מען האט דא ארומגערעדט פיל נקודות, איך וואלט געקענט פיל מרחיב הדיבור זיין, נאר ליידער בעוונותינו הרבים שפיר איך זיך נישט אמבעסטן (נישט פארגעסן: איך מאך היינט א וואכנאכט - וואס זאל איך טון אז די פלונית'טע האט זיך געמוזט אויסרעכענען פונקט ווען מיין געזונט צושטאנד איז נישט אמבעסטן...), אבער אויף טאבאקא'ס פראגע און אויף ר' יואל'ס הערה מוז מען ענטפערן, און די איבעריגע וועט קומען לכשירחיב הזמן.
טאבאקא האט געשריבן:[ אינצווישן מיינע סטאנציעס האב איך אפגעשטאט א באזוך אין איינע פון די לאקאלע ספרים געשעפטן, האב איך דארט געפינען דאס ספר "משיחי שקר ומתנגדיהם". צופיל צייט מעיין צו זיין דערין האב איך נישט געהאט, אבער אויף וויפל די צייט האט מיר ערלויבט האב איך געזעהן אז ער נעמט נישט אן ווי זיס. מתוך דבריו קומט ארויס אז די רבנים זענען בדרך כלל יא געווען אקעגן אים, נאר דאס רוב -ווי די רבני איזמיר, בראש פונעם כנה"ג- האט מורא געהאט זיך ארויסצושטעלן ווייל מ'איז געווען אייגעשטעלט מיטן לעבן, ווי זיס האט שוין דערמאנט, און א טייל איבריגע רבנים האבן אפי' געהאלטן אז כאטש ער איז נישט משיח, אבער למעשה איז עס א גוטע זאך ווייל אידן טוען דאך תשובה און אפשר צוליב דעם וועט משיח קומען. און טאקע נאר ר' יעקב ששפורט האט געהאט די גבורה לוחם צו זיין. (אויך ברענגט ער דארט אז די 'חכמי ירושלים' זענען געווען קעגן אים, און מ'האט אים פארטריבן פון דארט. אבער דאס איז לכאורה געווען נאך פאר ער איז געווארן אויפגעכאפט איבער גאנץ אייראפע). קומט אויס אז ס'איז מער ווי איך האב געוואלט זאגן, ווי צו די גירסא פון זיס וואס טענה'ט אז "ממש אלע רבנים" האבן געהאלטן פון אים. אבער למעשה ווערט שוין ארומגערעדט אינעם דערנעבנדיגן געהענגל צו מ'קען זיך פארלאזן אויף אים, עיי"ש.
בעק טו יא זיס...
קודם כל, מוז איך באוואונדערן הרב טאבאקא, וואס הערט זאכן און גייט עס נאך לעומקן, און גלויבט נישט יעדן אויפן ווארט. איך האב ליב מענטשן וואס טוען קאנטראקטיוו.
לאמיר אייך קלארשטעלן א זאך וואס איך האב שוין דערמאנט פון אנהויב: קיינער וועט נישט וועלן ברבים מודה זיין דעם חורבן וואס איז דארט געווען, יעדער וועט עס פראבירן צו פארוואסערן. אני הקטן האב אויך געשריבן א מאמר איבער כת ש"ץ און איך האב עס אויך פארוואסערט אז מען זאל מיינען אז רוב גדולי ישראל זענען געווען קעגן דעם, ווייל פארוואס זאלן די קינדער און אפילו עלטערע האבן מחשבות זרות און טראכטן וואס דארט איז געווען? און פארוואס זאלן די רבנים מיר מארגן אנרופן אז איך זאל שוין אויפהערן מיט די מעשיות? - סא, בעסער אז מען באהאלט און מען שפארט זיך איין די בזיונות.
אבער מען דארף אבער צו וויסן, אז ווען מען וויל נאכגיין אזעלכע זאכן און ווען מען וויל דערגיין דער אמת, דארף מען קוקן אין דער מקור אליין, מען דארף זען פון וואו דער משיחי שקר נעמט דאס און דארט נאכקוקן, און צומאל זעט מען דארט א צווייטע בילד אינגאנצען, כמו בנידן דידן. למעשה איז דאס געווען דער מציאות און אזוי ווייזן אויף אלע ספרים וואס זענען געדרוקט געווארן פון יענע תקופה.
