דיונים ועיונים בפרשת ויצא

[אלעקסיי]

רבי,
ביי טט-פת האביך אמאל געהערט אז רש"י ברענגט נאר א ראי' צו די טייטש פון טוטפות ווייל אין די אנדערע לשונות זעהט מען "אויך" אז טט און פת באדייטן צוויי, אבער נישט אז די תורה שרייבט בלשון לעז.

אזוי שרייבט טאקע די של"ה הקדוש, די חיד"א ברענגט אים אראפ אויפן פלאץ דארט אין פרשת עקב

[מיללער]

ראה זה מצאתי דבר חדש,

אין שו"ת מהרש"ם ח"ה ביים סוף אין די מפתחות והגהות המו"ל (ר' משה ישראל מדראגמירעשט חתן בהמ"ח) אויף סי' ט', רעדט ער ארום פון דעם ענין פון לשון ארמי אין די תוה"ק און לפלא ער איז מעיר פון די זעלבער מקורות ווי אונזערע חכמי ורבני הקרעטשמע האבן שוין מעורר געווען אויף די ווערטער פונעם ספר גליא רזיא הנ"ל, איך וועל פרובירן צו ברענגען לשונו, נאכדעם וואס ער ברענגט פונעם מאירי אז אנדערע לשונות אויסער לשה"ק האבן נישט קיין שום קדושה:

וגם לכאו' דברי המאירי צ"ע ממ"ש בתורה פר' דברים וכו' ובסנהדרין כ"א מבואר דעזרא העתיק התורה בכתב אשורית ולשון ארמי, וי"ל דל' ארמי שאני דהיא קדוש יותר משאר לשונות כמ"ש האריז"ל בכוונת שנים מקרא וא' תרגום דהוא סוד אחורים של הקדושה, וכ"מ במדרש פ' ויצא הובא בתוס' ב"ק פ"ג א. ד"ה לשון וכ"ה בירוש' פ"ז דסוטה "אל יהי לשון סורסי (ארמי) קל בעיניך שהרי בתורה ובנ"ך חלק לו הכתוב כבוד".

ולכאו' מזה קשה למה דאי' בס' 'גליא רזיא' דבשביל שהביא יעאע"ה ל' ארמי בתורה, לבן קראו יגר סהדותא ויעקב קראו גלעד ירדו אבותינו למצרים ועפי"ז פי' הרבי ר' העשיל וכו', וגם לכאורה מדבריהם ז"ל בסוטה ל"ג ושבת י"ב דאין מה"ש נזקקים ללשון ארמי וכו'

ובמש"ל מס' גליא רזיא לכאורה תיקשי דהרי יש כמה תיבות בתורה שהמה ע"ש לשון אחר כמו לטטפת ופירש"י טט בכתפי וכו' וכהנה

וי"ל דאדרבא בשביל שלשון ארמי קרוב לקדושה גרע יותר ע"ד שאמרו ז"ל רפ"ק דזבחים מינה מחריב בהו דלאו מינה לא מחריב וכמ"ש הר"ן פ"ד דר"ה כה"ג גבי שופר דמתעסק כיון דנתכוין למצוה אותה כונה מעכבת מצוה אחרת דומיא דהא דזבחים כנלע"ד.

בקיצור, ער מוטשעט זיך אויך מיט די קשיות פון דעם רב הר"ר זרח פעעפער שליט"א , דער אינטערעסאנטסטער זאך איז מיר אבער געווען אז ווער עס האט מגלגל געווען דארט דעם גאנצן שמועס איז נישט קיין אנדערער ווי דעם רב'ס זיידע הרה"ג ר' אלתר שאול פעפפער ז"ל אב"ד ביהמ"ד הגדול אנשי אונגארן בנעוו יארק בעמח"ס שו"ת אבני זכרון, רבותי התורה מחזרת על אכסניא שלה.

בייגעלייגט איז דער אריגינענעלער תשובה

[קרעמער]

טיפיש מיללער, זיס ביזן לעצטן טראפ.

[מיללער]

דא האט איר דעם צונויפגעשמעלצטן חידוש פון משפחת פעפפער הרוממה ברוב פאר והדר.

[scy4851]

ארויף געברענגט

[זיידעניו]

איך מיין אז כמעט דער גאנצער אשכול באלאנגט אין "על פליטת בית סופריהם"

[מיללער]

דער שמועס איבערן ספר גלי' רזיא ליגט שוין אינעם 'על פליטת' אשכול.

[farshlufen]

איך מיין אז כמעט דער גאנצער אשכול באלאנגט אין "על פליטת בית סופריהם
"

אין על פליטת קומט עס נישט, אבער מיר דאכציך אז ער איז ע גאר נאענטער קרוב מיטן אשכול ''לשה''ק ווערטער וואס זענען געווארן אינטענאציאנעל'' וואס אעז פלאצירט אינעם שפראך פארום, מיר האבן געהאט דארט א שטיקל שמועס איבער דעם נושא.

[farshlufen]

אין דעם פסוק די וואכעדיגע סדרה, ויצא יעקב זאגט רש''י ע''י שבשביל וכו' הפסיק הענין וגו' ומשגמר חזר לענין ראשון. דער מזרחי פרעגט אויף רש''י פארוואס זאל איך נישט זאגן אזוי ויי אין פרשת בראשית [ווער עס האט געלערנט זאל אויפהויבן די הענט] וואס ערשט שטייט ויברא אלקים את האדם און נאכדעם הייבט דער פסוק צוריק אן ''ויצר ה' אלקים את האדם'' ווי רש''י זאגט דארט כלל שאחריו מעשה הוא פרטו של ראשון?

דער גו''א טענה'ט אויפן מזרחי אז ווען עס שטייט וילך פדנה ארם איז וואס עס האט פאסירט אויפן וועג ביזן אנקומען נישט פרטו של ראשון.

איך פארשטיי נישט פארוואס, וואס דען איז עס אויב נישט פרטו של ראשון?

