את מוצא שפתי אשמור, און איך וועל פרובירן מסביר צו זיין דעם רמב"ם לפי קט שכלי, ואם שגיתי ה' הטוב יכפר, דערנאך וועל איך זיך באציען מיט אייניגע הערות בנוגע לדברי המהר"ם שיק.
די משנה דערציילט אונז, אין מס' פרה, וויאזוי ס'צוגעגאנגען דער פראצעדור פון א פרה אדומה, אז מ'האט גענומען דעם כהן השורף את הפרה און מ'האט אים פורש געווען שבעת ימים קודם לשריפה, און בכל יום האט מען געשפריצט אויפן כהן אפר פרה (פון די פרות הקודמין). שטעלט זיך אבער א פראבלעם, ווער האט דאס געשפריצט אויפן כהן? אמער, דער שפריצער זעלבסט דארף דאך זיין אן איש טהור מטומאת מת? דערציילט אונז די משנה אז מ'האט געטראפן אן עצה צו דעם, והוא, אז מ'האט גענומען קינדער שלא נטמאו מעולם בטומאת מת און זיי האבן געשפריצט אויפן כהן השורף.
אין פשטות פונעם מהלך המשנה איז משמע, אז די עצה פון די קינדער האט מען שטענדיג גענוצט. די משנה איז נישט מחלק בין תקופה לתקופה, די משנה זאגט א פאקטישער מציאות וויאזוי ס'איז צוגעגאנגען בבית מקדשינו, שיבנה בב"א, דער פראצעדור פון א פרה אדומה, אנגעהויבן פונעם טהרת הכהן השורף ביז נאכן פארברענען וכו' (און אזוי, לויט דעם פראצעדור וואס די משנה שטעלט אראפ, פסק'נט טאקע דער רמב"ם אין הל' פרה אדומה, וכמו שהעתקת לעיל דבריו).
לערנענדיג די משנה שטעלט זיך אבער גלייך א פראגע: כל זה למה לי? נאך וואס האט מען געברויכט צוקומען צו די אלע עצות? אין פסוק געפינען מיר גארנישט אז מען זאל מוזן אפיר זוכן א איש שלא נטמא מעולם און אזוי דורך פירן דעם פראצעדור, אדרבה פון פסוק איז משמע אז מ'נעמט אן איש טהור שטיהר א"ע ע"י המי חטאת און ער שפריצט אויפן כהן דעם אפר פרה?
אויף דעם ארויף קומט צוגיין דער רמב"ם, און זאגט:
ואשר ראוי שתדעהו, שזה הענין אינו הכרחי בכל מקדש מי חטאת שלא יהיה אלא כן, ואמנם הכונה מה שאספר לך, וזה, שכל טמא מת אין לו טהרה אלא בהזאת שלשי ושביעי, כמו שבא בפסוק ואמר יתעלה (במדבר יט) וטבל במים איש טהור, ואם שיערנו אנחנו שלא נמצא איש טהור, אבל כולן טמאין טומאת מת, כמו בזמננו זה, איך יהיה אפשר שיטהר הכהן השורף את הפרה, ו[הלא] האיש אשר יזה יצטרך שיהיה טהור ואין שם מי שיזה עליו, [וא"כ] הנה הגיע בטול זאת המצוה, כי אפר הפרה אמנם יטהר הטמא [רק] אם יזה עליו איש טהור, וזה האיש לא יהיה טהור אלא באפר הפרה. ואומר אני, שאפשר לנו התחבולה במציאות אנשים אין טומאת מת עליהן כלל, ועם זה נרחיקם בכל יכלתנו מגעם באפר, ויהיה הקדוש בכלים שאין מקבלין טומאה, ויזה על זה הכהן השרוף, ויטהר. אמנם, כל עוד שיהיה אצלנו איש טהור ידוע, הנה אין הבדל בין איש שלא נטמא לעולם במת ובין איש אשר נטמא כל ימיו ואח"כ טבל והזה עליו ג' וז', אלא שזה אשר הוזה עליו יותר גדול הדרגה בטהרה לפי שהפסוק כבר שפט עליו שהוא טהור, לכן לא נקפיד לו בקבר התהום עד שנתאמת. ולשון התוספתא, פ"ב, "מעשים אלו עשו כשעלו בני גולה", ר"ל, שלא היה נמצא אצלם איש טהור וכו' עיי"ש.
