איך האב אזוי נעכטן גלערענט אוה"ח הק'
די וואך איז דאך פיל מיט מוסר פארשטייט זיך אווי יעדע וואך.
זאגט ער אזוי ביי די מכת ערוב, האט דער אויבערשטער געזאגט ושמתי פדות בין עמי ובין עמיך,
פרעגט ער זייער שיין, אז לכאורה אויב וועט זיין פדות בין עמי, איז דאך בין עמיך אויך,
נו אויב אזוי וואס האט די תורה געבריוכט זאגן ביידע.
ענטפערט ער זייער שיין.
אז דער אויבערשטער האט געזאגט 'ושמתי פדות בין עמי' גייט ארויף אויף די אידן וואס זענען געווען און 'ארץ גושן'.
אין 'בין עמיך' גייט ארויף די אידישע קינדער וואס זענען געווען און לאנד מצרים, וועלן אויך נישט וערן געשעדיגט.
טאקע די וואך קען מען ארויס לערנען א מוראדיגער השכל, עס איז געווען א סכנה צו גיין און גאס, און דער אויבערשטער האט געזאגט ניין, ער זאל ניט געהארגעט ווערן, זיין וואסער זאל יא זיין בלוט, ער זאל נישט האבן 'כינים'. א מוראדיגער סדרה.
אן זייער שיינע אוה"ח הק' די וואך.
גוט טשאבעס
ליקוטים וענינים על פרשת וארא
די אחראים: אחראי,גבאי ביהמד
-
גבאי ביהמד
- שר חמש מאות
- תגובות: 689
- זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יאנואר 11, 2009 2:33 pm
וארא – זאגט רש"י "אל האבות" דאס מיינט אז דער אויבערשטער טוט זיך באווייזען אל האבות – צו די וואס ווילען אז דער אויבערשטער זאל זיך צו זיי באווייזען דאס ווארט אבות קען מען טייטשען וועלען – לא יאבה" ה' סלוח לו
וארא אל האבות- מיינט דאס צו זאגען אז זיי זענען אלע געוועהן "אבות" און נישט אז זיי האבען זיך פארלאזט אויף זכות אבות אז זייער טאטעס און זיידעס זענען געוועהן צדיקים און זיי זענען נאר געוועהן אייניקלעך נאר זיי אליין זענען אלע געוועהן אבות און דאס זאגט דער פסוק אל אברהם אל יצחק אל יעקב צו זיי אלע האט זיך דער אויבערשטער באוויזען אין זייער אייגענעם זכות ווייל זיי זענען אלע אליין געוועהן "אבות" (ר"מ מפריעמישלאן )
וגם האדמה אשר הם עליה- עס איז דא א מין חיה וואס איז באהאפטען מיט א מין שטריק צו דער ערד און ווען מען האקט אפ דעם שטריק שטארבט די חיה און ביי מכת ערוב שטייט אז אלע מיני חיות זענען געקומען איז שווער ווי אזוי איז די חיה געקומען עס קען דאך נאר לעבעדיק בלייבען אויב עס איז באהאפטען צו דער ערד" איבערדעם שטייט אין פסוק "וגם האדמה אשר הם עליה" אז דער אויבערשטער האט געמאכט א נס אז אויך די ערד צו וואס די חיה איז געוועהן באהפאטען איז אויך מיט געקומען מיט'ן חיה און אזוי האט אויך דער חיה געקענט קומען (הגר"א)
ויקח משה את מטה אלקים בידו – עס איז באוויסט אז די צדיקים פונ'ם דור דארפען ממליץ זיין גוט פאר די יודישיע קינדער און איבערדרייען די מדת הדין צו מדת הרחמים ווי מיר טרעפין אין די גמרא אז דער אויבערשטער האט געזאגט צו ר' ישמעאל כהן גדול ברכני האט ר' ישמעאל געזאגט יהי רצון שיכבשו רחמיך את כעסך און די זאלסט דיך פירען מיט די יודען לפנים משורת הדין און דער אויבערשטער האט צוגעשאקעלט מיט'ן קאפ קומט אויס אז דער רצון ה' איז אז די צדיקים פונ'ם דור זאלען בעטען פאר'ן פאלק און איבערדרייען מדת הדין צו מדת הרחמים און דאס מיינט דער פסוק ויקח משה דאס מיינט משה רעיא מהימנא -דער צדיק- את מטה האלקים בידו דאס מיינט אז ער האט גענומען די מדת הדין אין זיין האנט און אין זיין רשות אז ער זאל זיין בכח עס איבערצודרייען אויף רחמים און מיט דעם איז ער געגאנגען צו די יודען צו זיין זייער מנהיג.