[scy4851]

איך מיין אז כמעט דער גאנצער אשכול באלאנגט אין "על פליטת בית סופריהם
"

אין על פליטת קומט עס נישט,

הרב פארשלאפען,
דער זיידע האט געשריבען זיין תגובה איידער די גליא רזיא דיון האט מען אריבער געפירט

[זארעכפעפער]

איך בין געבליבן שטעקן פארגאנגענע וואך מיט עטליכע אומקלארע ענינים. צווישן זיי:

אין פרשה כ"ט פסוק ל"ד, ביים געבורט פון לוי, זאגט זי: "הפעם ילוה אישי", און ווי רש"י איז דאס מסביר ווייל זי האט געוואוסט שי"ב שבטים יוצאים מיעקב, וארבע נשים ישא אמרה, מעתה אין לו פתחון פה עלי שהרי נטלתי כל חלקי בבנים.

שפעטער ביי לידת דינה ברענגט רש"י, אז לאה דנה דין בעצמה. אם זה זכר, לא תהא רחל אחותי כאחת השפחות, והתפללה עליו ונהפך לנקבה. טייטש לאה האט דאך געוואוסט אז שבטים וועלן זיין בלויז צוועלעף, צען זענען שוין געבוירן געווארן, און אויב זי וועט יעצט האבן נאך א בן זכר וועט דאך בלייבן פאר רחל'ן בלויז איין חלק בשבטי יה, דעריבער התפללה עליו ונהפך לנקבה.

איך פארשטיי נישט. נאך וואס לוי איז געבוירן, און לאה האט שוין ארויסגענומען איר חלק, פארוואס האט זי נישט געלאזט די איבעריגע חלקים פאר די אנדערע אמהות, כדי שיהי' חלקם שוה בי"ב שבטי יה? נאכמער ביי לידת יהודה, ווי זי האט געגעבן דעם נאמען יהודה משום הפעם אודה את ה', שנטלתי 'יותר' מחלקי, איז דאן פארוואס האט זי זיך שפעטער ביי די דודאים איינגעשפארט מיט רחל'ן להעמיד לחלקה נאך פון די שבטי יה (עיי"ש ברש"י שהיתה מצאוה ומחזרת להרבות שבטים), במקום ווען זי האט שוין געהאט 'יותר' מחלקה?

נאך מער, די מעשה פון די דודאים איז שוין געווען נאך לידת גד ואשר, וואס דארט דעציילט אונז דער פסוק (קאפיטל ל' פסוק ט') אז רחל האט געגעבן שפחתה ליעקב במקומה כדי שתלד על ברכיה ואבנה גם אנכי ממנה, און דערויף קומט דער פסוק און דערציילט ותרא לאה כי עמדה מלדת ותקח זלפה שפחתה וכו'. ממנ"פ, זי מצידיה האט דאך שוין געהאט 'יותר' מחלקה, רחל מצדה האט נאך 'גארנישט' געהאט. ס'טייטש דער חשבון השווה אז דריי פאר יעדן איז שוין אוועק געפאלן ווייל זי האט שוין געהאט פיר, איר שפחה צוויי, און בלהה שפחת רחל צוויי, איז צוזאמען אכט, קומט אויס אז ס'נאך געבליבן פלאץ פאר פיר. טא פארוואס האט זי זיך הערשט דערמאנט ביים הריון פון דינה אז רחל האט נאך גארנישט און ולא תהא רחל אחותי וכו', במקום ווען זי וואלט דאס געדארפט זאגן נאך לידת גד (ווייל איין חלק האט דאך זלפה אויך געמוזט האבן, וכמ"ש שנביאות הי' ויודעות שד' נשים ישא) וואס דאן איז נאך געווען פלאץ פאר רחל'ן צו האבן נאך פינעף קינדער פון די שבטי יה, און אודאי און אודאי אז זי וואלט זיך נישט געדארפט איינשפארן אזוי אויף די דודאים במקום ווען זי האט שוין געהאט פינעוו קינדער און איר שפחה נאך צוויי?

[אינטעליגענט]

ר' זרח, אפשר ולא הבנתי בדיוק הקושיא, אבער מיר קוקט די זאך אויס גאנץ פשוט:

ס'איז פארהאן צוויי באזונדערע עניינים, איינס, אז א איד דארף טוען דאס מערסטע מקיים צו זיין רצון ה', צוויי, דאס זאל נישט קומען אויפן חשבון פון צער פאר א צווייטן איד.
איז אזוי, לאה האט געוואלט אויפשטעלן ווי מער שבטי קה, אבער זי האט געוואוסט אז אויב רחל וועט האבן "ווייניגער" פון די שפחות דאן וועט זיך עס שוין גרעניצן מיט א פחיתות פאר רחל, וואס די תוצאות זענען צער, וואס דאס האט לאה פארשטענדליך נישט געוואלט בשום פנים [דאס אז לאה האט מער פון רחל וואלט זיכער נישט געשטערט פאר רחל, אזוי ווי פאר אן אמת'ע עובד ה' לשם שמים וואס מיינט נאר דעם רצון ה', וואס איז דען די נפק"מ דורך וועם עס קומט די רצון ה', אודאי דארף מען פראבירן דאס מערסטע וואס איז ביד האדם, וואס אזוי האט לאה געטוען, אבער אז די רצון השם איז אפגעטוען געווארן האט זי די זעלבע שמחה ווי זי אליין וואלט עס געטוען, משא"כ וואלט רחל געהאט ווייניגער ווי די שפחות וואס דאס ווייזט חלילה אז איר עבודה איז נישט חשוב ח"ו, ווייל זי איז דאך דער עיקר און זיי זענען דאך נאר א סניף].

נמצא, אין די אלע פעלער וואס דו רעכנסט אויס האט לאה געוואלט פארמערן מיט האבן קינדער מרבה צו זיין לקיים רצון ה', משא"כ ביי די פאל פון דינה וואס דאן וואלט זיך עס שוין געגרעניצט מיט צער פאר רחל, וואס דאס האט זי געוואלט פארמיידן.

ואם לא פארשטאנתי הקושי' תמחול ותסלח לי, און זיי עס מסביר מער.

