פרקי אבות - פרק ג'

[שאץ מאץ]

עֲקַבְיָא בֶּן מַהֲלַלְאֵל אוֹמֵר הִסְתַּכֵּל בִּשְׁלשָׁה דְבָרִים וְאֵין אַתָּה בָא לִידֵי עֲבֵירָה, דַּע מֵאַיִן בָּאתָ וּלְאָן אַתָּה הוֹלֵךְ וְלִפְנֵי מִי אַתָּה עָתִיד לִתֵּן דִּין וְחֶשְׁבּוֹן, מֵאַיִן בָּאתָ מִטִּפָּה סְרוּחָה, וּלְאָן אַתָּה הוֹלֵךְ לִמְקוֹם עָפָר רִמָּה וְתוֹלֵעָה, וְלִפְנֵי מִי אַתָּה עָתִיד לִתֵּן דִּין וְחֶשְׁבּוֹן לִפְנֵי מֶלֶךְ מַלְכֵי הַמְּלָכִים הַקָּדוֹשׁ בָּרוּךְ הוּא

הקדמה: עקביא בן מהללאל, לכאורה דער נאמען מהללאל איז א נאמען פון פאר אברהם וואס געוענדליך געט מען נישט אזא נאמען, עס איז פארהאן א ארווכת הדברים בנגוע דעם נאמען מהללאל אין חיד"א,
(ועי' בשם הגדולים מערכת גדולים מערכת א' אות לד' ובס' ברכי יוסף יו"ד סי' רס"ה ס"ק ו')

א) ואין אתה בא לידי עבירה, נאר צו עבירה נישט, עס שטייט נישט אז דאס ברענגט צו טון מצות, ווייל אט די דריי זאכן ברענגען צו מרירות, און צו א מצוה דארף מען האבן שמחה, דעריבער שטייט ואין אתה בא לידי עבירה.
(בית שמואל אחרון ועוד)

ב) פריער אין פרק ב' שטייט אויך דריי זאכן, וואס האלט צוריק פון טון א עבירה, עין רואה ואוזן שומעת וכו', אבער יענע דריי זענען צוריק צו האלטן פון מעשי עבירות, אט די דריי זענען צוריק צו האלטן אפי' מחשבת עבירה.
(ס' אור המדות)
הוספה: פארדעם שטייט ואין אתה בא לידי עבירה, ווייל די מחשבות זענען גורם צו עבירות, מחשבות איז אפי' גורם משחיתים וואס ברענגען צו א מענטש צו טון די עבירה כ"כ במהרש"א היהורי עבירה קשין מעבירה, דעריבער שטייט הסתכל בשלשה דברים וואס העלפט פאר די מחשבה, וואס פארדעם אין אתה בא, דאס וועט נישט ברענגען לידי עבירהץ
(המלקט)

ג) הסתכל בשלשה דברים, מ'דארף קוקן אויף אלע דריי אינאיינעם, איינס אליין איז נישט גוט, למשל מאין באת אליין, טויג נישט, אדער לאן אתה הולך אליין טויג אויך נישט, בשלשה דברים אלע דריי אינאיינעם.
(מדרש שמואל)

ד) עס איז דא דריי זאכן וואס ברענגען צו טון א עבירה, גאווה, תאוה, און פארגעסן דעם חשבון וואס מ'געט במרום, קעגן די דריי זאגט די משנה, מאין באת מטפה קעגן גאוה, לאן אתה הולך קעגן תאוה, לפני מי אתה עתיד אז ס'וועט זיין א חשבון במרום אויף זיינע מעשים.
(הר"י יעב"ץ)

ה) ענדליך צו דעם, הקנאה והתאוה והכבוד מוציאין את האדם מן העולם, קעגן די דריי זאגט די משנה דא די דריי זאכן, מאין באת קעגן כבוד, ולאן אצה הולך קעגן קנאה זענדיג צום סוף אז מ'קומט אן אין דער ערד ליידיג, ס'איז נישטא מיט וואס יענעם מקנא צו זיין, ולפני מי אתה עתיד דין וחשבון איז קעגן תאוה, ווייל ס'שטייט דין וחשבון דאס מיינט ווען א מענטש קומט אן אויף יענע וועלט, פרעגט מען אים קודם די דין אויף סיי וועלכע עבירה, און ווען ער פסק'נט אפ, וחשבון ברענגט מען אים אפיר אט די עבירה וואס ער האט געפסקנט אז ס'איז נישט גוט, דעריבער אז מ'וועט אויף דער וועלט מקיל זיין מיט תאות, וועט נישט שטומען די דין וחשבון אויף יענע וועלט, ווען ער וועט מחמיר זיין.
(בן איש חי)

ו) מאין באת וכו', נאכדעם איז ער מפרש מאין באת מטפה וכו', פארוואס זאגט ער צוויי מאל מאין באת ולאן אתה הולך?, נאר די משנה רעדט קודם פון די נשמה מאין באת פון ווי קומט די נשמה, ולאן אתה הולך ווי גייט די נשמה אנקומען די נשמה איז דאך א חלק אלקי ממעל, דערנאך רעדט די משנה פונעם גוף מאין באת מטפה סרוחה, לאן אתה הולך דער גוף קומט אן אין דער ערד.
(החיד"א)

ז) מענין לענין אז די משנה רעדט פון די נשמה און דער גוף, איז באקאנט די משל וואס חז"ל זאגן פונעם בלינדן אינעם הונקעדיגן, וועמען די קעניג האט געשטעלט היטן זיין גארטן, זיי האבן ביידע מועל געוועהן, דער בלינדער טענה'ט איך קען נישט זעהן, און דער הונקעדיגע טענה'ט איך קען נישט גייט, האט דער קעניג ארויף געלייגט דער הונקעדיגן אויפן פלייצע פונעם בלינדן און אזוי אינאיינעם באשראפט, אזוי אויך איז די נשמה מיטן גוף כידוע, זאגט די משנה מאת באת, די נשמה איז א חלק אלקי ממעלה, איי מאין באת די גוף איז אר א טיפה סרוחה, זאגט די משנה לפני מי אתה עתיד ליתן דין וחשבון, ביים דים וחשבון וועט מען זיי ביידע צוזאמען שטעלן און אזוי דן זיין.
(החיד"א)

ז) מאית באת, שטייט אן דאס ווארט אתה, אבער לאן אתה הולך, און לפני מי אתה עתיד ליתן, שטייט יא דאס ווארט אתה, ווייל א מענטש ווען ער קומט אויף דער וועלט ווערט ער געבוירן צו זיין טאטע און מאמע, אבער ביים אוועק גיין און ביים געבן דין וחשבון, איז ער גענצליך אליין, דערפאר שטייט ביי מאין באת אן א "אתה", און שפעטער מיט אתה.
(אבות על בנים)

ח) א מענטש ווערט געבוירן מיט דריי כוחות, וואס איז מרומז אין דאס ווארט ומתור האדם מן הבהמה "אין", אי"ת ר"ת אמירה ידיעה נשמה, קודם איז מאין באתה, ביים געבוירן, דערנאך ביים שטארבן איז לא"ן אתה הולך, די ידיעה גייט אוועק, און ס'בלייבט נאר א'מירה נ'שמה די ר"ת אן, לאן אתה הולך.
(החיד"א)

ט) ואין אתה בא לידי עבירה, ווען א מענטש טוט א עיברה ווערט באשאפן א משחית וואס ער פירט דעם מענטש צום שלעכטן, און איז מקטרג אויף אים, ואין אתה בא לידי, צו די הענט פון די משחית וואס איז באשאפן געווארן עבירה פון דיין עבירה.
(דברי יואל)

י) קודם שטייט הסתכל דערנאך שטייט א לשון דע, ווייל דא רעדט מען פון די נשמה, איז נישט שייך צו זאגן בתסכל קוק אויף די נשמה, דעריבער זאגט ער דע מאין באת, די נשמה קומט פון א עולם וואס הייסט "אין".
(עבודת ישראל)

יא) לאן אתה הולך, אז שטייט נישט תלך א לשון עתיד, נאר הולך א לשון הוה, א מענטש זאל יעדע רגע טראכט שוב יום אחד לפני מיתתך, שטייט הולך א לשון הוה
(תורת חיים)

רַבִּי חֲנִינָא סְגַן הַכּהֲנִים אוֹמֵר, הֱוֵי מִתְפַּלֵּל בִּשְׁלוֹמָהּ שֶׁל מַלְכוּת, שֶׁאִלְמָלֵא מוֹרָאָהּ אִישׁ אֶת רֵעֵהוּ חַיִּים בְּלָעוֹ:
א) ר' חנינא סגן הכהנים איז געוועהן אין די צייט ממש פארן חורבן, ער האט געזעהן מיט זיינע אויגן ווי די מלכי ישראל האבן ממש צוגעבערנגט דעם חורבן, מיט דעם אלעם זאגט ר' חנינא הוי מתפלל בשלומה של מלכות ווייל אן א מלכות איז נישטא קיין סדר.
(ס' מנחת שבת)
הוספה: ר' חנינא הייסט טאקע סגן הכהנים, ווייל אין זיין צייט איז יעדעס יאר געוועהן א אנדערע כהן גדול, פון די גאר שוואכע סארט, וואס זענען געשטארבן יעדעס יאר, אבער ר' חנינא דער צדיק האט איז געוועהן דער סגן פון אסאך כהנים גדולים, הייסט ער סגן הכהנים
(מפרשים)

ב) די פאריגע משנה רעדט מען צו בעלי דעת וצדיקים, וואס קענען מאכן א חשבון הנפש און האבן מורא פאר א דין וחשבון, אבער די משנה רעדט מען פאר די שוואכערע מענטש וואס פאר דין וחשבון האט ער נישט מורא, זאל ער כאטש מורא האבן פאר די פאליציי, בשלומה של מלכות.
(מדרש שמואל)

ג) בשלומה של מלכות, ס'זאל זיין שמו שלם וכסאו שלם,
(הרבה ספרי חסידות)

ד) ווען די גוים קריגן זיך, זענען זיי פארנומען מיט זיך, אבער ווען ס'איז שלום צווישן די גוים, דאן האבן זיי צייט צו מאכן גזירות אויף אידן, הוה מתפלל א עקסטערע תפלה מ'דארף בעט, בשעת שלומה של מלכות ווען עס איז דא שלום דארט.
(הרה"ק מקאצק)

ה) ווען אידן האבן צער איז אויך א צער פאר כביכול, א איד דארף בעטן אז כביכול זאל נישט האבן קיין צער, הוה מתפלל שלומה של מלכות די מלכי המלכים זאל האבן מנוחה ושלום.
(החיד"א)

ו) דאס גייט ארויף אויף איינער וואס דאוונט ביחידות, ער זאל דעוואנען בציבור, הוה מתפלל שלומה של מלכות, ווייל בציבור איז דא א שלימות.
(כנסת ישראל בשם ס' בגדי כבוד)

ז) כאטש וואס גוים געבן ארויס שלעכטע גזירות, אבער סוף כל סוף ווערן אידן נזדכך, פון די אלע גזירות, דעריבער אפי' מיט אלע גזירות הוי מתפלל בשלומה של מלכות.
(פרח שושן)

