די גמ' דף כ''ד גייט אריין אין די סוגיא פון שלא כדרך ביי אכילה, וצ''ב וואסי די שורש הדבר? איז דאס א דין אין אכילה ווי מען געפינט ביי אכילה גסה לאו שמי' אכילה ועוד ומטעם זה איז אויכעט שלא כדרך א חסרון מצד אכילה,
אדער איז עס א פראבלעים בכלליות אין די גדרי התורה אז די תורה האט נאר גערעדט ביי איסורים און נאך אויף די געווענליכער פאל ווי דער מנהג העולם ווי מען געפינט אז די נוסח הקרא איז כנוסח בני אדם אא''ו אז יעדע מעשה ברויך געטון ווערן אויפען סדר ודרכה של עולם.
רבי אלחנן וואסערמאן בספרו קוקט אויס אז ער האט אפגעלערנט אז ס'איז א חסרון אינעם כלליות'דיגע הל' התורה ווי מען געפינט נאך ענינים של''כ איז לאו שמי' עשיי' ער שטעלט צו א מלאכה בשבת שלא כדרכה און נאך
אבער די צושטעל צו א מלאכה שלא כדרכה בשבת איז א שטיקעל פלא, ווייל עס איז מב' אין די פוסקים בהל' כתיבת גיטין אז מען קען נישט לערנען פון של''כ ביי שבת ווייל שבת איז מטעמא דמלאכת מחשבת אתינן און נישט ווייל עס איז לאו שמי' עשיי'
נאך איין נקודה וואס אכילה איז אינו דומה בכלל צו אנדערע גדרים פון כדרכה ושלא כדרכה, ווייל מען געפינט משונה'דיגע דינים ביי אכילה ''מתעסק בחלבים'' צו בלע מצה איז מען יוצא הגם וואס געווענליך א מתעסק לאו שמי' מעשה זאגט מען דא שכן נהנה וה''ה לאכילת מצה, מכל הנ''ל קוקט אויס אז עס איז היבש חלוק די גדרי התורה לגבי אנדערע ענינים ווי אכילה
קען זיין אז אין דעם דרייט זיך די ל''ק ול''ב צו מען לערנט אז עס איז א ספעציפישער דין אין אכילה צו א דין בכל התורה.
סוגיא דשלא כדרך אכילה והנאה
די אחראים: אחראי,גבאי ביהמד
סוגיא דשלא כדרך אכילה והנאה
זאגט איר האט עס געהערט פון א פייערדיגער חסיד
אכילה גסה לגבי יוה"כ מיט שלא כדרך אכילתן איז נישט פארבינדן, ווייל ביי יוה"כ איז דער איסור נישט אכילה נאר מיתבא דעתיה, דאס איז א חלק פונעם לאנגען שמועס אין משל"מ הל' יסוה"ת ווי ער רעדט אויך בנוגע שלא כדרך ביי א מצות עשה והמסתעף
הרב מיללער ייש"כ פאר אייער מראה מקום האסט געמאכט דארט זייער א שיינע ארבעט.
מיין צוזאמשטעל מיט אכילה גסה האב איך גערעדט אין אלגעמיין אכילת קדשים אכילת מצה, די אלע חיובי אכילה האבען א גדר אז עס מיז זיין א נארמאלע אכילה לאפוקי אכילה על השובע. [שובע, האט עטליכע גדרים העמיר נישט אריינגיין דא וואס קומט ערשט אריין בסוף המס']
מיין צוזאמשטעל מיט אכילה גסה האב איך גערעדט אין אלגעמיין אכילת קדשים אכילת מצה, די אלע חיובי אכילה האבען א גדר אז עס מיז זיין א נארמאלע אכילה לאפוקי אכילה על השובע. [שובע, האט עטליכע גדרים העמיר נישט אריינגיין דא וואס קומט ערשט אריין בסוף המס']
זאגט איר האט עס געהערט פון א פייערדיגער חסיד
חסיד נלהב האט געשריבן:די גמ' דף כ''ד גייט אריין אין די סוגיא פון שלא כדרך ביי אכילה, וצ''ב וואסי די שורש הדבר? איז דאס א דין אין אכילה ווי מען געפינט ביי אכילה גסה לאו שמי' אכילה ועוד ומטעם זה איז אויכעט שלא כדרך א חסרון מצד אכילה,
אדער איז עס א פראבלעים בכלליות אין די גדרי התורה אז די תורה האט נאר גערעדט ביי איסורים און נאך אויף די געווענליכער פאל ווי דער מנהג העולם ווי מען געפינט אז די נוסח הקרא איז כנוסח בני אדם אא''ו אז יעדע מעשה ברויך געטון ווערן אויפען סדר ודרכה של עולם.
די גמרא זאגט דאך קלאר אז ביי כלאי הכרם און בשר בחלב ווי די תורה אסר'ט נישט בל' אכילה איז יא אסור אפי' שלא כדרך אכילה, נו אוודאי איז פשט אז חז"ל האבן פארשטאנען אז "אכילה" אין די תוה"ק מיינט נאר בדרך אכילה, וואס איז דער צווייטער צד אין אייער שאלה?
די שאלה איז אביסל אנדערש, ווער איז מחליט וואס הייסט כדרך אכילה און וואס נישט, איז דאס א מנהג המקום? לאמיר זאגן די משל פון די גמ' "חלב חי" , וואס איז די הלכה ווען ביום מן הימים האבן מענטשן אן צו שלינגען חלב חי (עי' ערך סוש"י), ווערט דאס "דרך אכילתן"?
דאס זעלבע ווען איינער עסט נבילה וואס איז געקאכט נאר א שליש כמאכל בן דרוסאי, וואס לגבי' בישול בשבת (אדער צלי ביי קרבן פסח לויט איין צד אין מנ"ח) איז דאס שוין גענוג לעבור עליו על בישול, איז ער שוין חייב אלס אכילה ווייל די פרעסערס בן-דרוסאי עסן שוין אויף דעם אופן? אדער איך זאג בטלה דעתו אצל כל אדם?
בקיצור, וואס איז דער גדר פון "שלא כדרך" וועמענס דרך?
דרך און שלא כדרך ווערט על פי רוב נקבע כרוב דעות בנ''א, די גמ' און הלכה דרוקט זיך אויס אין אזא פאל ''בטלה דעתו אצל כל אדם''.
-----
די צווייטע צד אין מיין שאלה צו ס'איז א דין אין אכילה צו א דין בכלליות, עי' בספר קובץ שעורים לעיל כ''ג ע''א וואס לערנט עס אפ אלס א כלליות'דיגער דין בכל התורה, למשל ביי ביאה איז אויכעט פארהאן די גדרים, אדער ביים דין נטיעה ליחיד ולא לרבים שאין דרך לנטוע לרבים, אדער א מלאכה כלאחר יד איז מה''ת נישט קיין מלאכה.
-----
די צווייטע צד אין מיין שאלה צו ס'איז א דין אין אכילה צו א דין בכלליות, עי' בספר קובץ שעורים לעיל כ''ג ע''א וואס לערנט עס אפ אלס א כלליות'דיגער דין בכל התורה, למשל ביי ביאה איז אויכעט פארהאן די גדרים, אדער ביים דין נטיעה ליחיד ולא לרבים שאין דרך לנטוע לרבים, אדער א מלאכה כלאחר יד איז מה''ת נישט קיין מלאכה.