[זארעכפעפער]

יישר כח מר. אינטעליגענט (איך וואלט פאר אזא פערזענדליכקייט ווי דו ווען געדארפט שרייבן דעם טיטל 'הרב הגאון, הידען והחקרן, מלא וגדיש במדע, שפה, כתיבה, תורה וחכמה, וכו' וכו', נאר עפעס צום ווארט 'אינטעליגענט' קלעבט זיך עפעס בעסער דער טיטל "מר.", גיי פארשטיי פארוואס?) פארן טון אן אוזן קשבת לדברי.

דיינע ווערטער זענען פארשטענדליך און אנגענומען, אבער עדיין לא מצאתי תי' מספיק לתמיהתי אפי' לדבריך.

קודם, א"כ למה הכניסה עצמה להריון? זי האט שוין געהאט זעקס, זלפה צוויי און בלהה צוויי, צוזאמען צען, האט זי דאך געוואוסט אז נאך בלויז צוויי שבטים דארפן נאך צוקומען, טא לאז דאס פאר רחל מכח סברה זו פון לא תהא רחל כאחת השפחות?

דערנאך, פון דאס לשון "לא תהא רחל אחותי כאחת השפחות", קוקט עפעס אויס אז זי האט בלויז פארשטאנען אז רחל זאל נישט זיין 'כאחת' השפחות, אבער מער ווי דעם, ס'הייסט אז רחל זאל האבן דריי קינדער מער ווי די שפחות, ע"ז לא השגיחה. אויב אזוי פרעגט זיך: האט זי בכלל נישט געהאלטן אז פאר רחל קומט זיך 'מער' ווי די שפחות? ס'הייסט זי האט געהאלטן אז אויב רחל וועט האבן 'פונקט' ווי די שפחות וועט עס פאר רחל נישט וויי טון, וכי במדרגה אחת הם האמהות והשפחות? ועוד וכי לא הבינה לאה שגם רחל מתאות לעשות רצון ה' בהעמדת השבטים, ולמה לא הפסיקה מללדת כדי לתת לרחל אחותה המקום לעשות רצון ה' ולהעמיד לחלקה 'יותר', ובפרט כשהיא בעצמה כבר היתה לחלקה 'יותר' מהחשבון?

בכלל, לאמיר אביסל בעסער ערקלערן מיינע דריקענישן און גיין אביסל פעוואליע:

לוי ווערט געבוירן און לאה זאגט "הפעם ילוה אישי וכו'", און ווי רש"י איז דאס מסביר אז לאה איז געווען א נביאה און געוואוסט אז ס'דארף זיין צוועלעף שבטים דורך 'פיר' אמהות, וואס לויט דעם חשבון קומט אויס דריי פאר יעדן.

יהודה ווערט געבוירן און לאה זאגט הפעם 'אודה', ווייל "שנטלתי יותר מחשבון".

דערנאך דערציילט אונז דער פסוק וועגן די מעשה פון "ותקנא רחל באחותה וכו'", און דער רעזולטאט דערפון איז געווען וואס רחל האט געזאגט: "הנה אמתי בלהה וכו' ותלד על ברכי ואבנה גם אנכי ממנה", און ס'געבוירן דן און נפתלי. האלט מיר שוין ביי די העלפט; זעקס שבטי יה זענען שוין געבוירן געווארן. בפשטות, לויט דעם חשבון וואלט געדארפט אויסצוקומען אז לזלפה שפחת לאה זאל קומען נאך איינס, ווייל לפי הנבואה האט זי דאך געוואוסט אז די שבטי יה דארפן קומען מד' נשים, און די איבעריגע פינעף זאל קומען דורך רחל.

קומט דער פסוק און דערציילט אונז: "ותרא לאה כי עמדה מלדת ותקח את זלפה שפחתה ותתן אתה ליעקב וכו' ותלד זלפה שפחת לאה ליעקב בן וכו' ותקרא שמו גד". נו, האלט מיר שוין ביי זיבן שבטי יה; זיבן לחלקה של לאה, (לפי הסברא אז די בני השפחות רעכענען זיך לחלקה פון די הערין); צוויי פאר (שפחת) רחל, בלייבט נאך איבער פינעוו. איז לכאורה וואלט געווען א סברה צו זאגן, אז זי זאל לאזן דריי פאר איר שוועסטער רחל און נאך צוויי פאר בלהה שפחת רחל. ווייל דאס אז פון זלפה דארף קומען א שבט איז דאך שוין מקויים געווארן, און ווייטער לחלקה ממש האט זי דאך שוין געהאט 'יותר', און דאס איז שוין בנוסף וואס עס איז איר נאך צוגעקומען לחלקה איינס דורך שפחתה זלפה.

שטייט אבער למעשה אין פסוק אז לאה האט זיך נישט אפגעשטעלט און: "ותלד זלפה שפחת לאה בן שני וכו' ותקרא שמו אשר". האלט מיר שוין ביי אכט שבטי יה; געבליבן איז נאך פיר. ס'הייסט זי האט כסדר מער און מער באגרעניצט רחל'ן מיט איר חלק בהעמדת השבטי יה. און לאמיר נישט פארגעסן, רחל איז נאך דאן געווען אן עקרה, ואם כל זה האט זי באוויליגט אז זלפה זאל האבן 'יותר' מחלקה, וואס לפי החשבון איז דאס אין אונזער פאל (ווען דער חשבון איז שוין סייווי נישט שוה) צוויי שבטים במקום איינס.

דערויף קומט דער פסוק צו גיין און דערציילט די מעשה מיט דודאים. לאמיר פארשטיין. לא מבעי לפי שי' הראשונים אז די דודאים איז געווען א דבר המסוגל להריון, וואס לויטן חשבון אז ס'איז בלויז פארבליבן נאך פיר שבטים און רחל לחלקה ממש האט נאך דאן נישט געהאט גארנישט, וואלט זי דאך זיכער געדארפט מסכים זיין אהין צו געבן די דודאים אן קיין שום תנאי, נאר פשוט לסייע לאחותה בהעמדת השבטים. נאר אפילו בלי זה איז שווער צו פארשטיין, רחל האט נאך קיין קינדער נישט געהאט, פארבליבן איז נאך בלויז פיר, און דא קומט זי זיך נאך שפאַרן מיט רחל'ן און פארלאנגט אז יעקב זאל קומען צו איר? ס'הייסט זי האט קלאר געוואוסט אז זי וועט נאך ענגער מאכן די אפציעס פאר רחל'ן.

