למעלה משבעים האט געשריבן:כנראה האט איר בכלל נישט מעיין געווען אין די אלע מראי מקומות פון די וואס פרעגן א סתירה, און אויב יא, דאן זענט איר פשוט מכחיש שמש בצהרים.
איך קען זיי ב"ה בעל פה,
די האסט זיכער א אלטע דרוק ויגד יעקב. און גאר א אלטע דרוק זכרון סופרים, און א צוריסענע תשובת ריב"א.
די אלע דריי האסטו קיינמאל נישט פארשטאנען. ווי מיר וועלן מיר אלע באלד זעהן.
למעלה משבעים האט געשריבן:ווען איר וועט האלטן ביים נאכקוקן וועט איר זען אז בעצם די סתירה איז צוויי זאכן, ראשית דאס וואס איר זאגט, אז פון דעם וואס ער זאגט אז הדלק"נ זאל זיין קודם השקיעה קומט אויס אז ער האלט ווי די גאונים, אבער דאס בעצם קען מען זייגער גרינג אראפשלינגן מיטן זאגן דאס האט זיין רבי געהאלטן, וליה לא סבירא ליה, אדער אז דארט שרייבט ער עס לענין הדלק"נ דווקא אבער נישט אויף למעשה לגבי מילה וכדומה.
אמת, איך וואלט נאך געזאגט נאך מער, אז דער לוח איז נאר "למנהג" פראנקפורט, וואס דארט האט מען געהאלטן ביה"ש פון די שקיעה. און רבי נתן אדלער האט אויך געהאלטן כר"ת. (וכן קבלתי מרבותי... לשו"ק פון חת"ס) און איך האב ראיות חזקות אויף דעם.
למעלה משבעים האט געשריבן:שנית, אז די "חשבון" וואס ער זאגט וויפיל מינוט ס'איז דא צווישן שקיעה און צאה"כ [כ"ד או ל"ה דקות], דאס איז א סתירה. דאס הייסט אזוי, אין די חשבון רבו איז דא דריי חלקים.
א] א חשבון די צייטן אין יאר וויפיל מינוט ס'ווערט אפגעריקט איין וואך פון אנדערן לויט די תקופות השנה, וואס אויף דעם שרייבט דער חת"ס "שגם במדינות אלו נמצא כזה בקירוב", און נישט ווי די וואס פראבירן צו פארדרייען פשוט פשט און מאכן דעם חת"ס פאר אן אינו יודע אז אין מציאות איז דא א חילוק פון איין פלאץ צום אנדערן - און אז דער חת"ס אין תשובה רעדט פון די צייט פון צאה"כ וואס ער ברענגט בשם רבו ווייל ס'שטימט בקירוב, ניין, דאס איז פאלש פשט. נאר דער חת"ס רעדט דא לגבי די חשבון וואס זיין רבי רנ"א האט געמאכט וויפיל מינוטן ס'ווערט אפגעריקט איין וואך פון אנדערן ארום די תקופה, און ווען מען מאכט "דעם חשבון" זעט מען אז אין די "מדינות" איז עס ממש כמעט אויפן האר די זעלבע, די מאקסימום חילוק וואס איז דא פון פרנקפורט צו אלע אנדערע פלעצער ווי דער חת"ס איז געווען איז בערך איין מינוט! און אויף דעם האט פשט אז ער זאל שרייבן בקירוב.
אדער יא , אדער נישט !
למעלה משבעים האט געשריבן:ב] איז די עצם צייט אויפן זייגער וואס ער שרייבט אז דאן איז צאה"כ אין פרנקפורט, וואס ווען מען מאכט חשבונות וויפיל דעגרי דאס קומט אויס, איז דאס בעצם א סתירה, {נישט קיין סתירה, ווייל "צאת הנראה, איז צאת הנראה". נאר א קשיא לפי המציאות וואס מען זעהט}
אבער קיינער רעדט נישט דערפון פשוט ווייל מען דארף וויסן ווי אזוי אנצושטעלן די זייגער אנצוקומען צו דעם חשבון וואס ער שרייבט, און יתכן ווען מען ווייסט וועלכע זייגער ער האט געניצט וועט עס יא שטימען.