ח) ר' יחנן בן זכאי האט געזאגט פאר די תלמודים הלואי שיהא עליכם מורא שמים כמורא בשר ודם, סתם איינער זאל כאטש מורא האבן פונעם באשעפער ווי א בשר ודם, אבער א בעל השגה דארף מורא האבן ווי מ'האט מורא פאר א מלך ושר, הוי מתפלל בשלומה של מלכות זאלסט מתפלל זיין צו האבן מורא שמים ווי א מלכות בשר ודם, שאלמלא מוראה אן יר"ש, איש חיים די תורה וואס הייסט חיים, בלעו, מ'וואלט ווען אוועק געגאנגען ח"ו פון דרך התורה.
(כנסת ישראל בשם ס' בגדי משי)

ט) אהבה מיט יראה צוזאמען איז א שלימות, אהבה אליין און יראה אליין טויג נישט, עס איז באקאנט אז דער הייליגער ישמח משה האט געבעטן צו האבן די יראה פונעם רמב"ם, גלייך ווי ער האט דאס באקומען האט ער געבעטן מ'זאל דאס אוועק נעמען, ווייל ער האלט נישט אויס די יראה, הוי מתפלל בשלומה של מלכות, ס'זאל זיין שלימות במלכות שמים, אהבה מיט יראה גלייך, שאלמלא מוראו, בלויז מיט יראה אליין, חיים בלעו, וועט אויסגיין לעבעדיגערהייט ווי דער יש"מ מיט אזא שטארקע יראה.
(המלקט – שאץ מאץ)

י) קרח מיט זיינע נאכפאלגער (פרשת השבוע) זענען אריין געפאלן אין דער ערד, די סיבה פון זייער מלחוקה איז געוועהן איבער נשיאות און מלכות, וואלט א מענטש געקענט טראכטן אז ס'איז בעסער אן א מלכות, ווייל די מלכות און נשיאות איז גורם מחלוקת, מיט דעם אלעם איז אלץ כדאי ס'זאל זיין א מלכות און א הערשאפט, אפילו דאס קען גורם זיין מ'זאל אריין פאלן אין דער ערד, ווייל עס איז בעסער מ'זאל אריין פאלן אין דער ערד לעבעדיגערהייט, ווי איידער אריין צו פאלן אין זיין חבר'ס האנט לעבעדיגערהייט, הוי מתפלל בשלומה של מלכות, אויפן שלום פון די מלכות און נשיאות, כאטש וואס עס קען גורם זיין אריין צו פאלן אין דער ערד ווי קרח, דאלמלא מוראו איש חיים בלעו, ענדערשט אין דער ערד ווי צום חבר'ס האנט.
(מגן אבות לר' שלמה קלוגער)

יא) יעדע ת"ח אין זיין דור האט א כוח ווי משה רבינו צו באשטראפן רשעים, און דערפאר שטייט הוי זהיר בגלחתן ווייל זיי קענען באשטראפן, דעריבער איז ת"ח מרבין שלום בעולם ווייל דער ציבור האט מורא פון זיי, זיי זאלן נישט באשטראפן ווען עס ווערט א מחלוקה, ווערט שלום צווישן אידן, דעריבער איז רעכט מ'זאל מתפלל זיין פאר די ת"ח, הוי מתפלל בשלומה של מלכות, דאלמלא מוראו איש את רעיהו חיים בלעו, ווען נישט דער ת"ח וואלט ווען געוועהן אסאך מחלוקת.
(הנ"ל ר' שלמה קלוגער)

יב) קודם דארף מען ליינען קר"ש, און נאכדעם דאווענען שמו"ע, וואס דאן קען די תפלה גלייך ארויף גיין אנע דעם וואס די מלאכים זאלן צוכאפן די תפילות, הוי מתפלל, זאלסט דאווענען נאר נאך, שלומה של מלכות, ווען די האסט מקבל געוועהן עול מלכות שמים, דאלמא מוראו, אויב האט מען נישט דעם מורא שמים, איש, מיינט די מלאכים כמ"ש וימצאיהו איש, חיים בלעו, זיי שלינגער איין די תפלות.
(הנ"ל ר' שלמה קלוגער)

יג) די ערשטע פירוד אויף די וועלט איז געוועהן מים עליונים ותחתונים, ווען אידן זענען זוכה ונתתי גשמיכם בעתם, דאן קומען זיך צוזאמען די מים עליונים ותחתונים, וואס דאס מאכט אז ס'זאל וואקסן געהעריג, עס רעגנט פון אויבן, און די וואסער פון אונטן קומט ארויף אקעגן (כ"כ ברבינו גרשון מס' תענית), הוי מתפלל בלשומה של מלכות, מתפלל זיין ס'זאל רעגענען און זיין א שלימות במים עליונים ותחתונים, ווייל אז מ'איז נישט זוכה אלמלמא מוראו אז עס איז נישטא קיין יר"ש ויראת הבורא, איש את רעיהו חיים בלעו, ס'ווערט חלילה א הונגער, און איינער דעם צווייטן עסן זיך אויף, (כמ"ש בתוכחה ה"י).
(המלקט שאץ מאץ)
,

[שאץ מאץ]

ר' חנני' בן תרדיון אומר שנים שיושבין ואים ביניהם דברי תורה הרי זה מושב לצים, שנאמר ובמושב לצים לא ישב,
אבל שנים שיושבים ויש ביניהם דברי תורה שכינה שרי' ביניהם, שנאמר אז נדברו יראי ד' איש אל רעהו ויקשב ד' וישמע ויכבת בספר זכרון לפניו ליראי ד' ולחשבי שמו,
אין לי אלא שנים, מנין שאפילו אחד שיושב ועוסק בתורה שהקב"ה קובע לו שכר, שנאמר ישב בדד וידם כי נטל עליו:
א) ר' חנני' בן תרדיון איז געוועהן בשעת די גזירה פון די מלכות אז מ'טאר נישט לערנען קיין תורה, עכ"ז זאגט ער אז שנים שיושבים ואין ביניהם דב"ת וכו', אז מ'מוז לערנען כאטש וואס בעצם לימוד התורה איז נישט מעגליך, אבער צו רעדן בדברי תורה איז יא שייך,
(דרך אבות)

הוספה: דא סאיז די המשך פון די פאריגע משנה, הוי מתפלל בשלומה של מלכות, כאטש וואס מ'דארף בעטן פאר שלום מלכות, זאלסטו נישט מיינען אז דערפאר ביסטו פטור פון לערנען מכח הגזירה של מלכות.
(מוסר אבות)

הוספה ב': דאס איז דער לשון שנים שיושבין, אפילו מ'זיצט, מ'זיצט אין תפיסה, דארף מען אויך לערנען מיט מסי"נ.
(עטרת אבות)

ב) שניהם שיושבים, מיינט דוקא יושבים מיט א קביעות, אז מ'זיצט בשלוה ובמנוחה און מ'רעדט נישט בדברי תורה, אבער סתם ווען צוויי אידן טרעפן זיך און רעדן נישט בדב"ת, מיינט נאך נישט אז ס'איז א מושב לצים.
(תפארת ישראל)

הוספה: דאס איז אבער יא געוועהן דער רעיין פון הגאון ר' מאיר שפירא זצ"ל, ווען ער האט מתקן געוועהן אז יעדער זאל לערנען דעם זעלבן דף, כדי ווען צוויי אידן טרעפן זיך אונטערוועגנס זאלן זיי קענען רעדן בדברי תורה, און האבן א שפראך צווישן זיך, ועכשיו אז דעם רעיין איז אדאפטירט געווארן דורך אנדערע קרייזן פאר פאליטישע צוועקן כמ"ש בשער יששכר להושענא רבה, איז נאך אלץ פארהאן לימודים וואס איז שייך ביי אלע אידן, ווי למשל חק לישראל, וואס מ'לערנט יעדן טאג איין לימוד בכל תפוצות ישראל.

ג) הרי זה מושב לצים, וויאזוי קען טאקע זיין אז צוויי אידן זיצן אויף א פלאץ און זיי לערנען נישט, נאר ס'מוז זיין אז אויף דעם פלאף זענען אמאל געזעסן לצים, און דער מקום איז גורם אז זיי זאלן נישט קענען לערנען, הרי זה מושב לצים.
(שפתי צדיקים בשם הר"ר מיכל מזלאטשוב, גם מביאים זאת בשם הרבי ר' זושא)

ד) הרי זה מושב לצים, אז צוויי אידן זיצן אויף איין פלאץ און לערנען נישט צוזאמען, איז די סבה ווייל איינער לאכט אפ פונעם צווייטנס תורה און דערפאר פאסט אים נישט צו לערנען מיט יענעם, הרי זה מושב לצים.
(רוח חיים וגם שאר בעלי מוסר)

הוספה: אויפן כת הלצים שטייט אינם מקבלים פני השכינה, ווייל דער לץ וויל נישט מקבל זיין מוסר פון א צווייטן, ער האלט אז ער איז בשלימות, די שנים שיושבים ואין ביניהם דב"ת, איז אפי' אזעלכע וואס לערנען נאר זיי זענען נישט מקבל מוסק איינער פונעם צווייטן, דערפאר ה"ז מושב לצים, ווייל דער לץ נעמט נישט אן קיין מוסר פון א צווייטן.
(אמרי יהודה)

ה) שנים שיושבים ואין ביניהם, אז צוויי אידן זיצן צוזאמען, ואין ביניהם, זיי האבן נישט קיין קריגעריי צווישן זיך, דאס אליין איז, דברי תורה, דאס איז די תכלית התורה.
(ר' יצחק'ל ווארקי)

ו) דומה לזה שניהם שיושבים ואין ביניהם, "אין" אז זיי האלטן זיך ביידע ווי א אין ווי א גארנישט, דאן איז דברי תורה, אבער אויב זיי האלטן זיך גרויס, הרי "זה" ער איז א זה א יש, דאן איז מושב לצים.
(הרה"ק מקאצק)

ז) ואין ביניהם דברי תורה, כאטש וואס יעדער פון זיי לערנט באזונדער פאר זיך, אבער אויב זיי לערנען נישט צוזאמען איז דאס נישט ריכטיג, ווייל איינער וואס האלט זיך גרויס דער קען נישט לערנען מיט זיין חבר, און דער בעל גאוה איז אין אני והוא יכולים לדור, דער באשעפער קען נישט מיט אים זיין צוזאמען, דעריבער איז דאס א מושב לצים.
(מדרש שמואל)

הוספה: און מ'זעהט אזוי אינעם צווייטן חלק משנה, אבל שנים שיושבים ויש ביניהם דברי תורה שכינה שרי' ביניהם, איז פשט אז אפילו איינער לערנט אבער אויב איז ער אין די ריכטיגע מדריגות דאן איז ער זוכה צו האבן שכינה כנגדו, אויב איז ער בגיאות דאן האט ער נישט קיין שכינה כנגדו וויל אין אני והוא יכולים לדור, זאגט די משנה שניהם שיובים ויש ביניהם דברי תורה, שנים קען מיינע אפילו איינער נאר מיט שכינה כנגדו איז עס שניהם, ווי וועט אבער זיין אז א יוד איז נאך נישט זוכה צו אזא מדריגה צו האבן שכינה כנגדו, צו וואלט איך געזאגט אז זיין תורה איז נישט חשוב, דערפאר איז די משנה ממשיך, ומנין שאפי' א' יושב ועוסק בתורה, אפי' ווען ער איז נאר א אחד אן קיין שכינה כנגדו באקומט ער אויך שכר.
(עפ"י העטרת אבות)