אויבנאויף פארענטפערט רש"י אביסל די פראגע מיט די ווערטער "שהיתה מתאות ומחזרת להרבות שבטים", אבער לאחר העיון לא זכיתי להבינה מרוב עונותי. א] ווען דאס זאל זיך ווען אפשפילן איידער לידת דן נפתלי גד ואשר, וואלט איך פארשטאנען אז וויבאלד ס'נאך דא א מקום פון נאך זעקס שבטים איז איר חשבון געווען אז איין שבט לכל שפחה, אדער אפי' דריי שבטים להשפחות (ב' לבלהה וא' לזלפה או להיפך), און דאן וואלט נאך געווען א מקום א נאך פינעוו אדער זעקס שבטים און והיתה מתאות וכו', דעריבער איז איר געגאנגען אין לעבן צו האבן יעקב'ן ביי איר. איי זי האט דאך שוין 'יותר' מחלקה? וואלט איך געענטפערט דיין תי' פון רצון ה' וכו', אבער דא האלט מיר דאך אז ס'איז פארבליבן בלויז נאך פיר שבטים און רחל איז נאך דערווייל אן עקרה, איז פארוואס אין אזא צושטאנד ווען די אפציעס זענען ענג איז זי נאך אלץ מחזרת להרבות שבטים. ב] נישט נאר זי גיט איר נישט אהין די דודאים סתם אזוי, נאר זי פארלאנגט נאך בשכר זאת נאך שבטים. ס'טייטש זי האט געוואוסט קלאר וואס זי טוט, אז מיטן רופן יעקב וועט זי קלאר ענגער מאכן פאר רחלן בהעמדת שבטי יה. ג] נישט נאר זי האט דאס פארלאנגט אצינד, בעת זי האט פארהאנדלט מיט איר ביי די דודאים, נאר בכלל שהיתה מתאות 'ומחזרת'. זי האט זיך ארומגעטראגן מיט דעם רצון און געזוכט דערויף א געלעגנהייט, במקום וואס רחל'ס מצב האט זיך נאך נישט געהאט גארנישט געענדערט. וחוץ מזה וואס רש"י כשלעצמו קומט נישט פארענטפערן די קשיא, ער קומט בלויז פארענטפערן דעם 'וישמע אל' אל לאה', ודו"ק.

למעשה איז געבוירן געווארן יששכר לחלקה, ועדיין לא השגיחה על רחל (?), און: "ותהר עוד לאה ותלד בן שישי ליעקב". ס'הייסט דער חשבון איז שוין געווען קלאר; צען שבטים זענען שוין געווען, עס פעלט נאך צוויי. מוז דאך דאס מסברה לכאורה קומען פאר רחל'ן, און מסברה מיינט טאקע לויט אלע סברה'ס, כלומר, אפי' לו יצוייר אז פאר רחל קומט זיך טאקע נישט קיין איין טראפ מער ווי פאר די שפחות. טא, אויב אזוי, פארוואס האט זי הערשט געווארט צו ווערן מעוברת און דאן בעטן אויף ניסים שיהפך ה' את העיבור לנקבה? האיך נכנסה להריון בתחלה במקום שלרחל אחותה עדיין לא היתה אף שבט אחד, ולא תהא אחותה וכו'?

איז מיין שאלה קלארער געווארן?

[איך_הער]

הרב זארעכ, ליינענדיג ס'ערשטע מאל אייער קשיא, האבעך געטראכט אקאראט דאס וואס הרב אינטיליגענט האט געענטפערט, אבער איך זע אז איר זענט נישט צופרידן, וועל איך אויך אביסל מער פארברייטערן, אינטעל'ס תירוץ.

איך קען נישט מאריך זיין א-ווי אייך, אבער כ'וועל מיך פראבירן ארויס צו ברענגען קלאר.

לאה האט געוואלט זיין מיטן צדיק יעקב ווי מער, פינטל. דאס איז געוען ביי איר א חשיבות, נישט קיין חילוק אויף וועמענ'ס חשבון, זי האט געוואלט מעמיד זיין שבטים? זיכער אז יא, און זי האט אויך געוואוסט בנביאות, אז ס'דארפן ארויס קומען 12 שבטים, און אז זי האט שוין ארויס גענומען מער ווי איר חלק, אבער דאס נעמט נאכנישט אוועק פון איר גלוסטעניש, צו לעבן מיטן הייליגן צדיק יעקב. און נאכדעם וואס זי האט שוין געזען, אז ס'גייט נישט פונקטליך מיט א סדר, דאס הייסט ס'גייט סייווי נישט אויסקומען דריי פאר יעדן, האט זי פון איר זייט, געוואלט ארויף ברענגען אויף די וועלט, ווי מער הייליגע שבטים.

סאו נאכדעם וואס זי האט געזען אז רחל האט געגעבן בלהה פאר יעקב, האט זיך געטון דאס זעלביגע, און געגעבן זלפה'ן פאר יעקב, אלס כדאי מרבה צו זיין בשבטים.

ווען ס'איז געקומען צו די מעשה פון די דודאים, ס'איז דאך קלאר אז מיר האבן נישט קיין אהנונג וואס דארט איז פארגעקומען, אוודאי אויבן אויף זעט לאה אויס צו זיין פלעין אומפארגינעריש, און אפילו אוממענטשליך, אבער כ'האב פונקט געהערט היינט, איך געדענק נישט פון וועם דער מגיד האטעס נאכגעזאגט, אבער דאס קען ווארפן א שטיקל ליכט, אויף די מעשה דא.