ג] איז וואס ער פירט אויס, ער שרייבט א חשבון וויפיל מינוטן ס'איז במציאות דא צווישן שקיעה און צאה"כ, און ער שרייבט קלאר אז דאס שטימט מיט וואס ער האט אנגעצייכנט פאר דעם די חשבון אין זייגער [ווי ער שרייבט, צאה"כ הנהוג אז "לפי חשבון הנ"ל" וואס דאס איז די חשבון אין זייגער מיט וואס ער האט אנגעהויבן].
ב], און ג] איז למעשה די זעלבע, איינמאל מען ווייסט וועלכע זייגער זיי האבן גענוצט, (און וויאזוי \ ווען מען האט דאס אנגעשטעלט) ווייסט מען דעם חשבון, די צייט פון צאת הכוכבים אויפן זייגער, וממילא וויפל צייט איז דא צווישן שקיעה און צאת הכוכבים.
און דאס איז וואס איך זאג די גאנצע צייט. די וואס פרעגן א "סתירה", פרעגן נאר אויף דעם חלק פון ווען בין השמשות איז, צו פון שקיעה, אזוי ווי דער לוח רבו, (גאונים) צו גר"מ קודם צאת הכוכבים, אזוי ווי די תשובה (ר"ת).
אודאי איז דא וואס פרעגן וועגן די צייט וואס ער שרייבט אז עס איז צאת הכוכבים, אז במציאות זעהען "זייערע אויגן" אנדערש, דער זכרון סופרים פרעגט דאס, (שעלליאר רב, פרעגט דאס אויף ר' מאיר קליין) לבושי מרדכי, וכו'. איינער פרעגט אויף ב], און איינער אויף ג], ולא פליגי. יעדער האט נאר "זיינע אויגן" "און זיין פלאץ".יעדער זוכט א תירוץ, אבער "קיינער" זאגט נישט אז אין דעם לוח האט ער א צאת הכוכבים גאונים, און אין די תשובה צאת ר"ת.
דאס איז דיין אייגענער חידוש.למעלה משבעים האט געשריבן:און אויף אט די דריטע חלק איז ווי אלע שטעלן זיך, סיי אז עס שטימט נישט מיטן מציאות לויט וועלכע כוכבים זיי רעכנען אלץ צאה"כ, און סיי אז ס'איז בעצם א סתירה צו די תשובה. די תמצית פון וואס אלע פרעגן און ענטפערן קומט אויס אז ס'איז יא פארהאן צוויי זמנים פון צאה"כ, און ס'איז טאקע א סתירה אויב לערנט מען כפשוטו אין די חידושים.
דא איז דיין טעות. פון ווי נעמסטו דאס ?
"לויט וועלכע כוכבים זיי רעכנען אלץ צאה"כ" ווייז מיר איין מקור אויף דעם. .. מ'האט געזעהן ג' כוכבים איז געווען נאכט! קיינער זאגט נישט אז עס זענען דא "ספעציעלע כוכבים הידוע להם". אדרבה ! ברענג א מקור!
"די תמצית פון וואס אלע פרעגן און ענטפערן קומט אויס אז ס'איז יא פארהאן צוויי זמנים פון צאה"כ" ווי? וואס? ווען? נישטא !! אדרבה ! ברענג "איין" מקור!
למעלה משבעים האט געשריבן:
דער קרן לדוד פרעגט אז דארט גייט ער לפי המציאות מצאה"כ הנראה, און אין תשובה גייט ער בכלל נישט מיט דעם נאר מיט א זמן שוה.
נישט אמת, ער ווייסט אויך אז אין די תשובה גייט ער לפי צאת הנראה, פונקט ווי אין די חידושים. קיין ווארט נישט וועגן דעם..
ער פרעגט אז אין דעם לוח זעהט מען אז די זמן פון די שקיעה ביז צאת הכוכבים, איז נשתנה ממקום למקום, ומזמן לזמן, קומט דאך אויס אז אין א טאג (וזמן) וואס דער הפרש איז מער פון ד' מיל, איז בהכרח דער שיעור ביהש"מ אויך לענגער אין די תשובה גיבט ער א זמן קבוע ושוה אויף שיעור בין השמות (טו"ב מינוטין), איז אים א פלא, פארוואס דער לקחב"ח צייכנט דאס נישט צו.