זאגט איר האט עס געהערט פון א פייערדיגער חסיד
ביי כיסוי הדם געפינען מיר אויך א מיעוט שלא יכסנו ברגל שזהו אינו ''דרך שפיכה''. (בסוגריים איז כדאי להעיר אז די עצם דין 'ושפך' וואס גייט ארויף אויף שחיטה איז יא כשר ברגל.)
ביי הל' בורר געפינען מיר אויכעט עטליכע גדרים פון ''דרך ברירה''.
***
נ.ב. עס איז גראדע דא א נקודה להעיר דא אז לשיטת ר''ל דהנאת מעיו הוי הנאה מאי איכפ''ל בדרך האכילה די מעים האבען סוכ''ס געהאט אן הנאה. און מיר זעהן נישט דא אז ס'זאל תלוי זיין צו די איסור איז די הנאת גרון צו הנאת מעיו.
ביי הל' בורר געפינען מיר אויכעט עטליכע גדרים פון ''דרך ברירה''.
***
נ.ב. עס איז גראדע דא א נקודה להעיר דא אז לשיטת ר''ל דהנאת מעיו הוי הנאה מאי איכפ''ל בדרך האכילה די מעים האבען סוכ''ס געהאט אן הנאה. און מיר זעהן נישט דא אז ס'זאל תלוי זיין צו די איסור איז די הנאת גרון צו הנאת מעיו.
זאגט איר האט עס געהערט פון א פייערדיגער חסיד
חסיד נלהב האט געשריבן:דרך און שלא כדרך ווערט על פי רוב נקבע כרוב דעות בנ''א, די גמ' און הלכה דרוקט זיך אויס אין אזא פאל ''בטלה דעתו אצל כל אדם''.
-----
די צווייטע צד אין מיין שאלה צו ס'איז א דין אין אכילה צו א דין בכלליות, עי' בספר קובץ שעורים לעיל כ''ג ע''א וואס לערנט עס אפ אלס א כלליות'דיגער דין בכל התורה, למשל ביי ביאה איז אויכעט פארהאן די גדרים, אדער ביים דין נטיעה ליחיד ולא לרבים שאין דרך לנטוע לרבים, אדער א מלאכה כלאחר יד איז מה''ת נישט קיין מלאכה.
אויפן ערשטן חלק וועל איך בלויז מגיב זיין מיט די געווענליכע שאלה ביי אזא פאל 'מהיכן דנתני'? איז דאס א דיון אין די אחרונים דא?
על חלק הב' איר זעהט דאך באלד אז שלא כדרך הנאתן איז א מחלוקת צווישן לישנא קמא און לישנא בתרא,איז דאך א סימן אז דאס איז נישט קיין אלגעמיינער פוטר.
אבער אז איר האט שוין ארויפגעברענגט די סוגיא, לא אמנע מלהביא מהני מילי ששירטטו ידי היום בעת למדי דברי הגמ' בסוגייתן דשלא כדרך, ובזה החלי:
אנהייב סוגיא ברענגט די גמ'. צוויי לשונות בדברי ר' יוחנן, די לישנא קמא רעדט ר"י נאר פון שלא כדרך אכילה וללישנא בתרא איז די זעלבע פטור ביי שלא כדרך הנאה וכ"ש שלא כדרך אכילה.
א. לויט די לישנא קמא קומט אויס אז שלא כדרך הנאתן איז מען יא חייב, וואס איז די נפק"מ?
בשעת'ן לערנען האב איך פארשטאנען אז בעצם איז דער פטור ביי שלא כדרך אכילתן דארט ווי די תורה אסר'ט עס בל' אכילה, און שלא כדרך הייסט נישט קיין אכילה, די שאלה איז נאכדעם צו איך בין מדמה איסור הנאה צו איסור אכילה (לויט ר' אבהו איז דאך איסור הנאה נכלל אין די לא תאכל, איז עס ממש פשוט) און אין דעם זענען די צוויי לשונות מחולק.
ווייל קיין בזונדערע פטור אויף שלא כדרך הנאה איז נישט פארהאן, איז דער מהלך ריכטיג?
ב. לפי האמור לעיל, שטימט זייער גוט פארוואס שפעטער ביי כלאי הכרם זאגט אביי הכל מודים שלוקין עליהן שלא כדרך 'הנאתן' ד.ה. אז אויך די לישנא בתרא איז דא מודה, משום דלא כתיב בהו אכילה, זעהט מען קלאר אז דער מקור לפטור שלא כדרך אכילה איז פונעם ווארט 'אכילה' און נאכדעם בין איך מדמה הנאה לאכילה, וממילא אויב שטייט נישט אכילה איז אסור שלא כדרך אכילה און דאס זעלבע שלא כדרך הנאה.
ג. ומשם לגבי מעילה שפעטער אין דף כו. ביי די צל היכל וואו ר"י בן זכאי האט געזאגט די דרשה, זאגט די גמ' אז דאס איז נישט קיין איסור ווייל 'שאני היכל דלתוכו עשוי' און רש"י איז מסביר אז די הנאת צל איז שלא כדרך הנאתו.
פרעגט אויף דעם תוס' בד"ה שאני היכל, לכאורה ביי מעילה שטייט דאך נישט 'אכילה' דארף דאך אסור זיין לכו"ע שלא כדרך הנאתן כנ"ל ענטפערט תוס' אז מאיז מקיש חטא חטא מתרומה וואס דארט שטייט יא אכילה וממילא איז מעילה נאר אסור כדרך אכילה והנאה.
ולמעשה לפי מה שהתחלנו, וועט די תירוץ פון די גמרא לתרץ שיטת רבא בלא אפשר וקמכוין, נאר גילטיג זיין ללישנא קמא, ווייל ללישנא בתרא איז דאך קיינמאל נישט דא קיין פטור ביי שלא כדרך הנאה.
ד. לפי"ז ברויך מען זיך פארצייכענען די חידוש דין אז מעילה גייט נאר אן כדרך אכילה והנאה.
ה. איבער די צוויי לשונות קען מען אבער גיין מיט א טריט ווייטער, בעצם איז דער מציאות פון שלא כדרך אכילה אנדערש ווי שלא כדרך הנאה, אז מקוקט די משלים וואס די גמ' גיט, ביי שלכדר"א זאגט די גמ' א ציור פון 'חלב חי' און ביי שלכדר"ה פון חלב פון שור הנסקל על מכתו.
בשעת וואס מ'קען פארשטיין אז דער וואס עסט חלב חי איז פשוט פטור ווייל 'דאס הייסט נישט געגעסן' ער איז נישט בגדר אנושי, איז אבער קלאר אז דער וואס שמירט די מכה מיט חלב של שור הנסקל איז נישט קיין משוגע, עס איז אפשר נישט דער געווענליכער וועג צו נוצן חלב אבער מען קען דאס אנקוקען פאר א נארמאלע הנאה.