דער מגיד האט געוואלט ארויס ברענגען די מדת הסבלנות פון רחל אמנו, האטער נאכגעזאגט, אז ווען רחל האט געגעבן די סימנים פאר לאה, האט זי לגמרי איר נישט געזאגט אז יעקב האט אין פלאן איר צו נעמען, זי האט איר פלעין געזאגט, אז ס'איז דא דריי סימנים, וואס יעדע אידיש קינד דארף וויסן פאר מ'האט חתונה, און זי האטעס איר געזאגט, אז ס'קען זיין אז יעקב גייט איר פארהערן דערויף, און אט דא האסטו די סימנים, דאס מיינט אז לאה, האט נישט געהאט קיין אהנונג וואס רחל טוט דא פאר איר.

ווען לאה האט געזאגט פאר רחל המעט קחתך את אישי, האט זי דאס געזאגט מיטן פולן כוונה, אז רחל כאפט איר אויס, ווייל עכט איז ער איר מאן, און אז רחל כאפט איר אויס, אבער אנשטאט רחל זאל איר ענטפערן מנה אחת אפיים, האט רחל מיט איר צדקות געענטפערט, ביסט גערעכט, און דערפאר וועט היינט נאכט יעקב גיין צו דיר אנשטאט צו מיר. סאו דאס קען ווארפן א שטיקל ליכט, אז לאה האטצעך געפילט היבש אויסגעשפילט אז יעקב ציט מער צו רחל, ממילא ווען ס'איז געקומען די מעשה מיט די דודאים, צוזאמען מיט איר גלוסטעניש צו זיין ווי מער מיטן צדיק, האט זיך פארגעווארפן פאר רחל'ן המעט קחתך את אישי, מיט די האפענונג אז רחל'ס תירוץ וועט טאקע זיין דאס וואס זי האט געענטפערט, אז יעקב וועט היינט גיין צו איר.

סאו אפילו נאך אלע מעשיות, ס'איז שוין געווען געבוירן צען שבטים, האט זיך נאך אלץ געוואלט וואוינען מיטן צדיק, וואס דאס איז ביי איר געווען אן עקסטערע גלוסטעניש אויסער פון דאס ווי האבן הייליגע שבטים, און זי האט טאקע נישט געטראכט אז זי וועט האבן נאך א הריון, ווען ס'איז אבער געקומען למעשה, און זי איז נאכאמאל טראגעדיג געווארן, דאן האט זי שוין פארפירט ביים רבונו של עולם, אז דאס איז שוין ווייט פון יושר, אז רחל זאל נאך האבן ווייניגער ווי די דינסטן? און דער אייבישטער האט זיך צוגעהערט צו איר, און ס'איז געווארן פון יוסף צו דינה.

דאס איז אין מיינע אויגן, קען זיין אז כ'האב דיר אלץ נישט גענוג פארענטפערט, אפשר ברענגעכעס נישט גענוג שטארק ארויס, סאו ביים נעקסטן מאל, טאמער ביסטע נאכנישט פארענטפערט, שטעל דיך אויף ספעציפישע זאכן, און מ'עמער פראבירן (אדער אן אנדערער) צו פארענטפערן.

[זארעכפעפער]

יישר כח איך הער. און א ספעציעלן יישר פאר דיין פארברייטענרונג אין ווערטער, איבערהויפט מיטן אראפברעגען דאס ווארט פונעם מגיד.

באמת, דאס ווארט פונעם מגיד האט נישט אזוי ספעציעל א שייכות צו מיין פראגע, ס'איז מער געצילט צו ווארפן א ליכט אויף די עצם מעשה הדודאים, אבל עם כל זה אילו לא באת אלא בשביל זה איז דאס אויך ווערט. על אחת כמה וכמה ווען דו האסט צעברייטערט דיין פענע איבער מיינע פראגעס בפרט, איז דאך דאס זיכער א חשיבות ביי מיר.

אייגנטליך האסטו מיר בלויז פארענטפערט די קשיא פון "א"כ למה הכניסה עצמה להריון", וואס אויף דעם איז דיין תי' שנפשה חישקה להיות במחיצת הצדיק, ודו"ק. ס'טייטש אז על אף וואס דער חשש פון ווערן מעוברת איז דא, עם כל זה האט זי בוחר געווען דעם וועג און זיך סומך געווען אויף ניסים; אדער שלא תתעבר, און אויב יא וועט זי מתפלל לנס שיהפוך הקב"ה העיבור מזכר לנקיבה. נו, אין סומכין על הנס? ועוד מיינע איבעריגע פראגעס איז נאך געבליבן הענגען.

וזאת למודעי: מיינע הרהורים זענען בלויז לויט ווי רש"י לייגט עס אראפ. לויטן רמב"ן, וועלכער לייגט צו א ווארט אז לאה האט געוואלט שיהי' 'רוב' השבטים ממנה או משפחתה, פאלן אוועק ס'רוב פון מיינע הרהורים. לויט ווי איך האב פארשטאנען פון רש"י האט ער אביסל אנדערשט געלערנט, (ואין בכוחי, ובלע"ז געדולד, כעת להוכיח את זה).

[הכל בכל מכל]

סאיז מיר סתם שווער לבן זאגט פאר יעקב'ן למה גנבת את אלהי
סמאכט דאך נישט קיין סענטס צו פרעגן
פארוואס האסטו געגנב'ט מיין גאט?
אויב איז ער א גאט וויאזוי קען מען איהם גנבנען
איז די שאלה ווי שעמט ער זיך עס נישט עס צו פרעגן

[מיללער]

איך ברענג דא אהער ר' ישראל'ס תגובה אין די פארגאנגענע וואך פרשה, דער עולם ווערט נאכאמאל געבעטן צו שרייבן תגובות אין עקזעסטירנדע אשכולות ווי איידער צו עפענען פרישע אשכולות פאר יעדע חידוש אדער געדאנק.

א דאנק פאר אייער קאאפעראציע.