פאר די וואס בעטן מקורות, גיבט א קוק, זייט מוחל, אין ציצת נובל צבי און אין ספר פון רבי לייב עוזר'יש (תורת הקנאות ברענג איך אפילו נישט, ווייל מען וועט מען מיר חושד זיין אז ער האט געהאט נגיעות), און אזוי אויך אלע ספרים פון יענע תקופה. אדרבה! איך וועל אייך פרעגן פארקערט: ברענג מיר איין ספר פון יענע טעג וואו עס איז משמע אז ער איז נישט געווען אנגענומען. איך מיין אז איר וועט נישט געפינען אזוינס.
איך פארשטיי אז עס איז נישט ראטזאם דאס צו פארשפרייטן אויפן גאס, מען וויל נישט אז די קינדער זאלן וויסן וואספארא שווערע תקופה כלל ישראל איז דורך, מען וויל נישט מען זאל וויסן די געדאנקען פון גדולי ישראל פון יענע תקופה. דעריבער באהאלט מען דאס כסדר, אבער דער מציאות איז ליידער יא אזוי.
אצינד וועל איך נאר אראפברענגען עטליכע אקטיוויטעטן פון עטליכע קהילות פון יענע טעג, אז מען זאל זען דאס עקסטאז פון די אידן אין יענע טעג.
וויניציע, איטאליעאויך אין וויניציע האט מען געהערט פון שבתי צבי דורך ר' משה זכות, וועלכער איז געפארן פון טערקיי קיין ארץ-ישראל, און האט זיך אויפגעהאלטן אונטערוועגנס אין וויניציע. ער האט דארט דערציילט וועגן שבתי צבי און מענטשן האבן זיך צוגעכאפט צו זיינע געשיכטעס.
עס האט זיך פארמירט אין וויניציע א קליינע גרופע קעגן די עיקרונות פון שבתי צבי, אבער זיי האבן נישט געקענט אויסהאלטן די רדיפות פונעם רוב, וואס זענען געווען פייערדיגע אנהענגערס. די גרופע האט זיך דעריבער שטארק געוואקלט פאר איר עקזיסטענץ, און צום סוף איז עס ליידער אונטערגעגאנגען.
קאסאליפאלגנד איז א בריוו פון א איד פון קאסאלי צו זיינע חברים:
השבח לקל יתברך שזכיתי להביא לכם שמועות טובות שבאו אמש... הכל כותבים שאין להם פנאי להעלות על הניר הניסים והנפלאות המתרחשים בלי הרף. אבקשכם להודיע לכל הקהל הקדוש שיסדרו את עניניהם במהירות ככל האפשר, ויספיק להם הרמז שלא לעסוק עוד בשום אומנות, מאחר שישנה תקוה שגאולתנו תהיה יותר מהרה משחשבנו. בפראנקפורט מחכים ארבע מאות בתי אבות המוכנים לדרך הצלחה ורבים הם בסביבה שכבר יצאו. מימי לא חפצתי לכתוב כזבים, אבל עכשיו שאני רואה שמכל הצדדים מאשרים את הנסים הננו מודיע לכם על זאת... כאן עורכים היום תיקון חדש ואשלח לכם העתק ממנו לשבת-קודש. מחכים לשמועות אחרות: אקוה שתהיינה מנחמות ביותר ואודיע לכם עליהן.אין אידישע איבערזעצונג:
געלויבט השי"ת אז איך האב זוכה געווען אייך צו ברענגען גוטע בשורות וואס זענען נעכטן געקומען... אלע שרייבן אז זיי האבן נישט קיין צייט ארויפצוברענגען אויף פאפיר די ניסים ונפלאות וועלכע פאסירן אן אויפהער. איך בעט אייך צו מודיע זיין פארן גאנצן קהל אז זיי זאלן מסדר זיין זייערע ענינים דאס שנעלסטע וואס מעגליך, און דאס זאל זיין א גענוג גוטער רמז אז זיי זאלן מער נישט עוסק זיין מיט קיין שום אומנות, ווייל עס איז פאראן האפנונג אז די גאולה וועט קומען שנעלער ווי מען האט געקלערט.