מער קען מען דאס טאקע זעהן ביים צל ההיכל, דאס אז דער היכל איז עשוי לתוכו, מאכט דען אז דער וואס איז זיך משתמש מבחוץ אז ער טוט עפעס א נישט-נארמאלע זאך? געוויס נישט, נאר וואס דען, נישט פארדעם האט מען געבויעט דעם וואנט.
ולפי"ז קען מען זאגן אז דאס איז די סברת המחלוקת בין שני הלשונות, צו מ'קען מדמה זיין הנאה לאכילה אדער נישט, ווייל למעשה איז דאס נישט דומה.
איז מען דן אין די סברא?
ו. עס וועט אבער כאפן א געוואלדיגע חעדוש דין, וואס וועט זיין אויב איך קען יא טרעפן א משל פון שלא כדרך הנאה אויף אן אופן פון שלא כדרך אכילה ד.ה. אז דער ציור איז ממש נישט נארמאל, וועט דער לישנא בתרא אויך מודה זיין אז ער איז פטור? ווענד זיך צו דאס איז טאקע זיין סברא ודו"ק.
ז. או כלך לדרך זו, עסן חלב חי איז 'ממש משוגע' אדער ס'איז פשוט נישט געווענליך, אבער מ'קען עס נישט אנקוקען ווי איינער וואס עסט עצים ואבנים, ואולי איז אין די סברא די מחלוקת פון די צוויי לשונות.
ללישנא קמא אז די תורה זאגט אכילה מיינט עס כדאכלי אינשי, חלב חי כאטש עס זענען דא וואס עסן דאס, איז עס אבער 'שלא כדרך', ולפי"ז הוא הדין לגבי הנאה, כאטש ער איז נישט משוגע, אבער דער דרך איז עס נישט מדמינן לאכילה ופטור.
משא"כ די לעשנא בתרא זאגט אז די תורה פטר'ט נאר ביי שלא כדרך באופן וואס איז ממש נישט ראוי לאכילה, און 'דאס' איז חלב חי, משא"כ ביי שלא כדרך הנאה כאטש עס איז נישט דער סדר, איז ער אבער נישט משוגע לגמרי.
דער פשט איז אבער שווער מפאת כמה דברים, קודם דאטי חלב חי כתיב? ועוד ואס וועט זיין ללישנא בתרא ווען ער עסט אוכלים הראוים לאכול ע"י הדחק וועט ער טאקע זיין חייב?
ח. באמת, וואס איז טאקע דער דין לגבי אוכלים שראוים לאכול רק ע"י הדחק, הייסט דאס שלא כדרך אכילתן?
ט. צוריק צום צל ההיכל, באמת ווען נישט תוס' וואלט מען געקענט פארשטיין די תירוץ פון די גמ' אביסל אנדערש, אז דער שאני היכל דלתוכו עשוי, מיינט אז כאילו א תנאי בית דין אז מ'זאל נישט מועל זיין פונדרויסן, ווייל נישט פארדעם איז דאס געמאכט געווארן. ובלשון רש"י דאין זו דרך הנאתו, מיינט נישט רש"י דער פטור פון שלא כדרך נאר אז דאס גייט נישט אריין בכלל באיסור מעילה.
י. והרווחנו בזה מה דקשה לן, עס איז דא א מחלוקת אין די אחרונים (?) צו שלא כדרך אכילה והנאה איז נאר א פטור אדער אויך א היתר לכתחלה, בפשטות אנהייב סוגיא שטייט נאר דער חלק אז מ'איז פטור, אבער נישט אז עס איז מותר לכתחלה, און דא פלוצים זיצט ר"י בן זכאי אפיציעל אונטער דעם צל ההיכל און אלעס ווייל עס איז שלא כדרך הנאתו, איז דען דאס שוין א היתר לכתחלה?
אבער אויב איך לערן אז דא רעדט מען נישט פונעם פטור פון שלא כדרך, נאר פון א תנאי בבנין ההיכל אז מ'איז נאר מועל בהנאה שהוא עשויה לכך, איז עס דעמאלס א היתר לכתחלה אויך.
זאגט איינער אזא פשט אין די סוגיא?
י"א. פון רש"י אביסל ווייטער קען מען אבער פארענטפערן די קשיא באופן יותר פשוט, רש"י זאגט ביי די אומנים וואס פאררעכטן אינעם קדשי קדשים וואו די גמ' פרעגט פארוואס דארפן זיי זיין בתיבות אמער קול ומראה וריח אין בהם משום מעילה?
איז פאר רש"י שווער געווען, אז אין בהם מעילה איז א פטור מדאורייתא אבער אוודאי איז עס נאך אלס אסור מדרבנן, טא וואס וואונדערט זיך די גמ'? זאגט רש"י 'וכיון דמדאורייתא שרו כי לא אפשר כגון הכא אמאי אטרחינהו רבנן'.
הייסט דאס אז ביי לא אפשר פאלט אוועק דער איסור מדרבנן, וממילא לפי"ז פריער ביי ריב"ז ביים צל ההיכל זאגט דאך די גמ' אז דאס איז לא אפשר מלדרוש ברבים מפני החמה, איז באופן וואס מדאורייתא שרי ווייל עס איז שלא כדרך הנאתן, האבן די רבנן שוין אויך נישט מטריח געווען, און אפי' אן איסור דרבנן איז שוין אויך נישט דא, טראץ דעם וואס געווענליך איז שלא כדרך יא אסור מדרבן.
י"ב. נאך א נקודה אין די סוגיא, לויט די דעה אז לא אפשר וקמכוין איז אסור, וואס וועט זיין דער דין לגבי מלקות, למשל אז איינער איז נהנה מריח עבודה זרה באופן וואס עס איז לא אפשר אבער ער איז מתכוין להנות, וועט ער באקומען מלקות?
מיין שאלה איז צו דאס איז א לאו שיש בו מעשה (על הצד שפעולת הריח מיחשיב מעשה מצד עצמותה), אין פאקט אויפן חלק המעשה שבו איז ער דאך אן אונס ווייל עס איז לא אפשר, נאר די כוונה איז אסור, נו דער חלק הכוונה איז דאך נישט קיין מעשה, וממילא איז ער פטור ממלקות, אלס לאו שאין בו מעשה?
אדער זאג איך, אז די כוונה להנות מאכט די מעשה אויך שוין א מעשה איסור וואס נעמט אוועק דעם אונס ומיחשיב לאו שיש בו מעשה וחייב?
אנהייב סוגיא ברענגט די גמ'. צוויי לשונות בדברי ר' יוחנן, די לישנא קמא רעדט ר"י נאר פון שלא כדרך אכילה וללישנא בתרא איז די זעלבע פטור ביי שלא כדרך הנאה וכ"ש שלא כדרך אכילה.
א. לויט די לישנא קמא קומט אויס אז שלא כדרך הנאתן איז מען יא חייב, וואס איז די נפק"מ?
בשעת'ן לערנען האב איך פארשטאנען אז בעצם איז דער פטור ביי שלא כדרך אכילתן דארט ווי די תורה אסר'ט עס בל' אכילה, און שלא כדרך הייסט נישט קיין אכילה, די שאלה איז נאכדעם צו איך בין מדמה איסור הנאה צו איסור אכילה (לויט ר' אבהו איז דאך איסור הנאה נכלל אין די לא תאכל, איז עס ממש פשוט) און אין דעם זענען די צוויי לשונות מחולק.