פי', ואשר ראוי שתדעהו, וואס דו דארפסט וויסן איז, אז דאס וואס די משנה דערציילט אונז דא איבער דעם כהן השורף את הפרה, אינו הכרחי שיהי' בכל מקדש מי חטאת אלא כן. דאס הייסט, אז די עצה פון די משנה איז נישט א דבר הכרחי אין פרה אדומה אז ס'מוז צו גיין דוקא לויט דער פראצעדור, ניין, נישט דאס זאגט אונז די משנה, נאר וואס דען? ואמנם הכוונה מה שאספר לך, וזה, אז לכאורה אויב זאלן מיר גיין טריקן לויט'ן פסוק, דהיינו, נעמען אן איש טהור שטבל במים און ער זאל שפריצן אויפן כהן השורף את הפרה די מי חטאת, קען אבער צומאל אויסקומען אז מיר וועלן זיך דערזען אין א מורא'דיגן פארלעגנהייט, עד כדי כך אז ס'וועט אויסקומען אז "בטול זאת המצוה". פארוואס? ווייל דאס איז דאך זיכער אז דער מזה מי חטאת מוז דאך אויך זיין אן איש טהור, וואס זיין גאנצע טהרה קומט אויך נאר ווייל מ'האט אויף אים געשפריצט מי חטאת, טא אויב אזוי ווי וועט זיין אויב מ'וועט נישט קענען טרעפן אזא סארט איש טהור, א שטייגער ווי בימינו אלה וואס מיר זענען אלע טמאי מת, וועט דאך דאן אויסקומען אז בטול זאת המצוה, ווייל מען האט נישט געפונען אן איש טהור? ועל זה מסיק הרמב"ם: ואומר אני, אז די תחבולה פון די משנה קומט טאקע לעזן דעם אויבנדערמאנטען פראבלעם, און אזוי ארום, אפי' בזמן שלא ימצא איש טהור, האבן מיר אבער די עצה פון תינוקת וויאזוי מטהר צו זיין א כהן אפי' אין אזעלכע פעלער שלא נמצא איש טהור. ע"כ וואס דער רמב"ם איז מסביר בשייכות צו פארשטיין וואס די משנה וויל דא זאגן און נאכוואס עס האט אויסגעפעלט די תחבולה.
ס'טייטש אזוי, דער רמב"ם באציט זיך דא כלל נישט וויאזוי מ'האט למעשה טאקע געטון אין בית המקדש ביי שריפת הפרה. דער רמב"ם קומט פשוט מסביר זיין פארוואס די עצה פון די תינוקת האט בכלל אויסגעפעלט, במקום ווען פון פסוק האב איך אן הדרכה וויאזוי מטהר צו זיין דעם כהן, און אויף דעם איז ער מסביר בכדי שלא תבטל מצוה זאת, וכנ"ל.
אמנם, פירט אבער דער רמב"ם אויס, אין פעלער ווי עס דא א מציאות צו האבן אן איש טהור מאפר פרה דארף מען טאקע נישט צוקומען צו די עצה, און אפשר גאר מעגליך אז דער איש טהור שטיהר א"ע מאפר פרה איז גאר חשובער, שכבר שפט עליו הפסוק שהוא טהור. און דער רמב"ם פירט אויס מיטן לשון התוספתא: "שמעשים אלו עשו כשעלו מן הגולה". פי', דעמאלט האט מען זיכער געמוזט ניצן די עצה, ווייל דעמאלט איז זיכער נישט געווען קיין אנשים טהורים. (דער רמב"ם ברענגט פון תוספתא בלויז א ראי' לדבריו אז דעמאלט איז געווען א חכרח צוצוקומען צו די עצה, אבער נישט אז בלויז דעמאלט האט מען זיך באנוצט מיט די עצה און שפעטער נישט).