אין פראנקפורט ווארטן פיר הונדערט ראשי משפחות ארויסצוגיין מיט הצלחה אין וועג, און פיל זענען שוין געפארן. איך האב קיינמאל נישט געוואלט שרייבן ליגן, אבער אצינד ווען איך זע אז פון אלע זייטן באשטעטיגט מען די שמועות דערצייל איך עס...
דא מאכט מען היינט א נייער תיקון, איך וועל אייך שיקן א קאפיע אויף שבת. מען ווארט אויף גוטע בשורות, איך האף אז עס וועלן זיין בעסערע און איך וועל אייך מודיע זיין דערוועגן.
אמסטערדאם, האלאנדווען די בשורות זענען אנגעקומען קיין אמסטערדאם, האט א שמחה ארומגענומען אלע אידן. מען האט זיך גענומען טאנצן אויף די גאסן מיט די ספרי תורה אין די הענט. די גוים זענען זיך מיט וואונדער צאמגעקומען ארום זיי און געפרעגט צוליב וואס עס איז די גרויסע שמחה, און די אידן האבן זיך נישט צוריקגעהאלטן פון זאגן אז משיח איז אויפן וועג, און אט-אט גייען זיי שוין אויסגעלייזט ווערן פון די גוי'אישע הענט.
אין אמסטערדאם האבן דאן געוואוינט פיל גדולי ישראל וועלכע זענען ליידער פארכאפט געווארן אינעם נייעם רוח, צווישן זיי ר' רפאל משה דע שפינוזה; רבי יצחק נהר, מיט וועמען רבי יעקב ששפורטש האט זיך כסדר געשריבן בריוו איבער דער נושא; דער גביר רבי אברהם פריירא, וועלכער האט מחבר געווען פיל ספרי מוסר; דער דאקטער רבי בנימין מוספיא, מחב"ס מוסר הערוך, זכר רב, און נאך; דער מהר"י אבוהב זצ"ל, וועלכער האט שפעטער מלחמה געהאלטן מיט זיי בכל ליבו ונפשו, אבער אין אנהויב האט ער זיך נאך געקווענקלט איבער דעם.
עס זענען באקאנט די בריוו וואס ער האט אויסגעטוישט מיט רבי יעקב ששפורטש זצ"ל, דער גרויסער לוחם קעגן שבתאות, שרייבנדיג איינער צום אנדערן בדרך כבוד און מיטן פולסטן רעספעקט. אין די בריוו דריקט זיך דער מהר"י אבוהב אויס צוויידייטיג – פון איין זייט נעמט ער אן די קושיות פון רבי יעקב, אבער פון דער צווייטער זייט שרייבט ער אים אז עס פאסט נישט אז אזא אדם גדול זאל אזוי שנעל, אן זיך אריינלייגן אין ביידע צדדים, פסק'ענען און מחליט זיין איבער דעם ענין. "בעסער וואלט געווען," שרייבט דער מהר"י אבוהב, "אז מען זאל ווארטן ביז דעם דאטום וואס שבתי צבי האט געגעבן אז דעמאלט וועט זיין די גאולה, און זען וואס די צייט וועט ברענגען."
האמבורג – דייטשלאנדאין האמבורג איז די שמחה געווען גרעסער ווי אין אלע אנדערע שטעט, צוליב דעם וואס דארט זענען אידן שטארק גע'רודפ'ט געווארן, ווערנדיג געצווינגען צו הערן די דרשות פון די ארטיגע גלחים וואס האבן געפרעדיגט קעגן אידן.
רבי יעקב ששפורטש ברענגט דעם בריוו פון רבי יוסף הלוי, דער דרשן אין האמבורג, וואו ער שטעלט פאר די שמחה פון די ארטיגע אידן. זיי האבן ארויסגענומען די ספרי תורה מיט די תכשיטין אין גאס, און די שמחה איז געווארן אזוי גרויס אז די ריקודין זענען צושטערט געווארן ווייל אלע האבן געוואלט טאנצן. דער רב ר' משה ישראל האט געמוזט אנזאגן אז מען זאל האלטן דעם סדר און עס זאלן טאנצן נאר צוועלף בחורים וואס וועלן ארויסקומען אינעם גורל, אבער עס האט גארנישט געהאלפן – קיינער האט נישט געוואלט מוותר זיין אויפן טאנצן.