ווייל קיין בזונדערע פטור אויף שלא כדרך הנאה איז נישט פארהאן, איז דער מהלך ריכטיג?
ב. לפי האמור לעיל, שטימט זייער גוט פארוואס שפעטער ביי כלאי הכרם זאגט אביי הכל מודים שלוקין עליהן שלא כדרך 'הנאתן' ד.ה. אז אויך די לישנא בתרא איז דא מודה, משום דלא כתיב בהו אכילה, זעהט מען קלאר אז דער מקור לפטור שלא כדרך אכילה איז פונעם ווארט 'אכילה' און נאכדעם בין איך מדמה הנאה לאכילה, וממילא אויב שטייט נישט אכילה איז אסור שלא כדרך אכילה און דאס זעלבע שלא כדרך הנאה.
ג. ומשם לגבי מעילה שפעטער אין דף כו. ביי די צל היכל וואו ר"י בן זכאי האט געזאגט די דרשה, זאגט די גמ' אז דאס איז נישט קיין איסור ווייל 'שאני היכל דלתוכו עשוי' און רש"י איז מסביר אז די הנאת צל איז שלא כדרך הנאתו.
פרעגט אויף דעם תוס' בד"ה שאני היכל, לכאורה ביי מעילה שטייט דאך נישט 'אכילה' דארף דאך אסור זיין לכו"ע שלא כדרך הנאתן כנ"ל ענטפערט תוס' אז מאיז מקיש חטא חטא מתרומה וואס דארט שטייט יא אכילה וממילא איז מעילה נאר אסור כדרך אכילה והנאה.
ולמעשה לפי מה שהתחלנו, וועט די תירוץ פון די גמרא לתרץ שיטת רבא בלא אפשר וקמכוין, נאר גילטיג זיין ללישנא קמא, ווייל ללישנא בתרא איז דאך קיינמאל נישט דא קיין פטור ביי שלא כדרך הנאה.
ד. לפי"ז ברויך מען זיך פארצייכענען די חידוש דין אז מעילה גייט נאר אן כדרך אכילה והנאה.
ה. איבער די צוויי לשונות קען מען אבער גיין מיט א טריט ווייטער, בעצם איז דער מציאות פון שלא כדרך אכילה אנדערש ווי שלא כדרך הנאה, אז מקוקט די משלים וואס די גמ' גיט, ביי שלכדר"א זאגט די גמ' א ציור פון 'חלב חי' און ביי שלכדר"ה פון חלב פון שור הנסקל על מכתו.
בשעת וואס מ'קען פארשטיין אז דער וואס עסט חלב חי איז פשוט פטור ווייל 'דאס הייסט נישט געגעסן' ער איז נישט בגדר אנושי, איז אבער קלאר אז דער וואס שמירט די מכה מיט חלב של שור הנסקל איז נישט קיין משוגע, עס איז אפשר נישט דער געווענליכער וועג צו נוצן חלב אבער מען קען דאס אנקוקען פאר א נארמאלע הנאה.
מער קען מען דאס טאקע זעהן ביים צל ההיכל, דאס אז דער היכל איז עשוי לתוכו, מאכט דען אז דער וואס איז זיך משתמש מבחוץ אז ער טוט עפעס א נישט-נארמאלע זאך? געוויס נישט, נאר וואס דען, נישט פארדעם האט מען געבויעט דעם וואנט.
ולפי"ז קען מען זאגן אז דאס איז די סברת המחלוקת בין שני הלשונות, צו מ'קען מדמה זיין הנאה לאכילה אדער נישט, ווייל למעשה איז דאס נישט דומה.
איז מען דן אין די סברא?
ו. עס וועט אבער כאפן א געוואלדיגע חעדוש דין, וואס וועט זיין אויב איך קען יא טרעפן א משל פון שלא כדרך הנאה אויף אן אופן פון שלא כדרך אכילה ד.ה. אז דער ציור איז ממש נישט נארמאל, וועט דער לישנא בתרא אויך מודה זיין אז ער איז פטור? ווענד זיך צו דאס איז טאקע זיין סברא ודו"ק.
ז. או כלך לדרך זו, עסן חלב חי איז 'ממש משוגע' אדער ס'איז פשוט נישט געווענליך, אבער מ'קען עס נישט אנקוקען ווי איינער וואס עסט עצים ואבנים, ואולי איז אין די סברא די מחלוקת פון די צוויי לשונות.
ללישנא קמא אז די תורה זאגט אכילה מיינט עס כדאכלי אינשי, חלב חי כאטש עס זענען דא וואס עסן דאס, איז עס אבער 'שלא כדרך', ולפי"ז הוא הדין לגבי הנאה, כאטש ער איז נישט משוגע, אבער דער דרך איז עס נישט מדמינן לאכילה ופטור.
משא"כ די לעשנא בתרא זאגט אז די תורה פטר'ט נאר ביי שלא כדרך באופן וואס איז ממש נישט ראוי לאכילה, און 'דאס' איז חלב חי, משא"כ ביי שלא כדרך הנאה כאטש עס איז נישט דער סדר, איז ער אבער נישט משוגע לגמרי.
דער פשט איז אבער שווער מפאת כמה דברים, קודם דאטי חלב חי כתיב? ועוד ואס וועט זיין ללישנא בתרא ווען ער עסט אוכלים הראוים לאכול ע"י הדחק וועט ער טאקע זיין חייב?
ח. באמת, וואס איז טאקע דער דין לגבי אוכלים שראוים לאכול רק ע"י הדחק, הייסט דאס שלא כדרך אכילתן?
ט. צוריק צום צל ההיכל, באמת ווען נישט תוס' וואלט מען געקענט פארשטיין די תירוץ פון די גמ' אביסל אנדערש, אז דער שאני היכל דלתוכו עשוי, מיינט אז כאילו א תנאי בית דין אז מ'זאל נישט מועל זיין פונדרויסן, ווייל נישט פארדעם איז דאס געמאכט געווארן. ובלשון רש"י דאין זו דרך הנאתו, מיינט נישט רש"י דער פטור פון שלא כדרך נאר אז דאס גייט נישט אריין בכלל באיסור מעילה.
י. והרווחנו בזה מה דקשה לן, עס איז דא א מחלוקת אין די אחרונים (?) צו שלא כדרך אכילה והנאה איז נאר א פטור אדער אויך א היתר לכתחלה, בפשטות אנהייב סוגיא שטייט נאר דער חלק אז מ'איז פטור, אבער נישט אז עס איז מותר לכתחלה, און דא פלוצים זיצט ר"י בן זכאי אפיציעל אונטער דעם צל ההיכל און אלעס ווייל עס איז שלא כדרך הנאתו, איז דען דאס שוין א היתר לכתחלה?
אבער אויב איך לערן אז דא רעדט מען נישט פונעם פטור פון שלא כדרך, נאר פון א תנאי בבנין ההיכל אז מ'איז נאר מועל בהנאה שהוא עשויה לכך, איז עס דעמאלס א היתר לכתחלה אויך.