קיין ווארט נישט וועגן א אנדערע שיעור צאת הכוכבים. ווייל ער האט אויך געוויסט
אז עס איז נאר דא איין צאת הכוכבים. צאת הנראה{מען דארף נישט מער ווי לערנען דעם קרן לדוד בפנים, און דערנאך זען וואס כ'האב געשריבן און וואס דו שרייבסט צו פארשטיין אז באמת האסטו קיין ווארט נישט פארשטאנען.}
ועי' לקמן בזכרון סופרים.
למעלה משבעים האט געשריבן:די זכרון סופרים וואונדערט זיך ווי אזוי עס שטימט במציאות די זמן צאה"כ ווען אין פראנקפורט איז זיכער נישט ווייניגער צייט ווי אין זיין מדינה [מיישא?], און ביי זיי איז עס מערך ל"ח מינוט עד ערך נ"ח [זיין תירוץ איז אז דארט רעדט מען פון כוכבים גדולים, און בעצם די גאנצע זאך גייט לפי הגאונים, אבער ווי שוין איינמאל געשמועסט, די תירוץ שטימט נישט ווייל ער פירט דאך אויס "לפי חשבון הנ"ל", און דארט שרייבט ער "זמן הלילה" וואס דאס איז כוכבים בינונים].
טעות הוא בידך, דער זכרון סופרים, אין דעם שטיקל וואס הייבט זיך אהן, "ובגוף דברי הגאון" וואונדערט זיך ווי אזוי עס שטימט במציאות די זמן צאה"כ ווען אין פראנקפורט איז זיכער נישט ווייניגער צייט ווי אין זיין מדינה [מיישא?], און ביי זיי איז עס מערך ל"ח מינוט עד ערך נ"ח [זיין תירוץ איז אז דארט רעדט מען אפשר פון כוכבים גדולים וכו' עי שם].
און אין דעם שטיקל "ושוב ראיתי" זאגט ער אויפן קרן לדוד, אז ערבב שני דברים. אז בלוח רבו גייט ער דאך מיט די גאונים {אמורים לפי שיטת הגאונים} אז ביהש"מ הייבט זיך אהן פון די שקיעה, איז בהכרח נשתנה דער שיעור ביהש"מ לפי המקום והזמן, משא"כ אין די תשובה ווי ער גייט בשיטת ר"ת (וויבאלד ס'איז אין אונזערע מקומות קיינמאל נישט דא מער פון ד' מיל צווישן די שקיעה און צאת הכוכבים (הנראה) נאר ווייניגער, איז ממילא דער שיעור בין השמשות, שוה. קיין ווארט נישט וועגן "צאת הכוכבים לשיטת הגאונים" ווייל ער האט אויך געוויסט
אז עס איז נאר דא איין צאת הכוכבים. צאת הנראהלמעלה משבעים האט געשריבן:דער דעת סופר האט אויך געהאט דעם קושיא, און ער זאגט אז די עיקר איז ווי ער שרייבט אין תשובה, און פראבירט צו פארענטפערן אז די מציאות קען אפשר שטימען ווייל די חשבון וואס ער שרייבט סוף פסחים איז לפי אופק פרנקפורט, און די זמן מהשקיעה עד צאה"כ איז נשתנה לפי המקומות ממילא שטימט יא די תשובה [הגריי"נ פרעגט דערויף אין זיין תשובה אז אויב עפעס איז עס פונקט פארקערט, אז פרנקפורט איז מער צו צפון איז דא מער צייט מהשקיעה עד צאה"כ, ממילא שטימט ווידער נישט די חשבון].
די קשיא פון דעת סופר איז נאר וואס ריי"נ האט אים געפרעגט, און דאס איז, א). אז אין די חידושים רעכנט ער בין השמשות פון שקיעה הנראה (וממילא דארף מען צינדן נר שבת פאר די שקיעה), און אין די תשובה רעכנט ער בין השמשות נאר ג' רביע מיל לפני צאת הנראה, (וממלא מעג מען צינדן אויך נאך שקיעה).
ב). פאר וואס ער שרייבט נאר לכל היותר ל"ה מינוט, ווען מיר זעהן אז במציאות איז דא מער.