ווען עס איז אנגעקומען א בריוו מיט נייעס איבער משיח זענען די אשכנז'ישע און ספרד'ישע אידן זיך צוזאמענגענומען אינעם ספרדי'שן בית-הכנסת, און מען האט עס געליינט מיט א הויכן קול. צוזעענדיג די שמחה פון די אידן האבן די גוים עס ברייט געדעקט אין די צייטונגען, וואס איז אויסגעטייטש געווארן ביי אידן אלס הוכחה אז שבתי צבי איז משיח, ווייל אפילו די גוים זענען מודה דערין. א בעל-דרשן האט ביי זיין דרשה געזאגט אז דערמיט ווערט מקוים דער פסוק "והיה ביום ההוא יתקע בשופר גדול", ווייל דאס איז דער גרעסטער שופר וואס קען נאר זיין.
דערנאך האט דער בעל-דרשן אויסגעטייטש דעם פסוק אין שיר-השירים ח:
כמגדל דוד צוורך, "דוד" מיינט מען שבתי צבי, וועלכער איז משיח בן דוד, "מגדל דוד" איז דער בית-המקדש וואס ער וועט אויפבויען, בנוי לתלפיו"ת, דאס וועט געבויעט ווערן אין יאר ת"ל (תלפיות), באלף המגן, אינעם אלף הששי, תלוי עליו כל שלטי הגיבורים, אזוי זענען מעיד אלע צדיקים, וועלכע ווערן גערופן "שלטי הגיבורים".
אלע אנוועזנדע האבן זיך שטארק געפריידט מיט דער דרשה.
אין האמבורג האבן זיך משתתף געווען אויך מאדערניזירטע אידן, פאליטיקאנטן וועלכע זענען געווען מקורב למלכות, צווישן זיי דער שוועדישער פינאנץ מיניסטער, מאנועל יצחק טאקסירא, און דער דאקטער בענעדיקט (ברוך) נחמיה דע קאסטרא.
לויט דער עדות פון כ"ק מרן אדמו"ר מקאלוב שליט"א איז פאראן אין דער קהילה'שער מוזעאום א בריוו וואס די קהילה שרייבט צו שבתי צבי, אים אויפצונעמען אלס משיח. נעבן דעם בריוו געפינט זיך דאס בילד פון הרה"ק רבי יעקב ששפורטש זצוק"ל, דער רב פון אמסטערדאם, און דער גרעסטער לוחם בימיו קעגן די שבתאים.
גענווהווערנדיג מיטגעשלעפט נאכן ווינט האבן די אידן אין גענווה פארקויפט זייער האב און גוטס, גרייטנדיג זיך ארויפצוגיין קיין ארץ-ישראל.
לאנדאןאויך די קליינע אידישע קהילה וועלכע האט דאן עקזיסטירט אין לאנדאן האט אויפגעלעבט, און די אידן האבן זיך גענומען גרייט מאכן צו דער גאולה שלימה. הגם רבי יעקב ששפורטש, דער גרויסער מתנגד, האט דארט געדינט אלס רב, האט אבער דער פאקט אז די צייטונגען דערציילן די מעשיות, און די ארטיגע נוצרים גלויבן די שמועות, געלאזט א טיפע השפעה אויף די ענגלישע אידן.
אונגארןאין אונגארן האבן אידן אויפגעריסן די דעכער פון די הייזער, אז ווען משיח וועט קומען זאל מען שנעלער קענען ארויסנעמען די חפצים פון די הייזער און זיין גרייט אויף ביאת המשיח. עס זענען געווען אידן וועלכע האבן אפילו צוגעגרייט צדה לדרך, זיך גרייטנדיג אין וועג אריין קיין ארץ-ישראל.
תימןאין תימן האבן אידן אויפגענומען מיט גרויס התלהבות די ידיעה איבער דער גאולה שלימה. מיט זייער תמימות האבן די תימנ'ער אידן געגלויבט אז בקרוב ממש וועט משיח קומען. זיי האבן אויפגעהערט ארבעטן און זיך געפאקט פעק, גרייטנדיג זיך אז משיח זאל זיי קומען נעמען פון דארט. דער מקובל און צדיק רבי שלום שבזי זצוק"ל פון תימן האט אפגעשריבן שירי הלל לכבוד שבתי צבי.