זאגט איינער אזא פשט אין די סוגיא?
י"א. פון רש"י אביסל ווייטער קען מען אבער פארענטפערן די קשיא באופן יותר פשוט, רש"י זאגט ביי די אומנים וואס פאררעכטן אינעם קדשי קדשים וואו די גמ' פרעגט פארוואס דארפן זיי זיין בתיבות אמער קול ומראה וריח אין בהם משום מעילה?
איז פאר רש"י שווער געווען, אז אין בהם מעילה איז א פטור מדאורייתא אבער אוודאי איז עס נאך אלס אסור מדרבנן, טא וואס וואונדערט זיך די גמ'? זאגט רש"י 'וכיון דמדאורייתא שרו כי לא אפשר כגון הכא אמאי אטרחינהו רבנן'.
הייסט דאס אז ביי לא אפשר פאלט אוועק דער איסור מדרבנן, וממילא לפי"ז פריער ביי ריב"ז ביים צל ההיכל זאגט דאך די גמ' אז דאס איז לא אפשר מלדרוש ברבים מפני החמה, איז באופן וואס מדאורייתא שרי ווייל עס איז שלא כדרך הנאתן, האבן די רבנן שוין אויך נישט מטריח געווען, און אפי' אן איסור דרבנן איז שוין אויך נישט דא, טראץ דעם וואס געווענליך איז שלא כדרך יא אסור מדרבן.
י"ב. נאך א נקודה אין די סוגיא, לויט די דעה אז לא אפשר וקמכוין איז אסור, וואס וועט זיין דער דין לגבי מלקות, למשל אז איינער איז נהנה מריח עבודה זרה באופן וואס עס איז לא אפשר אבער ער איז מתכוין להנות, וועט ער באקומען מלקות?
מיין שאלה איז צו דאס איז א לאו שיש בו מעשה (על הצד שפעולת הריח מיחשיב מעשה מצד עצמותה), אין פאקט אויפן חלק המעשה שבו איז ער דאך אן אונס ווייל עס איז לא אפשר, נאר די כוונה איז אסור, נו דער חלק הכוונה איז דאך נישט קיין מעשה, וממילא איז ער פטור ממלקות, אלס לאו שאין בו מעשה?
אדער זאג איך, אז די כוונה להנות מאכט די מעשה אויך שוין א מעשה איסור וואס נעמט אוועק דעם אונס ומיחשיב לאו שיש בו מעשה וחייב?
מיללער האט געשריבן:חסיד נלהב האט געשריבן:דרך און שלא כדרך ווערט על פי רוב נקבע כרוב דעות בנ''א, די גמ' און הלכה דרוקט זיך אויס אין אזא פאל ''בטלה דעתו אצל כל אדם''.
-----
די צווייטע צד אין מיין שאלה צו ס'איז א דין אין אכילה צו א דין בכלליות, עי' בספר קובץ שעורים לעיל כ''ג ע''א וואס לערנט עס אפ אלס א כלליות'דיגער דין בכל התורה, למשל ביי ביאה איז אויכעט פארהאן די גדרים, אדער ביים דין נטיעה ליחיד ולא לרבים שאין דרך לנטוע לרבים, אדער א מלאכה כלאחר יד איז מה''ת נישט קיין מלאכה.
אויפן ערשטן חלק וועל איך בלויז מגיב זיין מיט די געווענליכע שאלה ביי אזא פאל 'מהיכן דנתני'? איז דאס א דיון אין די אחרונים דא?
על חלק הב' איר זעהט דאך באלד אז שלא כדרך הנאתן איז א מחלוקת צווישן לישנא קמא און לישנא בתרא,איז דאך א סימן אז דאס איז נישט קיין אלגעמיינער פוטר.
דא האט איר געפינענע מראי מקומות על הנ''ל.
שלא כדרך
הגדרה
עבירה שנעשתה שלא באופן הרגיל, פטור עליה (הסוגיא בפסחים כד:, האריך בדין זה המשנה למלך יסודי התורה ה-ח).בדיני כל התורה (קובץ שיעורים פסחים צו וכתובות רב), ובעיקר בדיני שבת. ודנו האחרונים האם דיני שבת שווים לשאר התורה בזה, או שיש בהם עוד קולות[1].לדוגמא, האוכל חלב חי פטור, משום שהדרך לאוכלו רק כשהוא מבושל (פסחים כד:).נקרא גם שינוי.
מקור וטעם
מקורו בפשטות מסברא, שכוונת התורה באיסוריה היא רק למקרים שבהם האיסורים נעשים כדרכם.ובאיסורי שבת נחלקו האחרונים לשלוש דעות (דן בזה מנוחת עמי יד-14 עמוד 101):הקובץ שיעורים (פסחים צו) סובר שגם איסורי שבת הם ככל התורה, ולא צריך מקור מיוחד לפוטרם.החלקת מחוקק (אה"ע קכג-ה) כתב שמקור הפטור בשבת הוא מדין מלאכת מחשבת.האגלי טל (בסוף הפתיחה) חילק שכאשר תוצאת האיסור משונה - הפטור הוא בכל התורה, ולזה אין צריך פסוק מיוחד לשבת, אך כאשר רק פעולת האיסור משונה, אך התוצאה היא כן כדרכה - בכל התורה חייב, ורק בשבת פטור מהפסוק "מלאכת מחשבת".בטעמו חקר הרוגאצ'ובר (צפנת פענח כללי התורה והמצוות ח"א ד"ה אכילה שלא כדרך) בין שלושה צדדים (לגבי אכילה שלא כדרך):נחשב כאילו לא אכל כלל.כאילו לא אכל את המאכל ההוא אלא דבר אחר.האיסור נפקע מהמאכל.
זאגט איר האט עס געהערט פון א פייערדיגער חסיד
די סברת ''בטלה דעתו'' געפינט מען ווען איינער איז קובע א סעודה על היין אדער איינער טראגט שבת שלא כסדר העולם זאגט זיך בטלה דעתו, טא פארוואס זאל דא נישט זיין די גדר?
דא האסטו א רש''י מפורשת אויף די נושא פון אכילה, עי' רש''י נזיר ל''ו ע''ב
בטלה דעתו אצל כל אדם - שאין דרך אכילה בכך שאין אדם רגיל לאוכלו בעיניה לפי שהוא חריף ביותר ולא חייבתו תורה אלא דרך אכילה.
מען זעהט דערפון אז יעדע סארט אכילה שבטלה דעתו אצל כ''א לא חייבתו תורה ווייל די חיוב איז ''דרך אכילה''.
דא האסטו א רש''י מפורשת אויף די נושא פון אכילה, עי' רש''י נזיר ל''ו ע''ב
בטלה דעתו אצל כל אדם - שאין דרך אכילה בכך שאין אדם רגיל לאוכלו בעיניה לפי שהוא חריף ביותר ולא חייבתו תורה אלא דרך אכילה.
מען זעהט דערפון אז יעדע סארט אכילה שבטלה דעתו אצל כ''א לא חייבתו תורה ווייל די חיוב איז ''דרך אכילה''.