ח) שנים שיושבים ואין ביניהם דב"ת, די גמ' זאגט לעולם ירגיז אדם יצה"ר נצחו מוטב אם לאו יעסוק בתורה וכו' יקרא קר"ש, לכאורה פארוואס זאל נישט העלפן תורה מכניע צו זיין דעם יצה"ר, נאר מכניע צו זיין דעם יצה"ר מיט תורה מוז די תורה זיין לשמה, שנים שיושבים די יצה"ר מיטן יצ"ט די צוויי זיצן, ואין ביניהם דב"ת, מ'קען נישט מכניע זיין דעם יצה"ר מיט דב"ת, איז א סימן אז די תורה טויג נישט, ה"ז מושב לצים, די תורה איז נישט לשמה נאר מיט לצנות.
(פרקא מהריא"א)

ט) הרי זה מושב לצים, ווייל די משנה זאגט כל מי שאינו עוסק בתורה נקרא נזוף, און די מענטשן וואס זיצן צוזאמען און לערנען נישט, זיי זענען מסכים צו טראגן דעם נאמען נזוף אבי נישט צו לערנען, אין לך לצנות גדולה מזו, דעריבער הרי זה מושב לצים.
(החיד"א)

י) שנים שיושבים, דאס גייט ארויף אויפן זווג פון איש ואשה, אויב זיי זענען צוזאמען אן די מטרה צו בויען א שטוב לשם ד', הרי זה מושב לצים, אבל שנים שיושבים ויש ביניהם שב"ת, מיטן ריכטיגן ציל צו בויען א שטוב ע"ד התורה, שכינה שרי', ווייל איש ואשה שזכו שכינה שרי' ביניהם.
(פרקא מהריא"א)

יא) הרי זה מושב לצים שנאמר ובמושב לצים לא ישב, אפשר רעדט די פסוק פון אמת'ע לצים?, ווער זאגט אז פון דעם פסוק איז א ראי' אז שניהם שיושבים ואין ביניהם דב"ת איז א מושב לצים, נאר חז"ל דרש'נען אויפן פסוק אשרי האיש אשר לא הלך בעצת רשעים ובדרך חטאים לא עמד ומושב לצים לא ישב, אז דאס גייט אויפן א רייע, קודם לא הלך מ'גייט דורך זיי, דערנאך לא עמד ער שטעלט זיך נישט אפ, און דערנאך לא ישב ער זיצט נישט מיט זיי, א מענטש דארף וויסן ווען ער גייט דורך אז דער סוף קען זיין דא וועט ווערן א מושב לצים, שנים שיושבים ואין ביניהם דב"ת, זאל ער וויסן אז, ה"ז מושב לצים, דער סוף וועט זיין ס'וועט ווערן א מושב לצים.
(אמרי יהודה סעקליד)

יב) שנים שיובים ואין ביניהם וכו', אבל שנים שיושבים ויש ביניהם וכו', ר' עקיבא זאגט ואהבת לרעך כמוך זה כלל גדול בתורה, אז אהבת חברים קען נאר זיין ווען עס האט שייכות מיט די תורה, אויב די חברותא ברענגט נישט צו עפעס צו די תורה איז די אהבת חבירים נישט קיין ריכטיגע, זאגט די משנה, שנים שיושבים ואין ביניהם דב"ת, אז די חברותא ברענגט נישט קיין דב"ת דאן איז דאס א מושב לצים, אבער פארקערט שנים שיושבים און דאס ברענגט דב"ת, ויש ביניהם דב"ת איז שכינה שרי' ביניהם.
(מעשה אבות)

יג) שנים שיושבים ואין ביניהם דב"ת, שנים שיושבים מיינט די גוף מיט די נשמה, אויב זיי זענען צוזאמען און מ'לערנט נישט, ה"ז מושב לצים, שנאמר ומושב לצים לא ישב, און ס'שטייט ווייטער כ"א בתורת ד' חפצו, אבער שנים שיושבים ויש ביניהם דב"ת, אז דער גוף מיטן נשמה לערנען יא תורה, דאן איז ער זוכה, שכינה שרי' ביניהם, ומנין שאפי' אחד שיושב וכו', אפילו די נשמה בלייבט אליין אנעם גוף אז ער באקומט שכר, שנאמר וגו'.
(טוב ויפה)

יד) ואין ביניהם דב"ת וכו', צדיקים טייטשן הללו עבדו ד' הללו את שם ד', אז מ'רעדט פון עבדי ד' פון צדיקים, דאס איז גורם הללו את שם ד', צו האבן אמונה אין באשעפער, שנים שיושבין ואין ביניהם דב"ת, אז צווישן זיי איז נישטא קיין שום דב"ת אפי' נישט קיין סיפורי צדיקים, מוז זיין אז זיי זענען לצים, און גלייבן נישט אין צדיקים, אבל שניהם שיושבין ויש ביניהם דב"ת, איז גוט, א ראי' צו דעם, שנאמר אז נדברו יראי ד' איש אל רעהו, איש אל רעהו רעדן פון יראי ד' פון צדיקים.
(פרקא מהריא"א)

טו) ויש ביניהם דברי תורה, די גמ' זאגן שיחות חולין של ת"ח צריכים לימוד, פון א ת"ח אפי' א שיחות חולין קען מען ארויס לערנען תורה, אויב שנים שיושבין ואין ביניהם דב"ת, מ'קען נישט ארויס לערנען פון זייער שמועסן קיין דב"ת ה"ז מושב לצים, אבער פארקערט, שנים שיושבים ויש ביניהם דב"ת, מ'קען ארויס לערנען אפילו פון זייער שיחות חולין דברי תורה, דאס איז זייער גוט, שנאמר אז נדברו יראי ד' איש אל רעהו.
(הנ"ל)

[דרך אגב]

...

[שאץ מאץ]

ר' שמעון אומר שלשה שאכלו על שולחן אחד, ולא אמרו עליו דברי תורה כאילו אכלו מזבחי מתים, שנאמר כי כל שלחנות מלאו קיא צואה בלי מקום, אבל שלשה שאכלו על שלחן אחר ואמרו עליו דברי תורה, כאילו אכלו משלחנו של מקום, שנאמר וידבר אלי זה השלחן אשר לפני ד'.

א) שלשה שאכלו, דער ברטנורה זאגט אז מיטן בענטשן איז מען יוצא די דב"ת, פרעגט דער תוס' יו"ט צו רעדט דען די משנה פון רשיעי וואס זענען עובר אויף א מצות עשה מן התורה און בענטשן נישט?, נאר, דא רעדט מען באמת אז יעדער פון די מסובין בענטשט יא, נאר זיי בענטשן ביחידות, שלשה שאכלו על שולחן אחד, זיי קענען בענטשן במזומן ווייל ס'איז דא דריי, און ווען זיי בענטשן במזומן זענען זיי מפרסם די מצות עשה מן התורה, מיטן זאגן "רבותי מיר וועלן בענטשן", און אויב מ'בענטשט ביחידות דאן איז דאס ווי מ'איז מבטל א מ"ע מן התורה.
(ר"ח סופר אב"ד מונקאטש)

הוספה: אין רשב"ם שטייט לכתחילה אזוי, אז דער לשון המשנה איז שלשה ווייל מיט שלשה מאכט מען מזומן.
ועוד, דאס איז טאקע דער לשון שלשה, ווייל צוויי קען זיין זיי האבן נישט קיין צייט צו רעדן דב"ת, אבער ביי שלשה מוז מען דאך ווארטן ביז מ'ענדיגט עסן כדי צו קענען בענטשן מזומן, איז דאך זיכער דא צייט צו רעדן אין לערנען.
(תפארת ישראל)

הוספה ב': אויב איז מען טאקע יוצא די דברי תורה מיטן בענטשן, קען זיין אז די מענטשן וואס עסן דא גייען אוועק בענטשן ערגעץ אנדערשט, דעריבער כאפט אן די משנה א לשון ולא אמרו "עליו", דאס מיינט אז עליו זאגט מען נישט קיין דברי תורה אבער ערגעץ אנדערשט יא, איז טאקע דער חיוב אין אזא פאל צו זאגן עפעס דב"ת דא ווי מ'עסט, ווייל מ'גייט אוועק בענטשן ערגעץ אנדערשט.
(חלק לעוה"ב)

הופסה ג' - מעשה: מ'פארציילט אויף איינעם פון די גדולי ליטא, ווען ער האט געהערט פון זיין רבי'ן אז ביים בענטשן ווען מ'הערט לעולם אל יחסרנו דארף מען זאגן אמן, מיט גרויס שמחה איז ער אהיים געפארן צוזאמען גערופן די קינדער און געמאכט א סעודה, די קינדער האבן געמיינט אז ער האט פארדינט עפעס א אוצר און דערפאר מאכט ער א סעודה מיט שמחה, צום סוף סעודה האט ער געזאגט פאר די קינדער אז די סיבה פון זיין שמחה איז, ווייל ער איז געוואר געווארן א פרישע הלכה אז נאך אל יחסרנו דארף מען זאגן אמן, דעריבער מאכט ער סעודה, דאס מיינט ריכטיג מקיים געוועהן שאכלו ואמרו עליו דברי תורה, אפי' מיטן פשט אז מ'איז יוצא מיטן בענטשן, ווייל די דברי תורה גופא איז אויך נאר געוועהן בעניני ברכת המזון, און די סעודה גופא איז געוועהן וועגן שמחת התורה.
(המלקט)

ב) שלשה שאכלו, מ'קען דן זיין ווען איז מען מחיוב צו זאגן דברי תורה פארן עסן צו נאכן עסן?, לכאורה וואלט זיך געזאגט אז מ'רעדט דברי תורה פארן עסן, כדי די סעודה וואס קומט זאל זיין א סעודה פון תורה, אבער דער אמת איז אז ניין, נאר נאכן עסן דאן רעדט מען דב"ת, ווייל פון די לשון המשנה איז אזוי משמע, שלשה שאכלו, א לשון עבר, זיי האבן געגעסן, נישט שלשה שאוכלים א לשון הוה וואס עסן יעצט.
(אלשיך)

הוספה: לגבי דעם לשון שאכלו א לשון עבר, איז דערפאר ווייל אין משיחין בשעת הסעודה, דעריבער מוז מען קודם עסן, און נאכדעם רעדן בדברי תורה.
(מרדש שמואל)

ג) שלשה שאכלו, עס זענען דא דריי מדרגיות וואס גייט פונעם דומם, צומח, חי, מדבר, בשעת ווען א מענטש עסט מיט די ריכטיגע כוונות און עפ"י תורה , קען ער מעלה זיין דעם דומם צו א צומח, דער צומח צו א חי, און דער חי צו א מדבר, אבער אויב ער עסט נישט עפ"י תורה, דאן בלייבן די ני"ק פון די אלע אויף זייער פלאץ אן קיין עלי', די משנה רעדט צום מדבר וואס קען רעדן דברי תורה, שלשה שאכלו די דריי מדריגות פונעם דומם צומח חי מדבר, ולא אמרו עליו דב"ת, איז כאילו אכלו מזבחי מתים, ווייל זיי בלייבן אויף זייער פלאץ אן קיין עלי'.
(ר' א"ז סופר אב"ד פאקש, וכן פי' באמרי יודא סעקליד)

הוספה: צדיקים האבן געזאגט אז דאס איז די כוונה פון איינטינקען חלה אין פיש זאפט, (אויסער ווייל ס'איז גוט...) ווייל וואסער איז א דומם, חלה איז א צומח, פיש איז חי, און א מענטש איז א מדבר, נעמט מען די חלה און מ'טינקט דאס איין אין פיש זאפט, און צוזאמען איז מען מעלה אלע פיר יסודי הבריאה, מיטן שבת קודש.