אין דער גאס האבן די גוים גענומען שמועסן אז די אידן האבן אויפגענומען א קעניג און ווילן זיך באפרייען און איבערנעמען די מלוכה פון די מוסלומענער. דאס האט ערוועקט דעם כעס פון דעם ארטיגן מושל, אלמהאדי איסמאיל, וועלכער האט געשיקט איינשפארן דער גביר רבי שלמה גמל. אין א פרייטאג, דער געבעט טאג פון די מוסלומענער, האבן זיך אויף די גאסן פון צנעה באוויזן מיליטער לייט און ארויסגעפירט ר' שלמה גמל מיט אייזערנע קייטן.
דער מושל האט דאן געזאגט פאר ר' שלמה'ן אז ער האט איין ברירה זיך צו ראטעווען –אננעמען דעם מוסלומענישן גלויבן, וואס וועט אויסגעטייטשט ווערן אלס א הכנעה אונטער דער רעגירונג. רבי שלמה האט זיך אבער מוסר נפש געווען פארן באשעפער און זיך געלאזט הרג'ענען על קידוש השם, דורך מיתות משינות, השם ינקם דמו.
קיעוו, אוקריינערוסלאנד און אוקריינע זענען געווען די לענדער וואו מען האט שטארק געליטן אין די גזירות פון ת"ח ות"ט, און עס איז דעריבער פארשטענדליך אז די ארטיגע אידן האבן אויפגענומען די בשורות מיט פרייד און געזען דערין א טרייסט אויף זייערע צרות. עס איז געגאנגען ביז אזוי ווייט אז פיל נוצרים האבן אנגעהויבן האבן ספיקות אין זייער רעליגיע, זעענדיג אז משיח קומט. אלס רעזולטאט פון דעם האט גאליאטאווסקי, דער גלח אין קיעוו, געמוזט ארויסקומען מיט א בוך "דער אמת'ער משיח", וואו ער האט אפגעווארפן אלע הוכחות אז שבתי צבי איז משיח.
צווישן אנדערע דערמאנט ער אינעם בוך אז אידן זענען מזלזל אין זייערע גוי'אישע שכנים און טשעפען זיי אז ווען משיח וועט קומען וועלן זיי זיין זייערע קנעכט, און האט פארדאמט די מעשים.
ווער ווייסט וויפיל שנאת ישראל דאס האט גורם געווען?...
פרס (איראן)אין פרס איז געווען גאר א שטארקער ווינט מיט די ידועות פון שבתי צבי. בכלל איז וויכטיג צו באמערקן אז די פרס'ישע אידן האבן כסדר געטאן אין דעם נושא פון משיח און אלעמאל גערעדט און געווארט אויף משיח צדקינו. אצינד אז עס זענען אנגעקומען שמועות פון די ווייט איבער משיח און שבתי צבי, האבן די אידן איבערגעלאזט אלע זייערע ארבעט און זענען ארויסגעגאנגען אויפן פעלד דאווענען און בעטן אויף ביאת המשיח. פיל פיוטים און תפילות זענען דאן פארפאסט געווארן דורך די פרס'ישע אידן איבער ביאת המשיח און דער גאולה העתידה.
ווען דער ארטיגער מושל האט דאס געזען האט ער זיי געפרעגט: "פארוואס זעט איר נישט פאר וויכטיגער צו צאלן דעם שטייער וואס איר קומט פאר דער רעגירונג? - די אידן האבן אים געענטפערט: "פון היינט וועלן מיר מער נישט צאלן קיין שטייער, ווייל משיח קומט שוין און מיר גייען אוועק פון דא."
למעשה זענען זיי געקומען צו אן אפמאך, אז אויב ביז דריי חדשים קומט נישט משיח וועלן די אידן מוזן צאלן א קנס פון ניין-טויזנט ליטרא (די ארטיגע וואלוטע).
ווען עס איז געקומען די צייט און משיח האט זיך נאכנישט געהאט באוויזן, האט דער מושל מוחל געווען דאס געלט.
פיל אידן פון פרס האבן זיך אויך ארויסגעלאזט אין וועג און זענען געקומען צו פארן צו שבתי צבי.
בנוגע דריטע בית-המקדש, וועל איך אראפברענגען מיינע מקורות ווען איך וועל האבן מער צייט, אינעם אנדערן אשכול.