זאגט איר האט עס געהערט פון א פייערדיגער חסיד
חסיד נלהב האט געשריבן:די סברת ''בטלה דעתו'' געפינט מען ווען איינער איז קובע א סעודה על היין אדער איינער טראגט שבת שלא כסדר העולם זאגט זיך בטלה דעתו, טא פארוואס זאל דא נישט זיין די גדר?
דא האסטו א רש''י מפורשת אויף די נושא פון אכילה, עי' רש''י נזיר ל''ו ע''ב
בטלה דעתו אצל כל אדם - שאין דרך אכילה בכך שאין אדם רגיל לאוכלו בעיניה לפי שהוא חריף ביותר ולא חייבתו תורה אלא דרך אכילה.
סברות האב איך אין בויך גענוג, איך זוך מקורות.
רש"י דארט זאגט נישט "פארוואס" די תורה האט נאר גע'אסרט דרך אכילה, נאר "אז" די תורה האט געאסרט נאר דרך אכילה, וע"ז נשאלת השלה, למה?
אלע גדרי והל' התורה רעדן פון די נארמאלע סדר העולם ווי מיר געפינען אין פארשידענע ערטער בש''ס ובהלכה,
יעצט ווען די תורה האט גע'אסר'ט א געוויסע סארט אכילה, זאגט די גמ' אז בגוונא ווי ס'בטלה דעתו אצל כל אדם דהיינו ער עסט 'נישט נארמאל' לא אסרה תורה.
יעצט צו פרעגן פארוואס האט קיין זין, ווייל כך גזרה חכמתו אז 'אכילת איסור' זאל זיין א איסור. אויב איינער עסט אויף א פארדרייטער סדר ווי א מבטל דעתו אצל כ''א אזא סארט זאך הייסט קיין אכילה נישט, נו וואס ווילסטו די תורה זאל מוסיף זיין חוץ אכילה נאך איסורים?, כבר צווח עליו הגר''ח סולובייציק מיר קענען נאר פארטייצען 'וואס' די תורה האט געזאגט ''פארוואס'' דאס האט ניט מיט אינז.
יעצט ווען די תורה האט גע'אסר'ט א געוויסע סארט אכילה, זאגט די גמ' אז בגוונא ווי ס'בטלה דעתו אצל כל אדם דהיינו ער עסט 'נישט נארמאל' לא אסרה תורה.
יעצט צו פרעגן פארוואס האט קיין זין, ווייל כך גזרה חכמתו אז 'אכילת איסור' זאל זיין א איסור. אויב איינער עסט אויף א פארדרייטער סדר ווי א מבטל דעתו אצל כ''א אזא סארט זאך הייסט קיין אכילה נישט, נו וואס ווילסטו די תורה זאל מוסיף זיין חוץ אכילה נאך איסורים?, כבר צווח עליו הגר''ח סולובייציק מיר קענען נאר פארטייצען 'וואס' די תורה האט געזאגט ''פארוואס'' דאס האט ניט מיט אינז.
זאגט איר האט עס געהערט פון א פייערדיגער חסיד
-
לולי תורתך שעשועי
- שר העשר
- תגובות: 39
- זיך איינגעשריבן אום: דינסטאג מאי 13, 2014 6:49 pm
לגבי דעם חילוק פון די צווי לשונות אין די גמרא, צי שלא כדרך 'אכילתן' אדער שלא כדרך 'הנאתן':
אין די מפורשים זענען דא עטליכע מהלכים און הסברים דערויף. דער הסבר פונעם רש"ש האט מיר אויסגעקוקט זייער 'גלאט', און מיט זיין מהלך האט זיך מיר זייער גוט אפגעלערנט די גמרא און די שפעטערדיגע רש"י'ס.
אין קורצן: דער רש"ש מאכט א חילוק צי די זאך אליינס איז געטוישט פונעם געווענליכן מצב; צי די זאך אליינס בלייבט די זעלבע - נאר דער מענטש נוצט דאס פאר א אנדערן צוועק ווי ס'איז דער סדר דאס צו נוצן.
ללישנא א' = איז מען פטור נאר אויב דער חפץ אליינס ווערט געטוישט פון זיין געווענליכן מצב. למשל חלב איז די סדר אז מ'עסט דאס געפרעגלט, און אז איינער עסט עס רויערהייט, האט ער געטוישט דעם מצב פון דעם 'מאכל חלב', דאס הייסט ער עסט 'שלא כדרך אכילתו', און אין לוקין עליו.
ללישנא ב' = איז מען פטור אפילו אויב די חפצא בלייבט אויפן זעלבן מצב, נאר דער מענטש נוצט דאס פאר א אנדערע סארט הנאה ווי געווענליך. למשל חלב ווערט גענוצט צו שמירן "רויערהייט" אויף עורות וכדומה, און נישט צו שמירן 'ע"ג מכתו', און אז ער שמירט דאס יא אויף זיין מכה, האט זיך גארנישט געטוישט אינעם מצב פון די חלב חי, נאר דער מענטש האט הנאה פון די זעלבע רויע חלב -- 'שלא כדרך הנאתן'.
איך האף אז איך מאך זיך גענוג קלאר און איך ברענג עס גוט ארויס. איך האב נישט דא דעם גענויעם לשון פון רש"ש און איך קען זיך נישט מצמצם זיין ארויסצוברענגען דעם געדאנק אין אידיש אין קורצערע ווערטער. אבער אין "איין ווארט" זאגט ער אזוי: ס'איז א נפק"מ צי די "חפצא" איז געטוישט (חלב חי לאכילה); צי דער "גברא" טוישט (חלב ע"ג מכתו)
מיט דעם מהלך פארענטפערט דער רש"ש א דיוק וואס ער האט שפעטער אין די גמרא און אויף רש"י ביי ר' זירא.
די גמרא זאגט דארט: אמר ר' זירא אף אנן נמי תנינא, אין סופגין את הארבעים משום ערלה אלא על היוצא מן הזיתים ומן הענבים בלבד, ואילו מתותים תאנים ורמונים לא, מאי טעמא - לאו משו' דלא קאכיל להו דרך 'הנאתן' – א"ל אביי בשלמא אי אשמעינן פרי גופא דלא קאכיל ליה דרך הנאתו שפיר, אלא הכא משום דזיעה בעלמא.
ופירש"י - אין סופגין את הארבעים כו'. אין סופגין את הארבעים על שום מי פירות של ערלה משום דבכולהו שלא 'כדרך הנאתן' הוא אלא אלו: בשלמא אי אשמעינן בפרי גופא: דאי אכיל שלא כדרכו כגון שבישל אגוזים או אפרסקין ואכלן ואשמעינן דלא מחייב: שפיר: שמעינן מינה דאין לוקין אלא "כדרך אכילתן" אבל השתא טעמא דפטור משום דלאו פרי אכל:
פרעגט דער רש"ש, אז לכאורה פונעם לשון פון די גמרא, (וכן משמע ברש"י ד"ה אין סופגין) זעט אויס ווי ר' זירא ברענגט א ראי' – א 'תנינא' – צום צווייטן לשון פון ר' יוחנן אז מ'איז פטור אפילו ביי שלא כדרך 'הנאתן', און ביים תירוץ פון די גמרא – בשלמא אי אשמעינן בפרי גופא שפיר – טוישט רש"י (ד"ה שפיר) צו כדרך 'אכילתן'?