ד) שלשה שאכלו, די גמ' זאגט אין מס' שבת ביי קבלת התורה אוריין תלתאי בירחא תלתאי וכו' אלעס איז דריי, זאגט דער חיד"א פארוואס ביי קבלת התורה איז אלעס דריי, ווייל סגולות התורה איז אויך דריי, אורך ימים בימינה ובשמאלו עושר וכבוד, זאגט די משנה שלשה שאכלו, אז די האסט די דריי אורך ימים בימינה ובשמאלו עושר וכבוד און די קענסט עסן א סעודה, מוז דאס זיין צוזאמען מיט דברי תורה.
(המלקט)

ה) שלשה שאכלו, עס איז דא אין א מענטש פיר חלקים א גוף, נפש, רוח, און נשמה, א גוף נפש און רוח איז דא אין אלע בעלי חיים, אבער א נשמה איז א חלק אלקי ממעל, ווען א מענטש טוט עפעס א גשמיות'דיגע זאך וואס אויך די נשמה האט הנאה איז גוט, דעריבער זאגט די משנה שלשה שאכלו אויב נאר דריי האבן געגעסן דאס הייסט דער גוף דער נפש און דער רוח, אבער די נשמה האט גארנישט געהאט פון דעם עסן ווייל, ולא אמרו עליו דברי תורה, איז כאילו אכלו מזבחי מתים, ס'איז אזויווי דער מענטש איז טויט אן א נשמה, איז ער א מת.
(טוב ויפה)

ו) שלשה שאכלו, די שלשה גייט ארויף אויף די דריי סעודות שבת, יעדע סעודה האט מען י"ב חלות, צוזאמען מיטן טיש איז י"ג קעגן די י"ג מילי דרחמי, דאס איז על שלחן אחד, אחד בגימ' י"ג,
(ר' משה מ'קאזניץ והאריך בזה טובא)

הוספה א': אויב די שלשה שאכלו גייט ארויף אויף סעודת שבת, קען מען ממשיך זיין די משנה ווייטער, אז דא רעדט מען פון קידוש לפני הסעודה, ווייל קידוש איז דאך פסוקי תורה, און דאס איז עדות בבריאת שמים וארץ, און דער אוהחה"ק איז באקאנט אז כל האומר ויכלו נעשה שותף במעשה בראשית, ווייל יעדן שבת דורך דעם וואס מיר זענען מקדש דעם שבת ווערט נתחדש די בריאה פון דאסניי, שלשה שאכלו, די דריי סעודת שבת, ולא אמרו עליו ד"ת, מ'האט נישט געזאגט קיין קידוש, איז כאילו אכלו מזבחי מתים, ווייל נאר דורך זיין קידוש ווערט נתחדש די בריאה, אז נישט איז ער אין א טויטע בריאה.
(המלקט)

הוספה ב': לפי דבריו פון ר' משה'לע קאזניצער אז מ'האט י"ב חלות און מיטן טיש אינאיינעם איז י"ג עכת"ד, איז קודם פארשטייט מען דעם לשון אמרו "עליו", עליו גייט ארויף אויפן טיש וואס מ'איז מצרף צו די י"ב חלות, ועוד ס'קומט אויס אז שבת איז דא דריי סעודות, דריי מאל י"ב חלות מיטן טיש איז י"ג, און י"ג מאל דריי = 39, דאס איז קעגן די ל"ט מלאכות, וואס מ'לערנט ארויס מן התורה פון אלה הדברים, דאס איז די משנה מרמז צום סוף, שלשה שאכלו די דריי סעודות וואס מ'עסט מיט י"ב חלות, ויש עליו דברי תורה, מ'האט דעם רמז פון 39 דעם רמז אויף ל"ט מלאכות עפ"י תורה, איז כאילו אכלו משלחנו של מקום, איז דא די שלחנו של מקום די י"ג מדות, שנאמר זה השלחן אשר לפני ד', די ר"ת פון זה השלחן אשר לפני ד', איז דאך זה אלי, דאס איז אויך די זעלבע ר"ת פון זכור את יום השבת לקדשו.
(המלקט בדרך רמז, ורמז נאה הוא)

ז) ולא אמרו עליו דברי תורה, יעקב מיט עשו האבן זיך צוטיילט מיט די וועלטן, יעקב האט גענומען עוה"ב, און עשו עוה"ז, אויב אזוי וויאזוי מעגן בני יעקב הנאה האבן פון די וועלט, נאר וויבאלד אידן האבן מקבל געוועהן די תורה, ווען נישט קבלת התורה וואלט די וועלט געוועהן תהו ובהו, זענען מיר א דין פון א מציל מזוטו של ים, דערפאר האבן חז"ל מקפיד געוועהן דוקא ביים עסן ווען מ'האט הנאה פון די וועלט, צו רעדן בדברי תורה, צו ווייזן אז נאר בזכות התורה מעג מען הנאה האבן פון די וועלט.
(החיד"א)

ח) כאילו אכלו מזבחי מתים, די נשמות פון מתים ווערן מגולגל אין עסן, און דורך דעם וואס מ'רעדט דב"ת ביים עסן באקומען זיי א עלי', פארדעם שלשה שאכלו ולא אמרו דב"ת, איז כאילו אכלו מזבחי מתים, מ'עסט אויף די מתים, און זיי באקומען נישט קיין עלי'.
(בעשה"ק)

ט) כאילו אכלו מזבחי מתים, א אבל טאר נישט לערנען, דעריבער כאפט די משנה אן דעם לשון זבחי מתים, ווייל אז ער רעדט נישט אין לערנען איז ער ווי אבל וואס טאר נישט לערנען...
(בן איש חי)

י) ולא אמרו עליו דברי תורה, ביי א שולחן איז פארהאן גאר אסאך הלכות, צו צוגרייטן דאס עסן בכשרות המאכלים, כמו שחיטה מליחה ועוד, איינער וואס איז נישט מקפיד אויף א שלחן בדברי תורה, כאילו אכלו מזבחי מתים.
(עטרת אבות, וכ"כ בקול סופר מהגאון ר"ח סופר אב"ד מונקאטש)

יא) כאילו אכלו מזבחי מתים, ווען א מענטש רעדט דב"ת ביים עסן, ווייזט ער אז ער גלייבט אז דאס עסן קומט פון אויבן מיט השגחה פרטיות, אויב נישט דאן גלייבט ער אין כוחי ועוצם ידי, קומט אויס אויב אין אומרים עליו דב"ת איז כאילו אכלו מזבחי מתים, ער עסט פון כוח ועוצם ידי א מענטש א בשר ודם איז דאך סוף כל סוף עתיד למות.
(ספרים)

יב) שלשה שאכלו וכו' ואמרו עליו דברי תורה, מעשה:
דער הייליגע יש"מ איז געזעסן ביים טיש און געזאגט תורה, נאכן ענדיגן תורה האט ער געהייסן זיין זון ר' אלעזר ניסן זאל זאגן תורה, ווען ר' אלעזר ניסן האט גענדיגט האט ער געהייסן דעם אייניקל דער יט"ל זאל זאגן תורה, און נאכגעזאגט די גמ' כל שהוא ובנו ובן בנו שוב התורה וכו', זאגט תוס' אז ס'איז ברואין זה את זה, און דווקא בדברי תורה, דעריבער האט ער געהייסן דעם זון און דעם אייניקל זאגן תורה,
(יטב לב - ראה)

דאס איז געוועהן א שלשה שאכלו ואמרו עליו דברי תורה אלע דריי האבן געזאגט דב"ת
(המלקט)

יג) שנאמר כי כל שלחנות מלאו קיא וכו', אינעם עסן איז פארהאן צוויי חלקים, איין חלק גיבט כח פארן מענטש, און איין חלק גייט ארויס, אויב מ'רעדט דב"ת דאן איז ווערד דאס עסן וואס גיבט אים כח, אויב אויב נישט דאן אפי' די חלק עסן וואס גיבט כח גלייך צו די אנדערע חלק, שנאמר כי כל שלחנות מלאו קיא וצואה...
(אבות על בנים)

[שאץ מאץ]

רַבִּי חֲנִינָא בֶּן חֲכִינַאי אוֹמֵר, הַנֵּעוֹר בַּלַּיְלָה, וְהַמְהַלֵּךְ בַּדֶּרֶךְ יְחִידִי, וּמְפַנֶּה לִבּוֹ לְבַטָּלָה, הֲרֵי זֶּה מִתְחַיֵּב בְּנַפְשׁוֹ

א) הניעור בלילה, דאס גייט ארויף א דיין וואס פסק'נט די"ת ער זאל שלאפן ביינאכט כדי בייטאג זאל ער ער קענען האבן א דעת צלולה צו קענען אויסהערן ביידע בעלי דינים מיט ישוב הדעת, חז"ל זאגן טאקע אל תהי' דן יחידי שאין יחידי אלא אחד און כ"ש אויב הערט ער נישט ריכטיג אויס די בעלי דינים קען ער נישט ריכטיג דן, הניעור בלילה, א דיין וואס שלאפט נישט ביינאכט, אדער ער איז א מהלך בדרך יחידי, יחידו של עולם וואס נאר ער איז א דן יחידי, והמפנה לבו לבטלה, ער הערט נישט צו די בעלי דינים בלב שלם, ה"ז מתחייב בנפשו ווייל חז"ל זאגן לעולם יראה הדיין כאילו חרב מונחת לו בין ירכותיו.
(מגן אבות לר"ש קלוגער)

ב) הניעור בלילה, ס'איז דא א חילוק פון ווען איינער שלאפט צו איינער בלייבט אויף, בשלמא איינער פארשלאפט און שטייט נישט אויף צום לערנען איז דא א תי' אונס שינה, אבער דער וואס איז געבליבן אויף און דאך לערנט ער נישט, דער איז א מתחייב בנפשו.
(מדרש שמואל)

ג) הניעור בלילה, ביינאכט איז נישטא קיין תירוץ אז מ'דארף ארבעטן פאר פרנסה, ווייל אלעס שלאפט, ממילא דארף מען עוסק זיין בתורה ביינאכט.
(רבינו יונה)

דאס איז געווועהן אמאל, אן די היינטיגע טעכנעלאגיע וואס ארבעט 24 שעה.....