אויף דעם ענטפערט דער דעת סופר אויף א). גם אני אשתומם, און בלייבט אז די תשובה איז די עיקר.
ב). אז דארט איז לפי אופק פראנקפורט, איז מציאות אנדערש פון דא.
חלק ב' האט גארנישט מיט ר"ת\גאונים. ווייל ער האט אויך געוויסט
אז עס איז נאר דא איין צאת הכוכבים. צאת הנראהלמעלה משבעים האט געשריבן:דער ויען יוסף וויל זאגן אז די גאנצע חשבון איז נאר געזאגט געווארן לגבי שאיבת מים שלנו, אבער אוודאי לגבי מוצש"ק איז צאה"כ אסאך שפעטער און מען טאר זיך נישט פארלאזן אויף יענעם זמן צאה"כ.
משום חומרא דשבת, יא! ער זאגט נישט אז דארט איז צאת הכוכבים לשיטת הגאונים. ווייל
"צאת הנראה, איז צאת הנראה".למעלה משבעים האט געשריבן:יעצט זאגט ביטע איבער, "קיינער"? ממש קיינער? כ'פלאן זיך בל"נ נישט צו טענה'ן ווייטער אין אזא זאך ווי איר לייקנט פשוט ממש שמש בצהרים, ווייל איינער וואס לערנט דעם קרן לדוד, זכרון סופרים, דעת סופר, ויען יוסף, זעט קלאר {וואס איך זאג} .
צ"ל:
למעלה משבעים האט געשריבן:אז איך האב זיי נישט גוט פארשטאנען.
און זעהט קלאר
אז עס איז נאר דא איין צאת הכוכבים. צאת הנראה...--
למעלה משבעים האט געשריבן:איז לאמיר דיר פרעגן עפעס אנדערש, איר ברענגט דאך א ליסט פון אחרונים, איר קענט אזוי גוט זיין און אנצייכענען די זמן צאה"כ פון וואס זיי רעדן יא, ביי וויפיל דעגרי דאס קומט אויס?
זיי האבן נישק געהאט קיין דעגרי, "זיי האבן געהאט אויגן"
למעלה משבעים האט געשריבן:[אגב, יעצט איבערקוקענדיג זע איך אז דער זכרון יהודה דערמאנט בכלל נישט דעם חת"ס אין תשובה, נאר דעם חת"ס אין חידושים, און ער ברענגט עס ארויס ממש אזוי ווי איך האב עס פארשטאנען, ודלא כהטועים, וז"ל, "וזה אמת כמו שכ' הח"ס ז"ל בחשבונו, שע"פ רוב בבוקר, יורד בכל שבוע או עולה עם 10 מינוטען, וגם לערב, לערך 12 מינוטען רק באיזה שבעות בהתחלה ובסוף התקופה יש שנויים גדולים" עכ"ל, קאמענטארן זענען איבריג...].
קיין אהנונג וואס די ווילסט
למעלה משבעים האט געשריבן:אין תשובת ריב"א, רעדט ער פון א קינד וואס איז געבוירן "נאכן שקיעה", 55 מינוט קודם צאה"כ, און די שאלה איז צו מען דארף חייש זיין להר"ם אלשקר, במציאות אז ס'זאל קענען אויסקומען א טאג אין יאר [במקומו, אדער במקום השואל] וואס מען האלט שוין נאכן שקיעה, און אפילו אזוי איז נאך אלץ דא 55 מינוט צום צאה"כ, דאס קען נאר שטימען אויב מען גייט לפי החשבון בתשובה, ווייל לויט די חשבון בהחידושים איז די מערסטע צייט צווישן שקיעה לצאה"כ וואס איז דא דורכן יאר איז בערך 42 מינוט, ועוד יותר מזה בכלל אנצוקומען אז "נאכן" שקיעה זאל נאך זיין א חשבון פון 55 מינוט צום צאה"כ דארף מען רעכענען מער פון 8 דעגרי, אדער 72 שוות... [וואס איך טענה דאך שוין פון ערשטן מינוט אן אז אין תשובת ריב"א זעט מען קלארער פון קלאר אז ער גייט מיט 72 שוות].
תשובת ריב"א גייט אויך מיט חשבון רבו אז "התחלת השקיעה" איז ד' מיל לפני צאת הנראה, גארנישט מיט שקיעה באופק.