אבער לויט זיין מהלך און לויט'ן חילוק וואס ער מאכט צווישן די צוויי לשונות, איז זייער מדיוק דער לשון פון די גמרא און רש"י: ר' זירא האט געטענה'ט אז ווייל ביי 'היוצא' מן אגוזים או אפרסקין איז נישטא קיין שום שינוי אינעם מצב פון די זאך -- ס'איז ווייטער די זעלבע רויע אגוזים ואפרסקין -- ס'איז נאר נישט דער סדר דאס צו טרינקן, ממילא אז דער מענטש טרינקט עס יא, איז 'ער' נהנה דערפון שלא כדרך הנאתן, ודו"ק. ממילא איז א ראי' צום צווייטן לשון.
אביי טענה'ט אבער, ווי רש"י זאגט במתק לשונו: בשלמא אי אשמעינן בפרי גופא דאי אכיל שלא כדרכו "כגון שבישל אגוזים ואכלן", וואס דעמאלט האט ער דאך געמאכט א שינוי אינעם מצב פון די אגוזים אליינס, שפיר שמעינן מינה דאין לוקין אלא "כדרך אכילתן" [וואלט כאטש געווען א ראי' צום ערשטן לשון], אבל השתא טעמא דפטור משום דלאו פרי אכל, ווייל ס'איז זיעה בעלמא.
אין די מפורשים זענען דא עטליכע מהלכים און הסברים דערויף. דער הסבר פונעם רש"ש האט מיר אויסגעקוקט זייער 'גלאט', און מיט זיין מהלך האט זיך מיר זייער גוט אפגעלערנט די גמרא און די שפעטערדיגע רש"י'ס.
אין קורצן: דער רש"ש מאכט א חילוק צי די זאך אליינס איז געטוישט פונעם געווענליכן מצב; צי די זאך אליינס בלייבט די זעלבע - נאר דער מענטש נוצט דאס פאר א אנדערן צוועק ווי ס'איז דער סדר דאס צו נוצן.
ללישנא א' = איז מען פטור נאר אויב דער חפץ אליינס ווערט געטוישט פון זיין געווענליכן מצב. למשל חלב איז די סדר אז מ'עסט דאס געפרעגלט, און אז איינער עסט עס רויערהייט, האט ער געטוישט דעם מצב פון דעם 'מאכל חלב', דאס הייסט ער עסט 'שלא כדרך אכילתו', און אין לוקין עליו.
ללישנא ב' = איז מען פטור אפילו אויב די חפצא בלייבט אויפן זעלבן מצב, נאר דער מענטש נוצט דאס פאר א אנדערע סארט הנאה ווי געווענליך. למשל חלב ווערט גענוצט צו שמירן "רויערהייט" אויף עורות וכדומה, און נישט צו שמירן 'ע"ג מכתו', און אז ער שמירט דאס יא אויף זיין מכה, האט זיך גארנישט געטוישט אינעם מצב פון די חלב חי, נאר דער מענטש האט הנאה פון די זעלבע רויע חלב -- 'שלא כדרך הנאתן'.
איך האף אז איך מאך זיך גענוג קלאר און איך ברענג עס גוט ארויס. איך האב נישט דא דעם גענויעם לשון פון רש"ש און איך קען זיך נישט מצמצם זיין ארויסצוברענגען דעם געדאנק אין אידיש אין קורצערע ווערטער. אבער אין "איין ווארט" זאגט ער אזוי: ס'איז א נפק"מ צי די "חפצא" איז געטוישט (חלב חי לאכילה); צי דער "גברא" טוישט (חלב ע"ג מכתו)
מיט דעם מהלך פארענטפערט דער רש"ש א דיוק וואס ער האט שפעטער אין די גמרא און אויף רש"י ביי ר' זירא.
די גמרא זאגט דארט: אמר ר' זירא אף אנן נמי תנינא, אין סופגין את הארבעים משום ערלה אלא על היוצא מן הזיתים ומן הענבים בלבד, ואילו מתותים תאנים ורמונים לא, מאי טעמא - לאו משו' דלא קאכיל להו דרך 'הנאתן' – א"ל אביי בשלמא אי אשמעינן פרי גופא דלא קאכיל ליה דרך הנאתו שפיר, אלא הכא משום דזיעה בעלמא.
ופירש"י - אין סופגין את הארבעים כו'. אין סופגין את הארבעים על שום מי פירות של ערלה משום דבכולהו שלא 'כדרך הנאתן' הוא אלא אלו: בשלמא אי אשמעינן בפרי גופא: דאי אכיל שלא כדרכו כגון שבישל אגוזים או אפרסקין ואכלן ואשמעינן דלא מחייב: שפיר: שמעינן מינה דאין לוקין אלא "כדרך אכילתן" אבל השתא טעמא דפטור משום דלאו פרי אכל:
פרעגט דער רש"ש, אז לכאורה פונעם לשון פון די גמרא, (וכן משמע ברש"י ד"ה אין סופגין) זעט אויס ווי ר' זירא ברענגט א ראי' – א 'תנינא' – צום צווייטן לשון פון ר' יוחנן אז מ'איז פטור אפילו ביי שלא כדרך 'הנאתן', און ביים תירוץ פון די גמרא – בשלמא אי אשמעינן בפרי גופא שפיר – טוישט רש"י (ד"ה שפיר) צו כדרך 'אכילתן'?
אבער לויט זיין מהלך און לויט'ן חילוק וואס ער מאכט צווישן די צוויי לשונות, איז זייער מדיוק דער לשון פון די גמרא און רש"י: ר' זירא האט געטענה'ט אז ווייל ביי 'היוצא' מן אגוזים או אפרסקין איז נישטא קיין שום שינוי אינעם מצב פון די זאך -- ס'איז ווייטער די זעלבע רויע אגוזים ואפרסקין -- ס'איז נאר נישט דער סדר דאס צו טרינקן, ממילא אז דער מענטש טרינקט עס יא, איז 'ער' נהנה דערפון שלא כדרך הנאתן, ודו"ק. ממילא איז א ראי' צום צווייטן לשון.
אביי טענה'ט אבער, ווי רש"י זאגט במתק לשונו: בשלמא אי אשמעינן בפרי גופא דאי אכיל שלא כדרכו "כגון שבישל אגוזים ואכלן", וואס דעמאלט האט ער דאך געמאכט א שינוי אינעם מצב פון די אגוזים אליינס, שפיר שמעינן מינה דאין לוקין אלא "כדרך אכילתן" [וואלט כאטש געווען א ראי' צום ערשטן לשון], אבל השתא טעמא דפטור משום דלאו פרי אכל, ווייל ס'איז זיעה בעלמא.
זייער שיין הרב לולי,
דער רש"ש איז מתוק לחיך, און איר צולייגט דאס הערליך ממש תורה מפוארה בכלי מפואר.
דער חידוש לויטן רש"ש וועט זיין אז לויט די לישנא קמא וואס פטר'ט נאר ווען דער חפצא איז משונה, איז עס נישט דוקא ביי הנאה, אפי' ביי אכילה אזוי ווי ביי די תותים של ערלה שעומדים לאכילה און ער טרינקט דאס, איז ער חייב (אי לאו דזיעה בעלמא הן) כאטש עס איז אן אכילה שלא כדרך.