ד) הניעור בלילה, איינער וואס ארבעט פאר פרנסה אבער ער צייגט אז יעדע איבריגע רגע לויפט ער צו תורה, דאן איז א סימן אז די גאנצע עבודה איז נאר כדי חייו והא ראי' יעדע איבריגע מינוט לויפט ער צו תורה, ממילא ווערט נחשב זיין ארבעט ווי א שטיק תורה, אבער אז איינער איז א ניעור בלילה און אויך א מפנה לבו לבטלה, ה"ז מתחייב בנפשו, ס'ווערט א טענה אויף זיין ארבעט אויך אז ער לערנט נישט.
(עפ"י הר"י יעבץ)

ה) הניעור בלילה, אין ר"ה טאר מען נישט דאווענען ביחידות שמא תצא דינו להרע, (אגאנץ יאר אויך נישט אבער ר"ה איז נאך אסאך ערגער) הניעור בלילה, ער לייגט זיך שפעט און דורך דעם איז ער א, מהלך בדרך יחידי, ער דאווענט ביחידות, אויב איז ער א, מפנה לבו לבטלה, ער האט נישט גענוג א שטארקע כוונה לד' מיט דעם וואס ער דאוונט ביחידות צו ער בעט בלויז תפלות וועגן גשמיות און נישט וועגן כבוד שמו ס'איז מפנה לבו לבטלה, ה"ז מתחייב בנפשו.
מגן אבות לר"ש קלוגער)

הוספה: דער לשון מתחייב בנפשו איז מובן נאך מער, לפי וואס דער הייליגע יט"ל זי"ע האט געזאגט אויב מ'פארשרייבט חלילה פאר א איד די הייליגע טעג "חייב" איז דא א המתקה, ווייל חייב ר"ת 'יעלזו 'חסידים 'בכבוד 'ירננו, קומט אויס אז ווען א מענטש האלט זיך מיט חסידים צוזאמען ס'איז יעלזו חסידים בכבוד ירננו דאן ווערט נמתק דעם חייב, אבער דא איז דאך דער מענטש א מהלך בדרך יחידי אן קיין יעלזו חסידים, איז ער א "מתחייב" בנפשו, ווייל ס'בלייבט חליהל דעם חייב.
(המלקט)

מעשה: ביים הייליגן חוזה איז געוועהן אמאל א חסיד וואס איז געקומען ר"ה צופארן, ווי נאר ער קומט אריין געבן שלום זאגט אים דער חוזה "פאר שוין אהיים" דער איד גייט ארויס בפחי נפש און קומט צוריק שפעטער טראכטנדיג אפשר האט דער רבי נישט גוט געזעהן, ער גייט אריין נאכאמאל דער חוזה פרעגט אים ביסטו נאך דא?, כ'האדיר געזאגט פאר אהיים?, דער איד איז אהיים געפארן שבור ורצוץ, ווער ווייסט וואס איך האב חוטא געוועהן,
אויפן וועג אהיים האט ער זיך אפגעשטעלט אין א קרעטשמע, דער איד איז געוועהן צובראכן און נישט געקוקט אויף קיינעם, דארטן זענען אבער געוועהן א גרופע חסידים וואס זענעם געפארן קיין לובלין און זיך אפגעשטעלט אונטערוועגנ'ס, ווי נאר די חסידים האבן באמערק א זויערן פנים האבן זיי זיך גלייך גענומען צו דעם איד, געטרינקען לחיים און געמאכט פרייליך, ביז דער איד האט זיי פארציילט אז דער חוזה האט אים אהים געשיקט,
די חסידים זאגן אים זארג נישט די קום נאר מיט צוזאמען מיט אונז ס'וועט זיין גוט, וכן הוה זיי פארן קיין לובלין דער הייליגע חוזה גיבט יעדן איינעם שלום כאילו לא הי' און זאגט נישט קיין ווארט,
נאך יו"ט האט דער חוזה געזאגט פאר די חסידים אז ער האט געזעהן אויף דעם איד אז ער דארף ח"ו שטארבן אין די נעקסטע פאר טעג, כ'האב געזעהן אז איך קען גארנישט טון פאר דעם איד, האב איך אים אהיים געשיקט כדי דאס זאל נישט פאסירן אין דער פרעמד, אבער! ענק מיט ענקער שמחה האט עטץ אלעס אויסגעדרייט לטובה און אויפגעטון און מחי' מתים געוועהן דעם איד,
דאס איז דער יעלזו חסידים בכבוד ירננו!
(מפי האדמו"ר מסקולעני זצ"ל)

ו) דומה לזה, די טעג פון פאר סליחות זענען געמאכט פאר תשובה און תיקון המעשים, אבער אויב איינער איז הניעור בלילה ער שטייט אויף פארטאג'ס צו סליחות, אבער מהלך בדרך יחידי ומפנה לבו לבטלה, ער גייט פאר זיך און קערט נישט זיין הארץ צו תשובה, ה"ז מתחייב בנפשו, ווייל ווער ווייסט וואס מ'וועט אים אפשרייבן דעם ר"ה.
(פרקא מהריא"א)

ז) הניעור בלילה וכו', אין פסוק פון קר"ש שטייט, ודברת בם, בשבתך בביתך, ובלכתך בדרך, ובשכבך ובקומיך, קען זיין אז אונזערע משנה'ס דא אין דעם פרק זענען מיוסד אויף דעם פסוק,
ודברת בם – שנים שיושבים ואין ביניהם דברי תורה, אז מ'דארף רעדן בדברי תורה,
בשבתך בביתך - שלשה שאכלו, געווענדליך עסן מענטשן אינדערהיים, איז דער בשבתך בביתך אויף שלשה שאכלו על שולחן א',
ובלכתך בדרך - המהלך בדרך יחידי, ווי דער מד"ש שמואל זאגט אז קיינער שטערט אים נישט צו לערנען אויפן וועג אליינס,
בשכבך - הניעור בלילה,
ובקומך - המפנה לבו לבטלה, ווייל דער תניא פסקנ'ט אין שו"ע אז ווען מ'שטייט אויף בעפאר ברכות התורה איז נאר מותר הירהורי תורה (שלא כהגר"א) איז דאס מפנה "לבו" לבטלה הירהורי תורה.
(המלקט)

ח) הניעור בלילה, א מענטש וואס פירט זיך בהנהגת העולם איז אויף אים שולט די דרך הטבע פון הנהגת העולם און דער באשעפער היט אויף אים, ביינאכט איז באשאפן געווארן אדער ליגריסא אדער צו שלאפן, איינער וואס טוט ביידע נישט, סיי ער איז אויף און סיי ער לערנט נישט, ער איז א מתחייב בנפשו ווייל אז ער פירט זיך נישט כהנהגת העולם נעמט ער אוועק די השגחת ד' פון זיך.
(מהר"ל)

הוספה: ביינאכט איז באשאפן געווארן אדער צום לערנען אדער צום שלאפן, ווענט זיך פאר וועמען, א ת"ח וואס לערנט אגאנצן טאג ער קען שלאפן ביינאכט, אבער איינער וואס ארבעט בייטאג ער דארף אויסניצן די נאכט צום לערנען.
(פרקא מהריא"א)

ט) הניעור בלילה, גלות דומה ללילה, אין גלות קען מען זיך נישט האלטן נאר דורך זכותא דרבים, הניעור בלילה איינער וואס איז אין גלות און דאך איז ער מהלך בדרך יחידי, ה"ז מתחייב בנפשו.
(אמרי יודא – סעקליד)

י) הניעור בלילה, די גמ' זאגט אשרי מי שעושה תשובה כשהוא איש נאך יונגערהייט, הניעור, איינער וועקט זיך אויף לתשובה, בלילה, און סוף פון זיין לעבן, ה"ז מתחייב בנפשו.
(נטע שורק וכן הרבה)

יא) הניעור בלילה, ביינאכט איז א זמן פון מזיקים, און אויפן וועג איז א מקום המזיקים, איז דאך דא תרתי לגרועתא, דעריבער איינער וואס איז סיי א ניעור בלילה און אויך א מהלך בדרך יחידי, דער איז זיכער א מתחייב בנפשו.
(מפרשים)

יב) הניעור בלילה, צומאל באקומט א מענטש הצלחות אבער ער פארגעסט אז כביכול האט אים געגעבן די אלע טובות, אויב חלילה דאס רעדל גיבט זיך א דריי ווערט ער אויס מענטש און הייבט אן צו וויינען און שרייען מיט תפלות לד' ער זאל צוריק האבן די אמאליגע שפע, אבער, די תפלות ווערן נאר נתקבל ווען א מענטש איז מכיר בעת ווען ס'גייט אים גוט אז אלעס איז מאת ד' און לויבט דערפאר בשבח והודאה, גוטע צייטן ווערט אנגערופן יום, שלעכטע צייטן הייסט לילה, הניעור, איינער וואס וועקט זיך אויף, בלילה, נאר ווען ס'גייט אין נישט גוט, ה"ז מתחייב בנפשו.
(דברי דוד)

הוספה: מה נענה אנן אבתרי' ווען מ'זעהט די שווערע עקענאמיע און אידן זענען מתפלל לפרנסה, שטעלט זיך די פראגע ווען די שפע איז געוועהן גרויס האט מען אויך אזוי מתפלל געוועהן????....

יג) הניעור בלילה, עוה"ז הייסט לילה עוה"ב הייסט יום, ווי רש"י זאגט ויקרא אלקים לאור יום מ'האט אוועק געלייגט לצדיקים לעתיד לבוא, הניעור, איינער וואס איז אויף בלויז אויף, לילה, אויף עניני עוה"ז, ה"ז מתחייב בנפשו, ער האט דאך נישט מיט וואס צו גיין צו עוה"ב.
(טוב ויפה)

יד) הניעור בלילה, עס איז נישט מעגליך פאר א מענטש וואס לעבט בלויז איינמאל אויף די וועלט מקיים צו זיין כל התורה ווייל ס'איז דא מצות וואס איז נאר שייך לכהנים ולוים תליות בארץ וכדומה, כדי מקיים צו זיין כל התורה והתרי"ג מצוות איז נאר מעגליך דורך 2 אופנים, אדער דורך אחדות וואס דורך דעם ווערט גערעכנט ווען איינער טוט א מצוה כאילו זיין חבר טוט אויך די מצוה ווייל ס'איז בשם כל ישראל, אדער דורך לימוד התורה ווייל כל העוסק בתורת עולה כאילו הקריב עולה, הניעור בלילה, און ער לערנט נישט לא איברא לילה אלא לגירסי', און אויך א מהלך בדרך יחיד ער ניצט נישט די עצה פון לימוד התורה און די עצה פון אחדות, ה"ז מתחייב בנפשו ער האט נישט די מעגליכקייט מקיים צו זיין אלע תרי"ג מצות, און וועט מוזן נאכאמאל מגולגל ווערן,
(מילי דאבות – סאטמאר)

טו) מהלך בדרך יחידי, בשלמא ווען ער האט נאך א מענטש מיט זיך קען ער זיך פארענפערן אז ס'איז דא נאך יצה"ר פונעם חבר נישט צו לערנען, אבער א מהלך בדרך יחידי האט דאך נישט ווער ס'זאל אים שטערן, ועכ"ז לערנט ער נישט ה"ז מתחייב בנפשו.
(מרדש שמואל)

הוספה: די משנה הקודמת איז שנים שיושבים ואין ביניהם דב"ת ה"ז מושב לצים, אבער ס'איז דאך דא א תי' אז ס'איז דא צוויי יצה"ר'ס, די משנה דערנאך שלשה שאכלו ואין עליו דב"ת, איז אויך דא א תי' אז די תאוות הגשמי פון עוה"ז איז גרעסער און ס'לאזט נישט רעדן בדב"ת, אבער דא איז ער א ניעור בלילה איז משמע אז ער האט נישט קיין תאוות גשמי ווייל ווען יא וואלט ער ליב געהאט צו שלאפן, ווידער א חבר'ס יצה"ר נישט צו לערנען איז נישטא ווארום ער איז א מהלך בדרך יחידי, און עכ"ז איז ער מפנה לבו לבטלה, ה"ז מתחייב בנפשו.
(המלקט)

