאגט 150,000.

די רעדע איז פארשטייט זיך נישט פון טוויטער און וואטסעפפ ענגליש. נעם סיי וועלכן ענגלישן בוך וואס איז געמאכט פאר טאטעס (נישט "קעצעלע וויל האבן פליגלען" און "בערעלע האט ליב האניג") אדער וויקיפעדיע בלאט פאר ביישפילן.

באמת בין איך נייגעריג וויפיל פון די ווערטער זענען מער ווי 200 יאר אלט. זייער אסאך ווערטער זענען סייענטיפישע און אידיאלאגישע באגריפן וואס האבן פשוט נישט עקזיסטירט פאר 150 יאר צוריק.

האב איך געוואלט אהערברענגען דעם Declaration of Independence און פרעגן צי איינער קען דאס איבערזעצן אויף אידיש אלץ א ראי' אז די ענגליש פון איבער צוויי הונדערט יאר צוריק איז פיל רייכער ווי אידיש, למעשה האט א גוגל זוכעניש געוויזן אז מען קען עס פיין איבערזעצן אויב קען מען גוט אידיש. אט איז דער Declaration of Independence אין ענגליש, העברעאיש און אידיש.
https://opensiddur.org/readings-and-sou ... nslations/

[Mezofzef]

ביסט ערנסט? דו קענסט קוים צוזאמקראצן 20,000 אידישע ווערטער. לאמיר צולייגן נאך 10-20 טויזנט פון אלטע אידישע ביכער, האלטן מיר לכל היותר ביי 40,000. ענגליש פארמאגט 150,000.

די רעדע איז פארשטייט זיך נישט פון טוויטער און וואטסעפפ ענגליש. נעם סיי וועלכן ענגלישן בוך וואס איז געמאכט פאר טאטעס (נישט "קעצעלע וויל האבן פליגלען" און "בערעלע האט ליב האניג") אדער וויקיפעדיע בלאט פאר ביישפילן.

באמת בין איך נייגעריג וויפיל פון די ווערטער זענען מער ווי 200 יאר אלט. זייער אסאך ווערטער זענען סייענטיפישע און אידיאלאגישע באגריפן וואס האבן פשוט נישט עקזיסטירט פאר 150 יאר צוריק.

האב איך געוואלט אהערברענגען דעם Declaration of Independence און פרעגן צי איינער קען דאס איבערזעצן אויף אידיש אלץ א ראי' אז די ענגליש פון איבער צוויי הונדערט יאר צוריק איז פיל רייכער ווי אידיש, למעשה האט א גוגל זוכעניש געוויזן אז מען קען עס פיין איבערזעצן אויב קען מען גוט אידיש. אט איז דער Declaration of Independence אין ענגליש, העברעאיש און אידיש.
https://opensiddur.org/readings-and-sou ... nslations/

נישט אזא מוראדיג איבערזעצונג.
ב.ד.וו קען מען זעהן ווי סאך לשון קודש איז קורצער פון אידיש און ענגליש.

[גרשון]

איינער ווייסט אויס ס'דא נאך א שפראך חוץ לשה"ק וואס מ'רעדט בלשון זכר/נקבה?
למשל: את/אתה תלך/תלכי תשב/תשבי וכו'

יישר כחכם

יא, אין פראנצויזיש. אבער ס'איז נישט דא קיין איין שפראך (וואס מ'קען היינט) וואס האט אזויפיל חילוקים צווישן מינים (דזשענדערס) ווי לשון-קודש.

למשל די ציפערן איז דא א באזונדערע סעט פאר זכרים (אחד, שנים, שלשה, ארבעה) און א באזונדערע סעט פאר נקיבות (אחת, שתים, שלש, ארבע).

@ממוצע, א ריכטיגע נקודה, אבער דאס אליין מאכט עס טאקע רייך. אין אידיש איז נישט אויפגעבויט א וואקאבולאר פאר אזוינע באגריפן. ועוד, ס'איז אוודאי בלויז איין פאקטאר; ענגליש איז א רייכע שפראך סיי ווי, אויב נאר ווייל די מערסטע מענטשן אין דער וועלט רעדן עס און ס'איז די שפראך פון אלע געלערנטע.

[אינוועסטיגעיטאר]

ענגליש, וואס איז די שאלה אפילו.

דאן פארוואס האט דער בורא יתברך שמו נישט אויסגעוועלט ענגליש אלס זיין שפראך? האם תמצא לומר אז ער האט נישט גענומען דער בעסטער שפראך פאר זיך?