תנו לכם מופת איז שווער פארוואס שטייט "תנו לכם" עס וואלט דאך געדארפט שטיין תנו לנו גיב פאר
אונז א צייכען נאר די מצריים האבען געוואוסט אז ווען איינער מאכט כישוף אדער א מין "טריק"
איז פאר אים איז דאס גארנישט קיין וואונדער ווייל ער אליין ווייסט דאך די "טריק" די וואונדער א
איז נאר פאר דער וואס זעהט עס, אבער ווען א צדיק בעהט אבער אויס א ישועה פון הימעל איז עס
נישט עפעס א מין אויג פארבלענדונג און אויך פאר'ן צדיק איז עס א גרויסע וואונדער דאס האבען די
מצריים געזאגט תנו לכם מופת מאכטס עפעס א ואוונדער אין צייכען וואס דאס זאל זיין א אמת'דיגער
נס וואס זאל פאר אייך אויך זיין א וואונדער
( נועם אלימלך )
וארא אל האבות- מיינט דאס צו זאגען אז זיי זענען אלע געוועהן "אבות" און נישט אז זיי האבען זיך פארלאזט אויף זכות אבות אז זייער טאטעס און זיידעס זענען געוועהן צדיקים און זיי זענען נאר געוועהן אייניקלעך נאר זיי אליין זענען אלע געוועהן אבות און דאס זאגט דער פסוק אל אברהם אל יצחק אל יעקב צו זיי אלע האט זיך דער אויבערשטער באוויזען אין זייער אייגענעם זכות ווייל זיי זענען אלע אליין געוועהן "אבות" (ר"מ מפריעמישלאן )
וגם האדמה אשר הם עליה- עס איז דא א מין חיה וואס איז באהאפטען מיט א מין שטריק צו דער ערד און ווען מען האקט אפ דעם שטריק שטארבט די חיה און ביי מכת ערוב שטייט אז אלע מיני חיות זענען געקומען איז שווער ווי אזוי איז די חיה געקומען עס קען דאך נאר לעבעדיק בלייבען אויב עס איז באהאפטען צו דער ערד" איבערדעם שטייט אין פסוק "וגם האדמה אשר הם עליה" אז דער אויבערשטער האט געמאכט א נס אז אויך די ערד צו וואס די חיה איז געוועהן באהפאטען איז אויך מיט געקומען מיט'ן חיה און אזוי האט אויך דער חיה געקענט קומען (הגר"א)
ויקח משה את מטה אלקים בידו – עס איז באוויסט אז די צדיקים פונ'ם דור דארפען ממליץ זיין גוט פאר די יודישיע קינדער און איבערדרייען די מדת הדין צו מדת הרחמים ווי מיר טרעפין אין די גמרא אז דער אויבערשטער האט געזאגט צו ר' ישמעאל כהן גדול ברכני האט ר' ישמעאל געזאגט יהי רצון שיכבשו רחמיך את כעסך און די זאלסט דיך פירען מיט די יודען לפנים משורת הדין און דער אויבערשטער האט צוגעשאקעלט מיט'ן קאפ קומט אויס אז דער רצון ה' איז אז די צדיקים פונ'ם דור זאלען בעטען פאר'ן פאלק און איבערדרייען מדת הדין צו מדת הרחמים און דאס מיינט דער פסוק ויקח משה דאס מיינט משה רעיא מהימנא -דער צדיק- את מטה האלקים בידו דאס מיינט אז ער האט גענומען די מדת הדין אין זיין האנט און אין זיין רשות אז ער זאל זיין בכח עס איבערצודרייען אויף רחמים און מיט דעם איז ער געגאנגען צו די יודען צו זיין זייער מנהיג.