און אלעס שטימט זייער שיין. און יא, ער האט אויך געוויסט
אז עס איז נאר דא איין צאת הכוכבים. צאת הנראהלמעלה משבעים האט געשריבן:הגריי"נ זצ"ל, ברענגט בשם דעם דעת סופר אז אין פרעשבורג איז געווען די זמן הדלק"נ אין ווינטער 40 מינוט פארן צאה"כ, און אין זומער איז עס געווען 45 מינוט פארן צאה"כ, און ער שרייבט אז ער האט געזען א לוח פון פרעשבורג פון יאר תרצ"ג [מרץ 3] איז געשטאנען דעם זמן הדלק"נ אויף 5:35, און די שקיעה יענעם טאג איז געווען 5:38, דאס שטימט ווידער נאר מיטן חשבון פון חת"ס אין תשובה און נישט לויטן חשבון פון די חידושים.
מעשה לסתור? אט איז זיין לשון דארט:
"ובמכתב מהדעת סופר זצ"ל שנדפס בקונטרס שירת משה כתכ כזה"ל והמנהג בפ"ב בחורף שהיו הימים קצרים היה זמן קבלת שבת 40 מינוטן קודס צאת הכוככיס ובקיץ 45.
ותוספת שבת במוצש"ק 5 מינוטן לאחר צאת הכוככים".
יענע לוח איז געדרקט אין הזמנים בהלכה, דארט שטייט זמן מוצאי שבת 6:20, קומט אויס אז צאת הכוכבים איז געווען 6:15....
6.5 דעגרי דאס שטימט נישט מיט די תשובה, און נישט מיט די חידושים ! נאר מיט "אויגן" ... ווייל יא !
עס איז נאר דא איין צאת הכוכבים. צאת הנראה שאך מאט ! למעלה משבעים האט געשריבן:וואס איך וויל דערמיט ארויסברענגן איז זייער פשוט, ביזט מודה אז אויב לערנט מען די ווערטער פונעם חת"ס פשוט כפשוטו, איז דא א סתירה ווען די מציאות פון צאה"כ איז, נאר היות די ווילסט נישט אראפשלינגן בכלל אזא מין סארט זאך, און בפרטות זיכער נישט צו זאגן אז פון חת"ס קומט אויס אן אנדערע זמן פאר צאה"כ ווי פון זיין רבי'ן, וועסטו פראבירן זיך מדחיק זיין מיט אלע מיני דוחקים שלא ניתן להאמר אין די ווערטער פון די תשובה, און בלייבן מיט די זמן וואס שטייט אין די חידושים, אלץ כדי צו בלייבן גערעכט מיטן קאנצעפט אז ס'קען נישט זיין צוויי זמנים פאר צאה"כ, און דיין ראיה איז גאר אז מען ברענגט "נישט" אז דער חת"ס האט געהאט אן אנדערע זמן "פון זיין רבי'ן".
אקוראט אזוי. ווייל דער אמת איז !
אז עס איז נאר דא איין צאת הכוכבים. צאת הנראהלמעלה משבעים האט געשריבן:אויף דעם ברענג איך דיר אז ווען די נעמסט די זמנים וואס די תלמידי חת"ס ותלמידי תלמידיו ויוצאי חלציו שרייבן "יא",
א ראי' צו וואס איך זאג... כנ"ל
יעצט אודך:
דער גרויסער מקבל דרך החתם סופר, דער באר שמואל, האט הרבה פעמים געלערנט מיט זיינע תלמידים דעם דרך החתם סופר צו צינדן נרות שבת, שעה או ג' רבעי שעה לפני צאת הכוכבים,
און ער האט האט נישט געוויסט אז דער חתם סופר האט געהאלטן א אנדערע צאת הכוכבים, (ווען יא וואלט ער דאס געזאגט, ער איז דאך געווען דער
דולה ומשקה דרך החתם סופר לדורות הבאים). דארף מען נישט אננעמען שיטת הניק "למעלה",
וואס בלי שום מקור האלט אנדערש.