מוצאי שבת פרשת ויצא 7 PM

עס איז דא צוויי זאכן וואס איך ווייס וואס זיי זיינען אנגענומען ביים עולם אלץ א זאך וואס עפענט דעם מזל.
א מענטש וואס האט דערוואקסענע קינדער וואס ער דארף זיי חתונה מאכן, ווען איינער פון זיי געווארן א חתן אדער א כלה מען זאגט: דער מזל האט זיך געעפענט, און ביי אנדערע עס וועט גיין גיכער און לייכטער.
ב. אמאל איך בין געווען אין דער פרי אין בוכרים טיילשטאט (שכונת בוכרים) לעבן מיין שטוב, און איך בין אריין צו א קלייט פון א ספארדישער ייד, און איך האב געקויפט עפעס, און דער פארקויפער האט מיר געזאגט נעם דאס ביליק דו ביסט דער תפתח (דער "ת" איז נישט דגושה, ספתח). עס מיינט: דו ביסט דער ערשטער היינט, און דו ברענגסט דעם מזל, דעריבער נעם דאס בליקער.

פון אונזער פרשה ס'דא א ראיה דערצו אז ווען די ערשטע זאך עפענט זיך, ס'עפענט דעם וועג פאר אנדערע אויך.
ווייל שטייט וַתֵּרֶא לֵאָה כִּי עָמְדָה מִלֶּדֶת, וואס זי האט געמאכט צו עפעפנען איר מזל צו האבן נאך קינדער: וַתִּקַּח אֶת זִלְפָּה שִׁפְחָתָהּ וַתִּתֵּן אֹתָהּ לְיַעֲקֹב לְאִשָּׁה. און ווען זלפה האט געבוירן שטייט: וַתֹּאמֶר לֵאָה בגד [בָּא] [גָד] וַתִּקְרָא אֶת שְׁמוֹ גָּד. עיין רש"י: גד, מזל.
און בזכות דעם זי האט געהאט נאכער נאך קינדער ווי עס שטייט: וַתֹּאמֶר לֵאָה נָתַן אֱלֹהִים שְׂכָרִי אֲשֶׁר נָתַתִּי שִׁפְחָתִי לְאִישִׁי וַתִּקְרָא שְׁמוֹ יִשָּׂשכָר. {דער עמק דבר איז מסביר אזוי דער מהלך הפסוקים}.

[ארפכשד]

מען קען זאגן בדרך אפשר, אז לבן האט אויך געוואוסט אז ס'איז נישט קיין גאט, ווייל ס'שטייט אין פרקי דרבי אליעזר (פל"ו) ומה הן התרפים? שוחטים אדם בכור, ומולקין את ראשו, ומולחים אותו במלח ובשמן, וכותבין על ציץ זהב שם רוח טומאה, ומניחין אותו תחת לשונו, ונותנין אותו בקיר, ומדליקין נרות לפניו, ומשתחוים לו, והוא מדבר עמהם. ומנין שהתרפים מדברים, שנאמר (זכריה י' ב') כי התרפים דברו און. לפיכך גנבתם רחל, שלא יגידו ללבן שברח יעקב וכו'. קומט אויס, אז די גאנצע כח פון די תרפים איז נאר געווען צו זאגן עתידות, ממילא האט ער עס נישט געהאלטן פאר א אמת'דיגע גאט, ממילא שטימט שוין אלעס.

[גבאי ביהמד]

קום

[farshlufen]

קוק מיר ארויס אויף נאך חידושים והערות, אולי וועט דער עולם זיך דערוועקן.

[farshlufen]

דא:
viewtopic.php?p=313318#p313318
האבן מיר געשריבן אן הערה אויפן תרגום פון "והנה סולם מוצב ארצה".

[זיס]

די וואך סדרה באגעגענען מיר זיך מיט רחל וואס האט נישט געהאט קיין קינדער, און וויבאלד זי האט זייער שטארק געוואלט אויפציען קינדער האט זי געגעבן איר דינסט בלהה פאר יעקב, מיטן פלאן אז זי וועט אויפציען די קינדער וואס וועלן געבוירן ווערן דערפון. רש"י אויפן ארט ברענגט אז זי האט דערמיט נאכגעטאן אונזער מאמע שרה וואס האט אויך געגעבן הגר פאר אברהם.

קוקנדיג מיט א נענטערע בליק זעען מיר אז דער מעשה איז טאקע געווען די זעלבע אבער דער צוגאנג וואס מיר געפינען אין פסוק איז גענצליך אנדערש. לאמיר א קוק טון:

בלהה'ס קינדער זענען אויפגעצויגן געווארן ביי רחל. רחל האט געגעבן די נעמען, דעם ערשטן קינד האט געהייסן דן, דערפאר וואס דער אויבערשטער האט איר דן געווען און צוגעהערט צו איר תפילה און איר באשאנקען מיט א זוהן; דעם צווייטן קינד האט געהייסן נפתלי, צוליב דעם וואס זי האט זיך באהאפטן מיט איר שוועסטער לאה און געוויזן אז זי קען אויך. אין אנדערע ווערטער, עס איז געווען איר שמחה, אירע קינדער, אלעס פאר רחל.

ביי הגר איז אבער די מעשה אנדערש: ישמעאל איז כנראה נישט אויפגעוואקסן געווארן ביי שרה; פארקערט, עס איז געווען א גאנצער קאמפעטישן... ווען הגר האט אנגעהויבן ווארטן האט דאס שרה נישט געשמעקט (אנדערש ווי רחל וואס האט דאס געוואלט, און דער גאנצער ציל איז געווען אז בלהה זאל האבן קינדער), שרה האט אריינגעלייגט אן עין הרע און פארגעהאלטן אברהם אז ווען ער האט מתפלל געווען אויף קינדער האט ער נאר זיך אינזינען געהאט און נישט איר. ווען הגר האט געווארט א צווייטע מאל האט איר שרה פארטריבן אין מדבר אריין און שפעטער ווען הגר האט געהאט דאס קינד האט מען אים א נאמען געגעבן ישמעאל, צוליב די הבטחה פון דער מלאך אין מדבר פאר הגר, שרה האט זיך נישט געמישט אינעם נאמען, און בכלל איז דער גאנצער ישמעאל געווען פארדיסליך פאר שרה און זי האט געלאזט הערן פאר אברהם "כי לא ירש ישמעאל עם בני עם יצחק". דער סוף איז געווען אז שרה האט געזען דערצו אז מען זאל ישמעאל'ן פארטרייבן אין מדבר.