תנו לכם מופת איז שווער פארוואס שטייט "תנו לכם" עס וואלט דאך געדארפט שטיין תנו לנו גיב פאר
אונז א צייכען נאר די מצריים האבען געוואוסט אז ווען איינער מאכט כישוף אדער א מין "טריק"
איז פאר אים איז דאס גארנישט קיין וואונדער ווייל ער אליין ווייסט דאך די "טריק" די וואונדער א
איז נאר פאר דער וואס זעהט עס, אבער ווען א צדיק בעהט אבער אויס א ישועה פון הימעל איז עס
נישט עפעס א מין אויג פארבלענדונג און אויך פאר'ן צדיק איז עס א גרויסע וואונדער דאס האבען די
מצריים געזאגט תנו לכם מופת מאכטס עפעס א ואוונדער אין צייכען וואס דאס זאל זיין א אמת'דיגער
נס וואס זאל פאר אייך אויך זיין א וואונדער
( נועם אלימלך )
וידבר אלקים אל משה ויאמר אליו אני ה' (ו-ב). דבר אתו משפט על שהקשה לדבר וגו' (רש"י). אין די ווערטער פון רש"י זענען מרומז ווי אזוי א מנהיג דארף זיך אויפפירן, און האבן מסירות נפש פאר די יודן. משה רבינו האט דאך געזאגט פאר דער אייבערשטער "למה הרעותה לעם הזה"? מיט די ווערטער האט ער ארויס געוויזן אז ער האט מסירות נפש פאר די יודן, און עס טוהט איהם שטארק וויי וואס די יודן ליידן צרות. האט איהם דער אייבערשטער געוויזן אז ער איז טאקע גוט און ראוי צו זיין דער מנהיג פון די יודן. דאס זאגט רש"י "דבר" דער אייבערשטער האט איהם געזאגט "אתו משפט" פאר איהם פאסט טאקע צו זיין דער "שופט" און דער מנהיג פון כלל ישראל, "על שהקשה לדבר" טאקע ווייל ער האט זיך מוסר נפש געווען פאר כלל ישראל, און אזוי גערעט פאר זיי, און אזוי דארף טאקע רעדן א מנהיג ישראל, ער דארף נישט קוקן אויף קיין שום זאך נאר אויף די טובה פון די יודן.
(רבי מאיר פרעמישלאנער זי"ע)
וידבר משה כן אל בני ישראל ולא שמעו אל משה מקצר רוח ומעבודה קשה (ו-ט) מען קען צולייגן צו די ווערטער פון'ם רבי ר' מאיר פרעמישלאנער זי"ע, (דער ווארט "כן" קען מען טייטשן "עס איז גערעכט" אזוי ווי עס שטייט "כן בנות צלפחד") "וידבר משה" משה רבינו האט געזאגט צום אייבערשטן "כן אל בני ישראל" די יודישע קינדער זענען גערעכט. און דאס וואס זיי האבן נישט צוגעהערט צו מיר, איז נאר "מקוצר רוח ומעבודה קשה".
(אמרי חיים)
וידבר אלקים אל משה ויאמר אליו אני ה'
רש"י זאגט פשט אז - וידבר אלקים - מיינט אז דער אויבערשטער האט גערעדט שטרענגע רייד מיט משה ווייל ער האט געזאגט למה הרעותה, ויאמר אליו אני השם, איך בין באגלייבט צו באצאהלען א גוטען שכר פאר די צדיקים, איך וועל מקיים זיין מיינע רייד.
די גמרא דערציילט (נדה ל"א ) אז צוויי מענטשען זענען געפארען האנדלען ווען זיי זענען געגאנגען צו די שיף האט זיך פאר איינעם אריינגעשטאכען א דארן און ער האט נישט געקענט גיין ווייטער, האט ער זיך געטראכט פארוואס האט עס השם יתברך געטוהן צו מיר (ער האט נישט געגלייבט אז אלעס וואס השם יתברך טוט פאר מענטש איז עס צום גוטען) שפעטער האט ער געהערט אז די שיף וואס ער האט געדארפט פארען דערמיט, איז איינגעזונקען אין וואסער, דעמאלט האט ער שוין געלויבט השי"ת פאר דעם וואס ער האט זיך צו שטאכען דעם פיס און ער האט נישט געקענט פארען ווייל דורך דעם איז ער געבליבען לעבן.
דא איז דער רמז אז אפילו יסורין וואס זעהן אויס ווי מדת הדין זענען אויך רחמים דורך די יסורין האבין די יודען זוכה געוועהן צו קבלת התורה דורך יסורין איז מען זוכה צו כפרת עונות,דאס איז דער פשט אין פסוק וידבר אלקים וואס דאס איז מדת הדין אבער ויאמר אליו אני ה' , דאס הייסט אז דער מדת הדין איז אויך השם וואס דאס איז מדת הרחמים ווייל עס איז פאר די טובה פון מענטש.