ובאמת איז כדאי אדורכצולערנען דעם לאנגן משנה למלך אין יסוה"ת וואו ער גייט אדורך די סוגיא אויף קליינגעלט, און אסאך פון די פריערערווענטע הערות ווערן דארט ארומגעשמועסט.
דער רש"ש איז מתוק לחיך, און איר צולייגט דאס הערליך ממש תורה מפוארה בכלי מפואר.
דער חידוש לויטן רש"ש וועט זיין אז לויט די לישנא קמא וואס פטר'ט נאר ווען דער חפצא איז משונה, איז עס נישט דוקא ביי הנאה, אפי' ביי אכילה אזוי ווי ביי די תותים של ערלה שעומדים לאכילה און ער טרינקט דאס, איז ער חייב (אי לאו דזיעה בעלמא הן) כאטש עס איז אן אכילה שלא כדרך.
ובאמת איז כדאי אדורכצולערנען דעם לאנגן משנה למלך אין יסוה"ת וואו ער גייט אדורך די סוגיא אויף קליינגעלט, און אסאך פון די פריערערווענטע הערות ווערן דארט ארומגעשמועסט.
בנוגע וואס מ'האט דערמאנט די שאלה צו שלא כדרך אכילה בלייבט אן איסור נאר עס איז פטור פון א עונש, דער דערמאנטער משנה למלך ברענגט דערוועגן דריי שיטות; אסור מן התורה אזוי ווי חצי שיעור, מותר מה"ת ואסור מדרבנן (תוס' ע"ז י"ב) אדער מותר לגמרי אפי' מדרבנן (תוס' קידושין נ"ו)
-
דער דיוק פון שאני היכל דלתוכו עשויה מיט דער הסבר דערויף מדברי רש"י ביי די אומנים, שטייט אויך קלאר בדברי המשל"מ
-
דער דיוק פון שאני היכל דלתוכו עשויה מיט דער הסבר דערויף מדברי רש"י ביי די אומנים, שטייט אויך קלאר בדברי המשל"מ
אין איינע פון מיינע פריערדיגע הערות האב איך געשריבן:
תלי"ת שכיוונתי בזה לדברי המאירי זצ"ל וואס ער ברענגט דאס פון רבינו חננאל דא אויפן עמוד ווי דער ר"ח זאגט דאס אין דריי ווערטער "שאני היכל דלתוכו עשוי - ואין קדושה בצלו" זאגט ער ממש דאס אז עס איז בכלל נישטא קיין קדושה בצל ההיכל מבחוץ ולפי"ז אזלא קושיית התוס'.
"ט. צוריק צום צל ההיכל, באמת ווען נישט תוס' וואלט מען געקענט פארשטיין די תירוץ פון די גמ' אביסל אנדערש, אז דער שאני היכל דלתוכו עשוי, מיינט אז כאילו א תנאי בית דין אז מ'זאל נישט מועל זיין פונדרויסן, ווייל נישט פארדעם איז דאס געמאכט געווארן. ובלשון רש"י דאין זו דרך הנאתו, מיינט נישט רש"י דער פטור פון שלא כדרך נאר אז דאס גייט נישט אריין בכלל באיסור מעילה."
תלי"ת שכיוונתי בזה לדברי המאירי זצ"ל וואס ער ברענגט דאס פון רבינו חננאל דא אויפן עמוד ווי דער ר"ח זאגט דאס אין דריי ווערטער "שאני היכל דלתוכו עשוי - ואין קדושה בצלו" זאגט ער ממש דאס אז עס איז בכלל נישטא קיין קדושה בצל ההיכל מבחוץ ולפי"ז אזלא קושיית התוס'.
בדפינו של היום דף לה. מביא הגמ' ברייתא ממס' חולין קכ. המחהו וגמעו אם חמץ הוא ענוש כרת ואם מצה הוא אינו יוצא בה יד"ח ופירש"י לגבי מצה משום דלאו "דרך אכילה" קאכיל ליה (ועפר"ח והוא עפ"י הגמ' בחולין ועיי"ש בתוס' ד"ה לחם עוני).
זאגט דער רש"ש אז לכאורה פון די רש"י איז א ראיה צו דעם צד פון משל"מ אז אויך ביי א מצוות עשה איז דא א פוסל פון שלא כדרך אכילה.
ולפע"ד יש לחלק בין שלא כדרך אכילה דוגמת הגמ' לעיל באכל חלב חי לגבי המחה את המצה, שלדברי בץהגמ' אין זה בגדר אכילה רק שתיה היינו שהפסול הוא בצורת מעשה האכילה, די תורה הייסט עסן מצה נישט טרינקען מצה, משא"כ געווענליכי שלכדר"א היינו שאכל כדרכו רק אופן המאכל היה בשינוי ודו"ק.
זאגט דער רש"ש אז לכאורה פון די רש"י איז א ראיה צו דעם צד פון משל"מ אז אויך ביי א מצוות עשה איז דא א פוסל פון שלא כדרך אכילה.
ולפע"ד יש לחלק בין שלא כדרך אכילה דוגמת הגמ' לעיל באכל חלב חי לגבי המחה את המצה, שלדברי בץהגמ' אין זה בגדר אכילה רק שתיה היינו שהפסול הוא בצורת מעשה האכילה, די תורה הייסט עסן מצה נישט טרינקען מצה, משא"כ געווענליכי שלכדר"א היינו שאכל כדרכו רק אופן המאכל היה בשינוי ודו"ק.
מיללער האט געשריבן:חסיד נלהב האט געשריבן:הרב מיללער מהיכי תיתי לחלק צווישען וועלכע סארט שינוי איינמאל די עסט שלא כדרך העולם איז'ס בטלה דעתו כמב' ברש''י מס' נזיר.
וואס איז בעצם די חקירה פון משנה למלך? בטלה דעתו קומט נישט דא אריין, איר זעהט דאך אז כה"ג ביי חמץ איז מען יא חייב.
דאס אז ביי חמץ איז שלא כדרך אויך חייב קען זיין וווייל עס איז אסור לאו דוקא אכילה, נאך זאכען זענען אסור.
עס קען זיין מטעם הנאה וכו'.
זאגט איר האט עס געהערט פון א פייערדיגער חסיד
אין חולין קוקט אויס אז ס'מכח לחם עוני און נישט אז ס'איז דער אלגעמיינער אכילה פראבלעים ועיי'ש בתוס' עס איז לכ' מוכח אז בעצם קען מען יא אזוי יוצא זיין, און בעצם וואלט די רש''ש פון דעם גופא געקענט מדייק זיין.
און בנוגע לאכילת חמץ עיי''ש בתוס' אז הגם ביי חמץ שטייט אכילה, איז אסור להמחות החמץ מכח איסור הנאה.
און בנוגע לאכילת חמץ עיי''ש בתוס' אז הגם ביי חמץ שטייט אכילה, איז אסור להמחות החמץ מכח איסור הנאה.
זאגט איר האט עס געהערט פון א פייערדיגער חסיד