אלזא איז פאראן א מקום דן צו זיין וואס איז דער חילוק צווישן שרה מיט רחל, פארוואס האט רחל אנגעקוקט די זאך מיט הנאה און זיך געפרייט אויפצוציען די קינדער פון איר דינסט אלס אייגענע קינדער, משא"כ שרה האט דערין געזען א שטער? און פארוואס האט רחל געהאט א ווארט אויף די קינדער און האט זיי מחנך געווען בשעת ווען שרה האט דאס נישט געטאן?

[זיס]

דאס האט מיר איינער געשיקט אין אישי

[quote=]קען אפשר זיין, וויבאלד הגר איז געווען א בת מיצרי (כ'מיין צו זאגן זי האט נאך אנגעהאלטן די חלק) עבודה זרה האט זי לכאורה נישט געדינט אבער אין פרומקייט איז זי נישט געווען אזוי גרויס, אוטאמאטיש איז ישמעאל אויך אזוי געווען אין וועגן דעם האט איר שרה נישט געקענט דערליידן, משא"כ זלפה וכדו' זענען געווען הייליגע נשים, נישט אומזיסט זענען ארויס געקומען אזעלכע שבתי י-ה פין זיי,
ווי אויך קען זיין, אז ביי שרה איז עס נישט געווען איר דינסט נאר אברהם'ס, משא"כ דא,[/quote]

[זיס]

לערנענדיג די וואך איבער די פרשה פון הגר, האב איך זיך דערמאנט אין די קושיא וואס איך האב געפרעגט פאראיאר. איך האב זיך דעריבער מתעמק געווען אין די פסוקים און ארויסגעקומען מיט א פשוט'ע ענטפער על פי פשט:

דער חילוק פון הגר מיט בלהה איז זייער גרויס. לאמיר אפירנעמען ביידע מעשיות און זען וואס עס האט זיך דארט אפגעשפילט:
יעקב אבינו האט געוואלט חתונה האבן מיט רחל אבער מיטאמאל האט ער זיך דערזען מיט א לאה אין שטוב. בפשטות וואלט רחל געדארפט זיין די עקרת הבית און לאה דאס דריטע ראד (על פי פשוט פשט). מה עשה הקדוש-ברוך-הוא? - לאה האט אנגעהויבן צו האבן קינדער, משא"כ רחל, א זאך וואס האט געמאכט לאה פאר אן עיקר. די געפילן פון לאה, ווי אזוי זי האט געפילט איידערן האבן קינדער און שפעטער דערנאך, קען מען זען פון די נעמען וואס זי האט געגעבן, קודם ראובן - ראה ה' בעניי, שמעון - שמע ה' כי שנואה אנוכי, זי האט זיך געשפירט ווי א שנואה, זי איז געווען אין א דערדריקטער מצב. שפעטער זעט מען איר פארלייכטערונג ווען זי גיבט נעמען לוי - הפעם ילוה אישי, יהודה - הפעם אודה את ה'.

זעענדיג דעם מצב האט רחל אנגעהויבן זיך שלעכט צו שפירן. קודם כל פשוט דערפאר וואס זי פארמאגט נישט קיין קינדער, צווייטנס דערויף וואס לאה נעמט אומדירעקט צו איר פאזיציע אין שטוב אלס עקרת הבית. אלס רעזולטאט דערפון נעמט זי איר דינסט בלהה און גיבט איר פאר יעקב אבינו.

יעצט לאמיר זען וואס דא האט פאסירט:
רחל מיט לאה זענען קאמפעטישן (על פי פשוט פשט), רחל האט מורא אז לאה וועט איר מאכן אלס פינפטער ראד, נעמט זי דעריבער איר דינסט און גיבט דאס פאר יעקב, מיט די מטרה אז זי וועט אויפציען די קינדער און דאס וועט זיין "אירע" נחת, "אירע" קינדער אזוי ווי אין פסוק שטיין "ויתן לי בן". רחל האט נישט קיין פראבלעם אז בלהה וועט איבערנעמען איר מעמד אלס מאמע אין שטוב, ווייל זי קומט דאך נישט אריין בכלל אין בילד, זי איז סך-הכל א דינסט וואס דינט איר מטרה. זי העלפט אויף אזויפיל דער מצב, אז רחל זאל האבן קינדער און זען נחת פון זיי.

אצינד לאמיר גיין צו הגר:
שרה אמנו האט פון אנהויב ליידער נישט געהאט קיין קינדער. טראצדעם וואס עס איז אריבער א לאנגע צייט, האט אברהם אבינו נישט גענומען א צווייטע ווייב נאר געוואוינט בלויז מיט שרה. נאכן אריבערגיין א לאנגע צייט, האט שרה מציע געווען פאר אברהם צו נעמען הגר אלס ווייב. בפשטות איז די מטרה געווען פונקט ווי ביי רחל - אז הגר זאל האבן קינדער וואס שרה וועט אויפציען ווי אירע אייגענע קינדער, אזוי שטייט אין פסוק "אולי אבנה", דאס הייסט אז שרה האט געוואלט אז זי זאל געהאלפן ווערן דורך הגר. אברהם אבינו האט נישט געענטפערט, אין פסוק שטייט "וישמע אברם לקול שרי" - ער האט געהערט. אין די פסוקים שפעטער געפינען מיר ווי אזוי שרי האט איבערגערעדט הגר'ן, איר זאגנדיג אשריך שתזכה וכו', שרה איז געווען די גאנצע רוח החיים פון דער פראיעקט, עס איז געווען איר איינפאל און זי האט דאס אויסגעפירט, וועלנדיג האבן קינדער דורך הגר.