טז) מהלך בדרך יחידי, שטייט אין חת"ס באמת זאגט דער רמב"ם אשרי מי שחתמו ימיו במהרה, נאר א מענטש דארף מאריך ימים זיין צוליב זיינע קינדער און תלמודים, טייטשט דער חת"ס והותירך ד' לטובה ווייל פרי בטנך צוליב די קינדער ע"כ, המהלך בדרך יחידי, איינער וואס איז נישט משפיע פאר די קינדער אדער תלמודים, ה"ז מתחייב בנפשו, ווייל די סיבה וואס א מענטש איז מאריך ימים איז דאך נאר וועגן זיי און ווען נישט איז ער מתחייב בנפשו.
(מילי דאבות – סאטמאר)

הוספה: דערפאר הייסט די מס' "אבות" ווייל די סיבה פון א מענטשנ'ס ארוכות ימים איז דאך צוליב די חינוך פון זיינע קינדער, אט די מס' דארף א מענטש אויסלערנען זיינע קינדער וואס נאר דורך דעם בלייבט ער א טאטע אויף דער וועלט.
(המלקט)

יז) מהלך בדרך יחידי, ווי באקאנט איז דא א שם פאר א יוצא לדרך וואס איז די ס"ת פון כי' מלאכיו' יצוה' לך', און צדיקים טייטשט די גמ' אל יפטור אדם מחבירו אלא מתוך דבר הלכה, מאי הלכה יחיד ורבים הלכה כרבים, אז ווען איינער געזעגנט זיך פון זיין חבר זאל ער זיך געזעגענען מיט דעם שם וואס ליגט אין די ר"ת פון 'יחיד 'ורבים 'הלכה 'כרבים, די זעלבע שם פון די ס"ת כי מלאכיו וואס איז מסוגל לשמירת הדרך, המהלך בדרך יחידי, איינער וואס גייט אויפן וועג ס'איז אבער יחידי ער האט נישט דעם 'יחיד 'ורבים 'הלכה 'כרבים, ס'איז בלויז "יחידי", ה"ז מתחייב בנפשו ווייל ער האט נישט קיין שמירת הדרך.
(המלקט)

יח) המהלך בדרך יחידי, די גמ' זאגט (ברכות מ"ג) אמר ר' טרפון אני הייתי בא בדרך ורציתי לעשות הכא כבית שמאי וסכנתי בעצמי מפני הלסטים, א"ל כדאי היית לחוב בעצמך שעברך על דברי ב"ה, קומט אויס אז ר' טרפון וואלט שולדיג געוועהן אין זיין סכנה בדרך וועט ער טוט כדברי ב"ש, המהלך בדרך יחידי ווי יחידים פסקנ'ען כב"ש און נישט ווי דער רבים פסק'נט כבית הלל, ה"ז מתחייב בנפשו.
(אבות על בנים)

[שאץ מאץ]

ר' נחוניא בן הקנה אומר, כל המקבל עליו עול תורה מעבירין ממנו עול מלכות ועול דרך ארץ, וכל הפורק ממנו עול תורה נותנין עליו עול מלכות ועול דרך ארץ

א) באמת האבן אידן געדארפט ארבעטן אין מצרים ת"ל יארן, למעשה האבן זיי נאר געארבעט פ"ו יארן, בלייבט איבער שמ"ד יארן וואס מ'דארף נאך משלים זיין, יצי"מ איז געוועהן בזכות משה בגי' שמ"ד מיטן כולל וואס ער האט ממתיק געוועהן די אלע יארן, ווען איינער לערנט תורה איז ער מעורר דעם ניצוץ פון משה רבינו, כל העוסק המקבל עול התורה, און מעורר זכותו של משה בגימ' מש"ד, איז מעבירין ממנו עול מלכות, ער דארף נישט משלים זיין דעם שיבעוד.
(החיד"א)

הוספה: איינע פון די טעמים פארוואס מ'איז ארויס פריער פון מצרים ווייל הקדש מפקיע מדי שיבעוד, און די אידן מיט די תורה האבן א דין הקדש, המקבל עליו עול תורה מעבירין ממנו על מלכות.
(עצי חיים – בא)

הוספה ב': בפשטות ווייל קב"ה האט געזאגט בצאתך ממצרים תעבדון את אלקים על ההר הזה, בשכר קבלת התורה וועט מען ארויס פון מצרים, המקבל עול תורה, בזכות דעם, מעבירין ממנו עול מלכות.
(המלקט)

ב) יעקב ועשו האבן זיך צוטיילט מיט די וועלטן, עוה"ז פאר עשו עוה"ב פאר יעקב, אידן קענען נאר הנאה האבן פון די וועלט בשכר התורה ווייל המציל מזוטו של ים הרי אלו שלו, און ווען נישט קבלת התורה וואלט די וועלט צוריק געווארן לתוהו ובוהו, כל המקבל עול תורה, ער מעג הנאה האבן פון די וועלט, ווידער אויב הפורק ממנו דאן מעג ער נישט הנאה האבן פון די וועלט,
(החיד"א)

ג) כל המקבל, אפי' אויף די קבלה אליין איז שוין ווערד מ'זאל אראפ נעמען די עול פון אים, ווי דער יש"מ זאגט בשעה שהחכם יושב ודורש הקב"ה מוחלין וכו', אפי' בשעה אין יענע מינוט ווען מ'האט גוטע מחשבות ווייל מחשבה טובה הקב"ה מצרף.
(עטרת אבות)

הוספה: אין ס' ויצא פרח זאגט ער א דרשה בשנת תרצ"ח (בעת ס'האט זיך אנגעהויבן די גזירות) אז בשעת הגזירה דארף מען דאך גוזר תענית זיין לתשובה ולתפלה, אבער אז די צרות זענען אזוי גרויס איז זייער שווער צוזאמען צו נעמען דעם עולם פאר א תענית ציבור, איז מען מקיים בלויז דעם המקבל עליו, מיט א קבלה טובה וועט אויך דער באשעפער העלפן

ד) כל המקבל עול וכו', מקבל עול איז משמע אז אויסער זיין התמדה בתורה טראגט ער אויף זיך דעם עול במחשבה ווי ער גייט נעמט ער מיט דעם עול התורה,
(עטרת אבות)

ה) כל המקבל, די לשון קבלה איז משמע ער איז מקבל מער ווי די חיוב איז, ביתר שאת.
(אבות על בנים)

הוספה: כאטש שכר מצוה בהאי עלמא ליכא, אבער אויף מער ווי די חיוב באקומט מען יא שכר, דעריבער איז די משנה מדייק המקבל ממנו "עול" ער טוט מער ווי די חיוב אזא איינער באקומט שכר אז מעבירין ממנו וכו'.
(קדושת יו"ט – בלק)

ו) מעבירים ממנו עול, איינער וואס האט דעם עול תורה האט נישט קיין אנדערן עול אפי' שלא בשעת לימוד התורה, וכ"ש בשעת'ן לערנען, ווידער אויב פארקערט הפורק ממנו עול תורה, ער באקומט דעם עול דרך ארץ אפי' שלא בשעת דרך ארץ נאר בשעת תורה האט ער אויך דעם עול.
(הרה"ק מקאצק וכן שאר מפ')

ז) די גמ' זאגט ירגיז אדם יצ"ט על יצה"ר נצחו מוטב ואם לאו יעסוק בתורה, יקרא קר"ש יזכיר לו יום המיתה, כל המקבל עליו עול תורה, ער מוז נישט אנקומען צו עול מלכות, קר"ש וואס איז עול מלכות שמים, ועול דרך ארץ, יום המיתה.
(ילקוט הגרשוני)

ח) מ'זאגט אין ר"ה'דיגע תפלה באין מליץ יושר וכו' תגיד ליעקב דבר חק ומשפט, אז די גרעסטע לימוד זכות פאר אידן ווען זיי האלטן די תורה ובעיקר די חק בלי טעם, וויייל דאן דארף מען זיי אויך געבן חק לישנא דמזוני בלי טעם, תגיד ליעקב דבר חק ומשפט, המקבל עליו עול תורה, אפי' די חק בלי טעם מעבירין ממנו עול מולכות ועל דרך ארץ.
(יטב לב - וירא)

הוספה: שטייט אין קדושת לוי (חקת) לפי שהשטן ואוה"ע מונין את ישרא לפיכך איז עס א חק בלי טעם, לכאורה שטייט דאך בפי' אין רש"י בשם ר' משה הדרשן אז די טעם איז צוליב דעם חטא העגל, נאר די תי' איז אז באמת איז יא דא א טעם פאר פרה אדומה דאס איז חטא העגל, נאר ווייל די שטן ואוה"ע ווילן אלץ דערמאנען דעם חטא העגל, זאגט מען זיי אז דאס איז א חק בלי טעם,
לפי זה איז די משנה בעסער, כל המקבל עליו עול תורה, חק בלי טעם כנז' פון יט"ל, דאן קען מען אפשלאגן די טענה פון די אוה"ע, מעבירין ממנו עול מלכות, די אוה"ע.
(המלקט)

ט) אדם לעמל יולד, אבער אשרי מי שעמלו בתורה, ס'איז טאקע דא א באפעל בזיעת אפיך תאכל לחם, אבער איינער וואס איז תורותו אומנתו ער קען זיך ארויסדרייען דערפון ווייל ער איז מקיים די גזירה דורך זיך מיגע זייין אויף תורה, כל המקבל עליו עול תורה, מעבירין ממנו עול מלכות ועול דר"א.
(ישמח משה - בהרבה מקומות)

י) די גמ' זאגט עינא וליבא, זענען די וואס ציען א מענטש צו א עבירה, צדיקים טייטשן א עבד גייט ארויס בשן ועין לחירות, איינער וואס היט זיך די אויגן און די מויל ער איז פריי, בשן ועין, א רמז אין אונזער משנה, המקבל עליו "עול" תורה, עו"ל מאכט 'עינא 'ו'ליבא, אז זיין הארץ און זיינע אויגן זענען מסודר עפ"י תורה, איז מעבירין ממנו, ווי א עבד וואס איז יוצא בשן ועין.
(המלקט בדרך רמז)

יא) הקב"ה גוזר וצדיק מבטלו, א צדיק מיטן כח התורה קען מבטל זיין גזירות, המקבל עול תורה, מעבירין עול מלכות, די גזירות פון מלכות שמים איסז מען מעביר צוליב אים.
(מדרש שמואל)

הוספה: די יש"מ טייטשט וילן יושע זאגן חז"ל לם בעומקא של הלכה, אז יושע מיטן כח התורה האט מנצח געוועהן אלע מלחמות עיי"ש, ס'איז געוועהן א בחי' פון מעבירין ממנו עול מלכות, כנ"ל.
(המלקט)

יב) כאטש א מענשט האט א עול פון ברענגען פרנסה, אבער אויב טראכט ער יעדע מינוט פון קענען צוריק גיין לערנען דאן איז די גאנצע ארבעט נחשב ווי תורה, המקבל עליו עול תורה ער טראגן אייביג דעם עול תורה, איז מעבירין ממנו עול מלכות ועל דרך ארץ, די גאנצע עול פון דרך ארץ ווערט אים ווי תורה.
(מפרשים)