(דברי חיים)
וארא אל אברהם אל יצחק ואל יעקב.
זאגט רש"י: וארא, אל "האבות".
לכאורה איז שווער, וואס וויל רש"י זאגן מיט די ווערטער אל "האבות". יעדער ווייסט דאך אז אברהם יצחק ויעקב זענען געווען די אבות הק' ?
נאך איז שווער. אין פ' שמות שטייט אין פסוק, אז פרעה האט געזאגט אז מען זאל מער נישט געבן פאר די אידן שטרוי צו מאכן ליים. דארף מען פארשטיין פארוואס האט פרעה געמאכט די גזירה ?
נאר עס שטייט אין זוהר הקדוש, אז פרעה איז געווען א "חכם להרע" [ד"מ א קליגער מענטש ווי אזוי שלעכט צו טוען]. און ער האט געוויסט אז אויב די אידן וועלן זינדיגן וועלן זיי נישט ארויס גיין פון מצרים. און דאס האט ער טאקע געוואלט. האט ער געמאכט א גזירה אז מען זאל זיי נישט געבן קיין שטרוי, וועלן די אידן דארפן ארום גיין אין די טמא'נע גאסן פון מצרים צוזאמען קלויבן שטרוי, און זיי וועלן ח"ו זעהן זאכן וואס מען טאר נישט. וואס דאס איז א גרויסע עבירה.
עס שטייט אין הייליגן ספר "דברי חיים" (פון הייליגן צאנזער רב זי"ע), אז ווען א איד טוט ח"ו עבירות ווערט ער אפגעריסן פון די אבות הקדושים ר"ל. דאס מיינט: ער האט מער נישט קיין שייכות מיט זיי.
דאס קען זיין פשט אין פסוק: משה רבינו האט געזאגט פאר השי"ת. אז די אידן זענען נישט ווערט צו ווערן אויסגעלייזט, ווייל זיי האבן געזינדיגט. האט אים השי"ת געזאגט: וארא איך זעה אל האבות אז זיי האבן נאך זכות אבות. ווייל און אמת'ן האבן זיי נישט געזינדיגט. זיי האבן יא אכטונג געגעבן אויף די אויגן, און זיי זענען יא ראוי אויסגעלייזט צו ווערן פון מצרים.
(ברך משה)
וידבר אלקים אל משה:
איינע פון די טעמים פארוואס משה רבינו איז נישט אריין אין ארץ ישראל, איז: ווייל ער האט געפרעגט פון השי"ת למה הרעתה, פארוואס האסטו שלעכט געטוען פאר די אידן.
דאס איז מרומז אין דעם פסוק. וידבר "אלקים". דאס ווארט "אלקים" איז די ר"ת (ראשי תיבות). אמרת דו האסט געזאגט. למה הרעתה פארוואס האסטו שלעכט געטוען. וועגן דעם יהושע מכניס וועט יהושע, אריין ברענגן די אידן אין ארץ ישראל.
(חיד"א)
וידבר אלקים אל משה ויאמר אליו אני ה' (ו-ב).
דבר אתו משפט על שהקשה לדבר וגו' (רש"י). אין די ווערטער פון רש"י זענען מרומז ווי אזוי א מנהיג דארף זיך אויפפירן, און האבן מסירות נפש פאר די יודן. משה רבינו האט דאך געזאגט פאר דער אייבערשטער "למה הרעותה לעם הזה"? מיט די ווערטער האט ער ארויס געוויזן אז ער האט מסירות נפש פאר די יודן, און עס טוהט איהם שטארק וויי וואס די יודן ליידן צרות. האט איהם דער אייבערשטער געוויזן אז ער איז טאקע גוט און ראוי צו זיין דער מנהיג פון די יודן. דאס זאגט רש"י "דבר" דער אייבערשטער האט איהם געזאגט "אתו משפט" פאר איהם פאסט טאקע צו זיין דער "שופט" און דער מנהיג פון כלל ישראל, "על שהקשה לדבר" טאקע ווייל ער האט זיך מוסר נפש געווען פאר כלל ישראל, און אזוי גערעט פאר זיי, און אזוי דארף טאקע רעדן א מנהיג ישראל, ער דארף נישט קוקן אויף קיין שום זאך נאר אויף די טובה פון די יודן.