אבער הגר איז נישט געווען בלהה:
איינמאל הגר האט אנגעהויבן צו ווארטן, ותקל גבירתה בעיניה - האט זי זיך גרויסגעהאלטן איבער שרה, קלערנדיג אז וואס שרה האט נישט געקענט די אלע יארן האט זי געמאכט אין איין שאס. דער מצב דארט איז געווען אז שרי איז די זקינה וואס פארמאגט נישט קיין קינדער, הגר איז מיט פיל יארן יונגער און פארמאגט יא קינדער. הגר האט געשפירט אז דער סוף וועט זיין אז זי וועט ווערן די גאנצע באלעבאסטע אין שטוב, "שפחה כי תירש גבירתה", זי וועט האבן די קינדער און גאר איבערלעבן שרי'ן. הגר האט זיך געשפירט גענוג באקוועם זיך צו רייצן מיט שרה און זיך אפן טשעפענען מיט איר.

אצינד איז אויסגעקומען א סעטואציע, אז שרה מיט הגר זענען געווארן א קאנקערענץ. עס האט זיך שוין נישט אויסגעארבעט די ערשטע מחשבות פון שרה, אויפצוציען הגר'ס קינדער אלס אייגענע קינדער און לעבן ווייטער מיט שלום און הארמאניע. אנדערש ווי רחל מיט בלהה, וואו עס איז נישט געווען שייך קיין קאנקערענץ, צוליב דעם וואס די קאנקערענץ איז געווען צווישן די צוויי שוועסטער, איז געווען צווישן שרה מיט הגר, ווי דארט איז דער קאנקערענץ געווען צווישן באלעבאסטע מיט דינסט.

ווען שרה האט זיך באקלאגט פאר אברהם, איז די תשובה געווען "הנה שפחתך לפניך, עשו לה כטוב בעיניך" - אין אנדערע ווערטער - דאס איז געווען דיין רעיון, אצינד קענסטו טון מיט איר וואס דו ווילסט. שרה האט איר אנגעהויבן פייניגן און בפשטות מיינט דאס אז זי האט איר געגעבן צו טון שווערע ארבעט אזוי ווי א שפחה. שרה האט איר דערמיט געוואלט קלארשטעלן אז זי בלייבט דינסט און אז זי וועט נישט איבערנעמען איר ארט אלס באלעבאסטע. הגר האט זיך אבער נישט געלאזט, זי האט נישט געוואלט ווערן צוריק א פשוט'ע דינסט און זי איז דעריבער אנטלאפן אין מדבר, זי איז הערשט צוריקגעקומען נאך א באפעל פון א מלאך אז זי זאל זיך לאזן פייניגן. דאן איז הגר צוריקגעקומען, זיך געלאזט פייניגן. אז זי האט געהאט דאס קינד, האט שוין שרה נישט געוואלט דאס אנקוקן און דעריבער האט הגר גערופן דעם נאמען און זי האט אויפגעצויגן דאס קינד, בשעת שרה קוקט זיך צו מיט פארדרוס.

אז ישמעאל איז עלטער געווארן, האט זיך ארויסגעשטעלט אז ער איז דער ריכטיגער ישמעאל, ידו בכל ויד כל בו. וירא שרה את בן האמה מצחק. בקיצור, שרה האט מורא געהאט אז ער ער וועט איבערנעמען דאס רעדל און האט געמאלדן פאר אברהם "כי לא יירש בן האמה הזאת עם בני עם יצחק". דער סוף איז געווען אז מען האט הגר'ן מיט ישמעאל אוועקגעטריבן. אבער אנדערש פון אמאל, ווען הגר איז אנטלאפן מיט גאווה, נישט וועלנדיג זיין נכנע אונטער שרה, ווערט זי יעצט ארויסגעווארפן מיט שאנדע פון שרה'ס שטוב און גייט אוועק ווייל מען ווארפט איר, נישט ווייל זי אנטלויפט.

דאס איז לדעתי דער חילוק צווישן ישמעאל און הגר, על פי פשוט פשט, אן קיין פשעטליך.

[msp]

אפאר הערה'לעך אויף די סדרה
א) פארוואס האט יעקב אבינו ווען ער האט געזעהן אז פניהם אינם כתמול שלשום געמוזט אנטלויפען
נישט נאר דאס ער איז געבליבען אין פעלד און גערופען רחל מיט לאה ארויסקומען
קען זיין על פי דער מהר"י כ"ץ אין פענח רזא סוף לעצטע סדרה אז רבקה האט געזאגט צו יעקב
לכאורה הייסט זי איהם זיך ראטעווען פון א פיזישען טויט און לויפען צו א פלאץ ווי עס איז א רוחניותדיגע סכנה
האט זי איהם געזאגט ווילאנג ער פיהלט אז ער דארט נאר ימים אחדים וועט עס אים נישט שאטען
עיין שם באריכות
http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.asp ... =34603&st=%u05D0%u05DD%20%u05D9%u05E2%u05E7%u05D1%20%u05D5%u05E2%u05E9%u05D5
האביך געטראכט אז חז"ל דרשנען דאך ימים אחדים מיינט צוויי טעג
קומט אויס אז ווילאנג יעקב אבינו האט געפיהלט אז ער איז דארט נאר צוויי טעג קען ער בלייבען און וועט נישט מושפע ווערען
אבער ווען ער האט געזעהן אז פניהם אינם כתמול שלשום
איז ער דאך מרגיש שוין דריי טעג
האט ער פארשטאנען אז ער מוז שוין אוועק
ווייל די סכנת הנשמה איז אסאך ערגער ווי סכנת הגוף
ב) עם אשר תמצא את אלהיך לא יחיה
זאגט דער ספורנו אז יעקב האט געמיינט צו רעדען אויף איינער וואס האט גענומען די עבו"ז אויף צו דינען
שטעלט זיך די שאלה ווי איז דאס מרומז
קען זיין אפשר ווי דער יסוד פון גאון אויף קום לך אתם און וילך בלעם עם שרי בלק
אז עם מיינט במחשבה ובשיטה אחת
מה שאין כן את מיינט נאר איינער נעבען דעם צווייטען
אבער יעקב האט געזאגט עם אשר תמצא
און נישט את אשר תמצא
מיינט עס טאקע עם בשיטה ומחשבה אחת