יג) דא רעדט מען נישט נאר פון א לומד תורה, נאר א נושא בעול מחזיק צו זייין ת"ח, המקבל עליו עול תורה, צו שטיצן בני תורה, מעבירין ממנו וכו', מ'נעמט אוועק די איבריגע עול, און ער איז מצליח בכל ענינים,
(מקוה ישראל)

הוספה: דומה לזה, הכל קצובין מר"ה אויסער שכר לימוד, המקבל עול תורה מגדל זיין זיינע קינדער צו תורה און צאלן שכר לימוד, מעביירן ממנו עול דרך ארץ די אויסגאבע גייט אראפ פון זיין עול, פון זיין געווענדליכע אויסגאבע,
(מאמר מרדכי)

יד) די תורה איידלט אויס א מענטש זיינע מדות, כל המקבל עליו עול תורה, איז מעבירין ממנו וכו' דרך ארץ, ער מוז נישט עקסטער לערנען זיינע מדות און דרך ארץ, ווארום די תורה אליין מאכט דאס מיטן מענטש.
(נשבע לאבותיך)

טו) המקבל עליו וכו', דאס מיינט איינער וואס איז "מקבל" אויף זיך די מצוה און גרייט זיך צו מיט א הכנה, ער האט א עול נאך בעפאר די מצוה קומט, אזוי ווי די אידן האבן געזאט נעשה בעפאר נשמע, המקבל, א אייגענע קבלה א עשי' קודם השמיעה.
(אמרי יודא – סעקליד)

טז) המקבל עליו וכו' מעבירין, מעבירין שטייט א לשון רבין, ווי דער יט"ל ברענגט די מעשה מיטן חוזה און דער יש"מ ווי דער חוזה האט געזאט פאר יש"מ הבא לטהר מסייעין אותו, אלע צדיקים העלפן אים צו, המקבל עליו עול תורה, מעבירין א לשון רבים אלע צדיקים ומלאכים העלפן צו מעביר צו זיין די עול מלכות וכו'.
(חסדי אבות לר"י גר"וו)

יז) ד' צלך טייטשט דער בעש"ט, פונקט ווי א שאטן וואס גייט מיט א מענטש טריט און שריט, אזוי אויך א מענטש כלפי קב"ה, במדה שאדם מודד וכו', אז איינער פירט זיך מיט די תורה חוץ לדרך הטבע, פירט מען זיך צו אים חוץ לדרך הטבע, המקבל עליו עול תורה, מעבירין עול דרך ארץ, דרך הטבע הייסט דרך ארץ,
(פרקא מהריא"א)

יח) די משנה רעדט פון די ימי אלול תשרי, אז מ'איז זיך מתקן מיט תורה ומעש"ט גייט מען ארויס זכאי בדין, המקבל עליו עול תורה, בימי הדין, איז מעבירין ממנו עול מלכות די עול פון דין מלכות שמים בר"ה.
(פרקא מהריא"א)

הוספה: שמעתי אז אינעם נוסח פון רבונו של עולם פון מוצאי שבת, ווי מ'רעכנט אויס אלע שערים לויט די א"ב, איז ביי יעדע אות דא עטליכע שערים חוץ אות ו' שערי ועד טוב, אות ל' שערי לימוד, אות ע' שערי עזרה, צוזאמען מאכט דאס עול, א עול איז דא נאר איינס,
אפשר מרומז המקבל עליו עול תורה, אז מ'האט דעם עול פון די שערים, איז מען זוכה צו אלע אנדערע שערים, מעבירין ממנו עול מלכות ועול דר"א.
(המלקט)

יט) כל הפורק וכו, פורק איז מלשון פרקים, ער לערנט נאר לפרקים נישט ברצופות, אזא איינער איז נותנין לו עול מלכות ועול דרך ארץ.
(עטרת אבות)

[שאץ מאץ]

רַבִּי חֲלַפְתָּא בֶּן דּוֹסָא אִישׁ כְּפַר חֲנַנְיָא אוֹמֵר, עֲשָׂרָה שֶׁיּוֹשְׁבִין וְעוֹסְקִין בַּתּוֹרָה שְׁכִינָה שְׁרוּיָה בֵינֵיהֶם, שֶׁנֶּאֱמַר אֱלהִים נִצָּב בַּעֲדַת אֵל, וּמִנַּיִן אֲפִילוּ חֲמִשָׁה, שֶׁנֶּאֱמַר וַאֲגֻדָּתוֹ עַל אֶרֶץ יְסָדָהּ, וּמִנַּיִן אֲפִילוּ שְׁלשָה, שֶׁנֶּאֱמַר בְּקֶרֶב אֱלהִים יִשְׁפּוֹט, וּמִנַיִן אֲפִילוּ שְׁנַיִם, שֶׁנֶּאֱמַר אָז נִדְבְּרוּ יִרְאֵי ה' אִישׁ אֶל רֵעֵהוּ וַיַּקְשֵׁב ה' וַיִּשְׁמָע, וּמִנַּיִן אֲפִילוּ אֶחָד שֶׁנֶּאֱמַר בְּכָל הַמָּקוֹם אֲשֶׁר אַזְכִּיר אֶת שְׁמִי אָבא אֵלֶיךָ וּבֵרַכְתִּיךָ:

א) ר' חלפתא בן דוסא איש כפר חנניא, זאגט רש"י חלפתא שם חכם הוא, לכאורה וואס זאגט דא רש"י, אוודאי איז ער א חכם, אז די מסדר המשנה זאגט אויף אים "רבי" איז ער דאך זיכער א חכם, נאר די תי' איז אז רש"י וויל דא פארענפערן א קושיא פון ר' עקיבא אייגער וואס פרעגט אויף די ברייתא אין מס' שבת (שבת קט"ו) אמר ר' יוסי כשהלך אבא חלפתא וכו' וויאזוי איז מותר פאר ר' יוסי צו רופן דעם טאטן ביים נאמען?, נאר די תי' איז אז די גמ' זאגט אין ב"מ (צ"ד) אבא חלפתא איש כפר חנניא אומר תנאי קודם למעשה, איז משמע אז דער תנא חלפתא וואס האט געוואוינט אין כפר חנניא האט געהייסן אבא חלפתא, ווידער דא אין מס' אבות שטייט סתם רבי חלפתא איש כפר חנניא און ס'שטייט נישט אבא חלפתא, דאס וויל רש"י דא פארענפערן, אז בעצם האט דער תנא געהייסן חלפתא, און נישט אבא, נאר דאס ווארט אבא איז מלשון רבי ווי די תרגום זאגט אויף אבי אבי - רבי רבי, אז דער טיטל אבא מיט רבי איז די זעלבע, ממילא איז שוין פארענפערט די קושיא פון רע"ק אייגער וויאזוי האט ר' יוסי געמעגט רופן זיין טאטנס נאמען אבא חלפתא, ווייל וויבאלד אבא איז נאר א צו נאמען אזוי ווי רבי, איז עס טאקע נישט דער נאמען פון זיין טאטן נאר פון א רבי, דערפאר ווען די משנה הייבט דא אן רבי חלפתא אומר, זאגט רש"י שם חכם הוא, אז מיט דעם וואס ער זאגט דא "רבי" מיינט אז דאס בעצם איז זיין נאמען און דאס ווארט אבא וואס מיר געפינען ערגעץ אנדערשט איז א צו נאמען במקום רבי.
(ר' חנוך העניך אב"ד קרעצקי – בכת"י שכתב בהיות בן י"ד – עיר חנוך)

ב) די משנה איז א המשך צו פריער, וואס שטייט המקבל עול תורה מעבירין ממנו עול מלכות, ווייל אז מ'איז עוסק בתורה איז שכינה שרוי', שרוי' איז א לשון וואוינען דער באשעפער קומט דא וואוינען, און די כלל איז דאך אז מעבירין הכל מלפני המלך, פארן מלך איז מען מעביר אלעס וואס שטייט אין וועג, און ווען דער באשעפער איז משרה שכינתו איז מען אטאמאטיש מעביר אלע זייטיגע מניעות, איז דאס א המשך פון מעבירין עול מלכות וכו'.
(מעשה אבות)

ג) עס זענען דא וואס פרעגן, אז אויב אפי' ביי איין מענטש איז שייך השראת השכינה, צו וואס זאגט די משנה עשרה שיושבין אדער חמשה, נאר די תי' איז אז דא רעדט מען פון איינעם וואס לערנט און די אנדערע הערן זיך צו, ר' חלפתא האלט אז שכינה איז שורה נישט פחות עשרה, דאס איז דער פסוק אלקים נצב בעדת ק'ל אז איינער איז מעומד און די אנדערע הערן צו.
(הר"י יעב"ץ)

ד) עשרה שיושבין וכו', די משה הייבט אן מיט עשרה דערנאך חמשה, שלשה און שנים מיט אחד, אפשר א רמז קודם הייבט אן די משנה צו רעדן איינעם וואס איז עוסק אין הויכע ענינים, עשרה איז א רמז אויף עשר ספירות, דעמאטץ שכינה שרי' ביניהם ווי די גמ' זאגט אין חגיגה, ומנין אפי' חמשה ווען איינער איז עוסק אין חמשה חומשי תורה, אדער בשלשה אין תנ"ך וואס איז דריי - תורה נביאים כתובים, אדער אפי' שנים וואס איז משנה וגמרא, אדער אפי' אחד נאר איינס פון די צוויי, אפי' אין סיי וועלכע חלק פון די תורה איז זוכה צו גרויסע זאכן,
(פקרא מהריא"א – עדעלין)

ה) די משנה הייבט אן עשרה שיושבין, חמשה, שלשה, שנים, און אחד, צוזאמען איז דאס בגימ' יה"ו, דאס איז די שם הוי' און אויך די מספר פונעם שם אהי'ה, דערפאר זאגט די משנה צום סוף בכל מקום אשר אזכיר את "שמי" אבוא אליך וברכתיך, ווייל איבעראל ווער ס'לערנט איז איינע פון די וואס זענען משלים דעם שם כנזכר.
(החיד"א)

ו) עשרה שיושבין, כל בי' עשרה שכינתא שריא, ווייל אז מ'וועט צונויף רעכענען פון די מספר א' ביז י', דהיינו א' ב' ג' ד' ה' ו' ז' ח' ט' י' צוזאמען וועט דאס אויסקומען די מספר ה"ן, און חז"ל זאגן אין מדרש בלשון יון קורין לאחת הן, קומט אויס אז עשרה שיושבין איז חל אויף זיין די מספר ה"ן וואס מיינט אחדות, דעריבער איז שכינה שרי' ווייל ס'איז דא אחדות ואחת הן.
(בן איש חי)

הוספה: שטייט פון אריה"ק (מובא ביט"פ לחנוכה) הן הם יודו ויברכו, מרומז אויף די שם הוי' ווייל ו – ה, צוזאמען מיט ז – ד, ח – ג, ט – ב, י – א, איז בגימ' הן (אזוי ווי דער בן איש חי אז פון א' ביז י' איז בגימ' נ"ה) דעריבער איז הן מרומז אויף ו"ה, און י – ה, צוזאמען מיט ט – ו מיט ח – ז, איז בגימ' הם, איז הם מרומז אויף י'ה, זאגט מען ה"ן ה"ם יודו ויברכו עכד"ה, לפי זה איז זייער גוט פארוואס די משנה לאזט אויס ובכל מקום אשר אזכיר את "שמי" אבוא אליך וברכתיך, ווייל לויט דער בן איש חי איז דא ביי עשרה די מספר ה"ן, און לויט די חיד"א די מספר הוי', איז צוזאמען דא אלע שימות של הקדוש ב"ה.
(המלקט)