למעלה משבעים האט געשריבן:ובנוגע הגרמ"נ זצ"ל אייער נישט ווילן זאגן ביי וועם איר האט מברר געווען [כאטש אין אישי] ווארפט א שטארקן חשד אז ס'איז פשוט להד"ם. און כנראה וויבאלד איר ווייסט נישט ווער איך בין, דוכט זיך אייך אז מיין בירור איז נאר פון בחצר הקודש, למעשה האב איך דאס שוין לאאנג צוריק מברר געווען ביי איינע פון זיינע תלמידים מובהקים [וואס איז גאר אליין מיטגעווען מיט אים ביים קוקן די כוכבים]נאך פאר איך האב אפילו משים לב געווען אז אין בחצר הקודש שטייט עפעס דערוועגן. פשטות די וואס קענען מיר דא, וועלן גלייך פארשטיין וועם איך מיין.
למעלה משבעים האט געשריבן:מאירים האט געשריבן:איי ער שרייבט אין די תשובה 8:55, קען מען נאר זאגן השערות פארוואס, וויבאלד דאס איז נישט דער פסק הלכה לדורות.
כ'מעג וויסן וואספארא שטותים איר שרייבט דא? וואס מיינט דאס ס'איז נישט לדורות?
פשוט מאוד, דער זייגער "ה' מינוטין קודם גמר קשקש ניין אוהר" איז נאר א ענטפער פאר דעם שואל לזמנו. מיר ווייסן דאך נישט וויאזוי דער זייגער אין מט"ד האט געארבעט. "אולי אין הילוך כלי השעות שבכאן ושמה שווים וא"א לסמוך על דברי בזה",
לדורות איז:
"בשידוע לו שהי' יותר מרוחק מצאת הכוכבים הנהוג לעת כזאת כשהשמים בהירים יותר מג' רביעי מיל עפ"י חשבונו של חק יעקב שהוא טו"ב מינוטין לערך" וכו'.
רעכן צוריק פון "צאת הנראה בשמים בהירים" טו"ב מינוטין.... און עס איז נאר דא איין צאת הכוכבים. צאת הנראהלמעלה משבעים האט געשריבן:לאמיר דאס קלאר מאכן, הלכה למעשה לדבריכם, אויב א קינד ווערט געבוירן יוני 18 8:30 פארנאכט [אויף די אמאליגע זייגער] אין מטרסדורף, דארף מען מאכן דעם ברית דעם נעקסטן טאג, און אויב דאס קינד איז געבוירן פרייטאג, דארף מען מאכן דעם ברית זונטאג, ווייל לויטן חשבון רבו קומט אויס אז צאה"כ אין מטרסדורף איז בערך 8:40 [אויף זייער זייגער], איי דער חת"ס שרייבט אנדערש? דאס איז נישט להלכה... דאס איז וואס די זאגסט דא?
ווען איך וועל וויסן ווי אזוי דער זייגר א מ"ד איז געגאנגען, וואלט איך געקענט ענטפערן. בשנה הזאת, דארפן מיר פאלגן דעם "מר כי אתריה" און רעכענען פון "צאת הנראה בשמים בהירים" טו"ב מינוטין....
למעלה משבעים האט געשריבן:אויב יא, איר קענט מיר זאגן פארוואס דער חת"ס האט נישט צוגעלייגט קיין איין ווארט אז נישט נאר "מר כי אתריה" דארף איבערקוקן די חשבון פון צאה"כ, ווייל אייזנשטאט פון מטרסדורף קען זיין די זמן צאה"כ אנדערש, נאר אפילו באתריה דמר, אין מטרסדורף אליין טאר מען אויך נישט בויען אויף די זמן וואס ער שרייבט, אפילו מען זאל האבן גאר גאר א פונקטליכן זייגער, טאר מען זיך נאך אלץ נישט פארלאזן אז 8:55 איז צאה"כ, צוליב א צווייטע סיבה, ווייל די זמן צאה"כ וואס ער שרייבט, איז גאר די זמן צאה"כ אין פרנקפורט, אבער באמת אין מטרסדורף איז 8:55 שוין געווען בערך 15 מינוט נאך צאה"כ... איר האלט באמת אז נארמאלע מענטשן קענען פארנעמען אזעלכע שטותים?
ווען איך וועל וויסן ווי אזוי דער זייגר א מ"ד איז געגאנגען, וואלט איך געקענט ענטפערן.