יעצט שטעלט זיך די פראגע: וואס איז געווען בזמן הבית? איז געווען בנמצא אנשים טהורים וואס זאלן קענען שפריצן אויפן כהן השורף את הפרה צי נישט? וועלן מיר אויפמישן דעם רמב"ם, אין הל' פרה אדומה, און זען וואס ער האט צוזאגן, וז"ל בפ"ב ה"ז:
כשמזין עליו בימי ההפרשה, "אין מזה עליו אלא אדם שלא נטמא במת מעולם", שהמזה צריך שיהיה טהור. ואם תאמר יזה עליו איש שנטמא, והוזה עליו. שמא זה שהזה עליו, לא היה טהור מטומאת מת. וכן הכלים, שממלאין בהן ומקדשין להזות על הכהן השורף, כולם כלי אבנים היו, שאין מקבלין טומאה. וכל הדברים האלו, מעלות יתרות הן שעשו בה.
משמע מדבריו, אז ער האלט אז בזמן בית שני איז זייער שווער געווען צו טרעפן אנשים טהורים, און דעריבער האט מען אלעמאל גענוצט די עצה פון די משנה. אבער זעט איר דא עפעס א סתירה לדבריו פון פי' המשניות???
***
ובנוגע לדברי המהר"ם שיק, וועל איך גיין אין די שיטה פון 'אותיות מחכימות', ואעתיק את דבריו:
והנה, החינוך כתוב, דעל כהן השורף הפרה צריך להזות עליו איש שלא נטמא מעולם. וכ"כ הרמב"ם. והמעיי"ח כתוב דדברי הרמב"ם סותרין למ"ש הרמב"ם בעצמו, בפי' המשנה פ"ג מ"ג, דאין חילוק, אפי' נטמא וטבל וטיהר עצמו, כשר, עיי"ש. ולענ"ד אין כאן סתירה, כיון דלענין זה לא אזלי' בתר רוב או חזקה משום מעלה, ובעינן שנדע שהוא טהור, א"כ מעולם לא נוכל לידע זה, אלא א"כ סוף כל סוף צריך שנבוא לאיש שלא הי' מעולם אפשרות שיטמא. דאל"כ, כיון דזה המזה נטמא, וטבל, והוזה עליו, אכתי דילמא זה הראשון הי' טמא. ואפי' נודע גם על זה שנטהר השתא, אכתי דילמא זה הראשון שהי' לפניו היה טמא ולא הועיל הזאתו, ועכ"ח צריך שנבוא לאיש שלא היה חשש טומאה. וא"כ הפוכי מטרתי למה לי, נקח מיד איש שלא הי' בו חשש, כעין אותן תינוקת, עיי"ש. ולעולם אין חילוק אם נטמא ונודע בודאי שנטהר, או לא הי' אפשרות כלל שהי' טמא. כנלע"ד פשוט שאין כאן סתירה, ודו"ק היטב.
לכאורה באציט זיך דער מהר"ם שיק, אויף דעם סתירת הרמב"ם איבער די מעלות וחשיבות פונעם איש טהור אנטקעגן די מעלות וחשיבות פון די תינוקת. ס'הייסט אין ספר היד איז משמע, אז לגבי טהרת הכהן שטייט אן איש שלא נטמא מעולם העכער ווי א מענטש וואס ס'איז שוין געווען טמא און האט זיך מטהר געווען במי חטאת, משא"כ אין פי' המשניות זאגט דאך רמב"ם קלאר אז דער איש טהור שטייט העכער, שכבר שפט עליו הפסוק שטהור הוא. אויף דעם ענטפערט דער מהר"ם שיק אז?
ויותר פלא איז מיר, דאס וואס ער פירט אויס וז"ל: "ולעולם אין חילוק אם נטמא ונודע בודאי שנטהר, או לא הי' אפשרות כלל שהי' טמא", ע"כ. במקום ווען דער רמב"ם אין פי' המשניות שטעלט קלאר ארויס א פארצוג דעם איש טהור שטיהר א"ע במי חטאת.
ועיני לכבוד הרב בני היכלא צפיות, שבדבריו המאירים ובדעתו הגדולה והרחבה אשר חנן אותו ה', יאיר עיני להבין ולהשכיל בדברי קדשו של מרן המהר"ם שיק.