הוספה ב': אז מ'קוקט אויף די אותיות פון א' ביז י' די מילוי פון די אייגענע ריבוע, דהיינו א' איז פ"א, ב' איז פ"ב, ג' איז פ"ג, ד' איז פ"ד, ה' איז פ"ה, ו' איז פ"ו, ז' איז פ"ז, ח' איז פ"ח, ט' איז פ"ט, י' איז פ"י, צוזאמען איז עס בגימ' "שכינה" עשרה שיושבין שכינה שרי' ביניהם,
(דברי ברוך – סקאליע)

הוספה ג': פון גר"א איז באקאנט דאס ווארט הן עם לבדד ישכון, אז די אותיות ה' מיט נ' פארן זיך נישט צוזאמען מיט אנדערע אויתיות, א' מיט ט' איז י', ב' מיט ח' איז י', ג' מיט ז' איז י', ד' מיט ו' איז י', בלייבט איבער דער אות ה', אזוי אויך ווייטער, י' מיט צ' איז ק', כ' מיט פ' איז ק', ל' מיט ע' איז ק', מ' מיט ס' איז ק', בלייבט איבער דער אות נ', ה"ן עם לבבד ישכון אזויווי די אותיות ה' מיט נ' מישן זיך נישט אויס מיט אנדערע אויתיות אזוי אויך אידישע קינדער מישן זיך נישט אויס מיט די גוים,
אפשר לפי זה איז דאס טאקע די עצה זיך צו האלטן אפגעזינדערט פון די גוים, צו לערנען תורה בציבור, עשרה שיושבין וואס צוזאמען איז דא די מספר ה"ן, דאס העלפט אז זאל זיין הן עם לבדד ישכון און דורך דעם זוכה זיין צו השראת השכינה.
(המלקט)

הוספה ד': דער היי ר"ר אלימלך זי"ע טייטשט (הובא במאור ושמש לפסח) די משנה זאגט ארבעה אבות נזיקין זאגט תוס' אית דוכתא דקתני הן ווי למשל ארבעה ראשי שנים הן, ואית דוכתא דלא תני הן ווי ארבעה אבות נזיקין וואס דא שטייט נישט הן, אז צדיקים האבן א כח מיט זייער לימוד ס'זאל זיין, הן, זיי האבן א כח צו מאכן ס'זאל זיין ארבעה ר"ה הן, ס'זאל זיין, ווידער האבן זיי א כח ביי ארבעה אבות נזיקין אז ס'זאל נישט זיין, דעריבער שטייט נישט "הן" ס'זאל נישט זיין, דאס איז די משנה מרמז עשרה שיושבין ועוסקין בתורה וכו', פון א' ביז י' איז דאך בגימ' הן, אז מ'איז זוכה צו השראת השכינה האט מען א כח ווי א צדיק צו מאכן מיט די תורה הן און נישט הן.
(המלקט)

ז) עשרה שיושבין, יושבין איז א לשון פון וישב יעקב ווי רש"י זאגט בקש יעקב לישב בשלוה, די משנה איז דא מרמז אויף די עוסקים בתורה וואס זיצן בשלוה ובמנוחה נישט אז די תורה איז זיי לעול ולמשא, ביי זיי איז דא השראת השכינה, עשרה "שיושבין" בשלוה.
(אמרי יודא – סעקליד)

ח) עשרה שיושבין, די גמ' פרעגט אויב איז דא השראת השכינה ביי דריי, עשרה מיבעיא?, ענפערט די גמ' ביי דריי ווארט די שכינה ביז זיי זיצן, אבער ביי צעהן איז די שכינה מקדים און קומט פריער פאר זיי זעצן זיך אראפ, דערפאר הייבט אן די משנה עשרה שיושבין ווייל אויב איז די שכינה דא פון פריער וועט דאס צוהעלפן אז ס'זאל נישט זיין קיין פירוד אדער א דבר עבירה צווישן זיי,
(ילקוט יהודה)

ט) שרי' ביניהם, ביי תפלה בציבור שטייט שכינה עמהם, ווייל ביי תפלה ווען דער מנין צוגייט זיך איז שוין נישטא קיין השראת השכינה, משא"כ ביי תורה אפי' נאכן לערנען איז שכינה שרי' ביניהם צווישן זיי.
(מגן אבות לר"ש קלוגער)

הוספה: ביי תפלה ווען ס'איז דא השראת השכינה איז עס א בחי' פון אור המקיף די שכינה נעמט זיי ארום, ווידער ביי תורה ווען עשרה יושבין איז עס אסאך מער, ס'איז ממש שורה ביניהם.
(יטב לב – במדבר)

י) עשרה שיושבין, שטייט אין אוהחה"ק פ' ראה אויפן פסוק כי יהי' בך אביון באחד שעריך, אז ס'שטייט אין זוה"ק אז אפי' איין קהילה קען ברענגען משיח, דער לשון איז אי חדא קהילא או חדא כנישתא יתערון בתיובתא מיד אתי בן דוד, אביון מיינט משיח דער עני רוכב על החמור, ער קען קומען אפי' באחד שעריך, נאר בזכות איין ביהמ"ד ע"כ, דאס איז די משנה מעורר עשרה שיושבין וכו' שכינה שרוי' ביניהם, ווייל זיי קענען ברענגען די גאולה.
(עטרת אבות)

הוספה: דאס איז פשט ווייטער, שנאמר אלקים נצב בעדת ק'ל די השראת השכינה איז דאך געוועהן אין בית המקדש ביי די דיינים אין לשכת הגזית, מלמד שתשים סנהדרין אצל המזבח, און אזוי איז אויך אונזער תפלה השיבה שופטינו כבראשונה,
(המלקט)

יא) ומנין אפי' חמשה, תוס' אין מס' סוכה (דף י"ג) פרעגט אז דארט זאגט די גמ' אז א איגוד הייסט בשלשה ווי איגוד פון ג' מיניעם שבלולב, ווידער דא אין די משנה שטייט מנין אפי' חמשה שנאמר ואגדתו על ארץ יסדה, זעה מיר דאך אז אגודה הייסט פון פינעף, נאר דער ענין פון די אגודתו על ארץ יסדה איז מרמז אויף די חמשה חומשי תורה אז דאס איז וואס בינד צוזאמען א איד און די בריאה, ווי א האנט וואס האט פינעף פינגער'ס און האט א כח מאחד צו זיין א זאך.
(מהר"ם שיק)

הוספה: אפשר אויף די קושיא פון תוס' קען מען ענפערן אז באמת איז טאקע א אגודה פון פינף, איי מ'זעהט דאך ביי לולב אז אגודה הייסט פון דריי, ניין, ווייל ביי לולב איז דא ד' מינים און צוזאמען מיטן מענטש איז פינף, ווי ר' פנחס'ל קאריצער זאגט אז סוכות נעמט מען ד' מינים וואס זענען דומה צו איברים, דומה ללב דומה לשדרה, נאך סוכות דארף מען נעמען די לב אליין און די שדרה אליין און די מויל אליין דהיינו ביום שמ"ע נעמט מען אט די אלע איברים צום באשעפער, ווען א איד שאלקט די ד' מינים איז ער איינס מיט די ד' מינים און ס'ווערט א איגוד של חמשה.
(המלקט)

יב) מנין אפי' חמשה שנאמר ואגדתו וגו', די וועלט איז באשאפן מיט ד' יסודות אש מים רוח עפר, מיט די צורה איז דא פינעך חלקים אין די וועלט, זאגט די משנה ואגדתו על ארץ יסדה, פונקט ווי די פינף כוחות האלט צוזאמען די יסוד פון די וועלט, אזוי אויך די תורה אז מ'לערנט בחמשה האט דאס א כח צו האלטן די וועלט.
(תפארת ישראל)

יג) מעשה: עס איז באקאנט אז דער פאטער פון בעש"ט ר' אליעזר האט געלערנט ביום הפורים וואס איז געוועהן א זמן וואס קיינער האט נישט געלערנט קיין תורה אויף די גאנצע וועלט ווייל אידן זענען געוועהן פארנומען בשמחת היום, און די וועלט קען זיך נישט האלטן אן קיין תורה, ר' אליעזר מיט זיין תורה האט דערהאלטן די גאנצע וועלט, בשכר זאת האט7 ער באקומען שכר און ס'איז אים געבוירן געווארן א זון דער בעש"ט, אפשר א רמז אין די משנה מנין אפי' חמשה, חמשה און שמחה זענען די זעלבע אותיות, וואס טוט זיך ווען איינער לערנט בזמן שמחה ווען קיינער לערנט נישט, ער באקומט שכר שנאמר ואגדתו על ארץ יסדה, ער האלט די גאנצע וועלט מיט זיין תורה.
(המלקט)

יד) מנין אפי' אחד, די משנה דא איז מחולק מיט די משנה אויבן משנה ב' וואס דארט שטייט מנין שאפי' אחד שיושב ועוסק בתורה שהקב"ה קובע לו שכר וכו', קומט אונזער משנה און איז מחולק און זאגט אז נישט נאר מ'איז אים קובע שכר, נאר ער איז זוכה צו האבן השראת השכינה.
(אברבנאל)

טו) ומנין אפי' אחד וכו', שטייט אין אור לשמים אז ווען איינער איז מחדש חידושים דארף ער זיך מלבש זיין אין מדת היראה און טראכטן אז כביכול קוקט אויף זיין צורה און אזוי נישט צוקומען צו קיין גיאות, טייטש ער להגיד, ווען א מענטש וויל זאגן חידושי תורה כי ישר ד' צורי, זאל ער טראכטן אז דער באשעפער קוקט אויף זיין צורה ע"כ, זאגט די משנה מנין שאפי' אחד אפי' איינער אליין וואס איז מחדש ד"ת, שנאמר בכל מקום אשר אזכיר את שמי אבוא אליך, זיך מצייר זיין כאילו השכינה רואה.
(עטרת אבות)

טז) בכל מקום אשר אזכיר את שמי אבוא אליך וברכתיך, די גמ' זאגט אין פסחים (דף נ) זה שמי לעולם וזה זכרי לדור, אז דעם באשעפער'ס נאמען איז טאקע לעולם אבער נאר אין ביהמ"ק האט מען געמעגט וויסן דעם שם, אבער זה זכרי דער כינוי איז אויף אייביג, עוסק זיין בתורה דאס איז די סגולה אפי' אידן זענען גלות צו האבן השראת השכינה, בכל מקום אשר אזכיר את שמי, אפי' א פלאץ וואס וועט זיין בלויז "אזכיר" די כינוי דהיינו אין גלות, דאך אבוא אליך וברכתיך דורך עוסק זיין בתורה.
(חלק לעולם הבא)

[שלומי אמוני ישראל]

האף מיר אז ר' שאץ וועט דאס יאר אויך דא עפעס צולייגן

[שלומי אמוני ישראל]

ווער עס וויל זאל עס ביטע מאכן פידיעף

פרקי אבות פ''ג משנה א' - משנה ד'.doc

שאץ מאץ על אבות

(121.5 KiB) געווארן דאונלאודעד 213 מאל

[געשמאקער]

האף מיר אז ר' שאץ וועט דאס יאר אויך דא עפעס צולייגן