רבי מאיר פרעמישלאנער זי"ע
וידבר אלהים אל משה- רש"י דבר אתו משפט על שהקשה לדבר ולומר למה הרעותה לעם הזה:
מיין טאטע ז"ל דער הייליגער עצי חיים האט געזאגט אין דעם לעצטן שבת פאר זיין הסתלקות פשט אין דעם רש"י לויט ווי עס איז מבואר פון הרה"ק ר' מענדל מרימנוב אויפן פסוק "וישלח אברהם את ידו" אז היות אברהם אבינו האט זיך אויסגעארבעט אז ער האט אליינס מרגיש געווען דעם רצון השם, ממילא האבען זיינע אברים אלעמאל געלאפען צו טוען די מצוות פון זיך אליין, אבער דא ביי די עקדה וואס דער אמת'ער רצון השם איז געווען נישט צו שחט'ן יצחק, ממילא האבען זיינע אברים נישט געוואלט שחט'ן יצחק, אבער היות ער האט פארשטאנען פון השי"ת, אז ער דארף שחט'ן יצחק האט ער אויסגעשטרעקט די הענט מיט געוואלד כדי מקיים צו זיין דעם רצון השם.
לויט דעם האט דער טאטע ז"ל געזאגט אז די זעלבע זאך איז געווען ווען משה האט געזאגט "למה הרעותה לעם הזה" איז דאך עס געווען אן עבירה לשמה, ווייל עס פאסט דאך נישט אזוי צורעדן צו השי"ת, ממילא האבען די אברים פון משה דאס נישט געוואלט זאגן, נאר משה האט זיך געשטארקט עס צו זאגען לטובת ישראל, וועגן דעם זאגט רש"י "על שהקשה לדבר" דאס מיינט משה רבינו האט זיך אנגעשטרענגט צו זאגן, ממילא פון דעם וואלט ער געדארפט וויסען אז עס איז אן עבירה.
ברך משה
וארא אל האבות
אלע מפרשים פרעגען, וואס וויל רש"י זאגען מיט די ווערטער "אל האבות", עס שטייט דאך בפירוש אין פסוק אז דער אויבערשטער האט זיך באוויזען צו אברהם יצחק און יעקב, וואס זיי זענען די אבות ?
מען קען מסביר זיין רש"י, ווייל די גמרא זאגט אין מסכת בבא מציעא פ"ה ע"ב, אליהו הנביא פלעגט אלע מאהל קומען אין בית המדרש פון רבי, אמאהל איז געווען ראש חודש און עס איז שוין שפעט געווארען און אליהו הנביא איז נאך נישט אנגעקומען, דער נאך אז ער איז געקומען האט רבי צו איהם געפרעגט, "פארוואס ביסטו היינט אזוי שפעט געקומען" ? האט אליהו הנביא געענטפערט, ביז איך האב אויף געוועקט אברהם אבינו און איך האב געוואשען זיינע הענט און ער האט געדאווענט און איך האב איהם צוריק איינגעשלעפט, און אזוי האב איך געטוהן מיט יצחק אבינו, און אזוי האב איך געטוהן מיט יעקב אבינו. וועגען דעם איז שפעט געווארען.
האט רבי געפרעגט, פארוואס האסטו נישט אויף געוועקט אלע דריי אויף איין מאהל ? האט אליהו הנביא געענטפערט, מען האט מורא געהאט טאמער וועלען זיי דאווענען אלע דריי מיט איין מאהל און זיי וועלען שטארק בעטען וועלען זיי ברענגען משיח פאר דער צייט, דעריבער האב איך זיי געמוזט אויף וועקען איינציג ווייז.
דא ביי גלות מצרים האט דער אויבערשטער געזאגט "ועבדום וענו אותם ארבע מאות שנה" אז זיי וועלען זיין אין גלות 400 יאהר, און צום סוף האט זיי השי"ת געוואלט ארויס נעמען נאך 210 יאהר, האט דאך אויס געפעלט אז די אבות זאלען אלע צוזאמען בעטען רחמים כדי מקרב צו זיין די גאולה, דעריבער האט אויסגעפעלט "וארא אל האבות", איך האב מיר באוויזען צו די אבות אלע אין איינעם, דעריבער קענען שוין די אידען אויס געלייזט ווערען פון מצרים. דאס קומט רש"י זאגען, אז השי"ת האט זיך באוויזען צו אלע אין איינעם, "אל האבות".
תכלת מרדכי
וארא אל האבות
אלע מפרשים פרעגען, וואס וויל רש"י זאגען מיט די ווערטער "אל האבות", עס שטייט דאך בפירוש אין פסוק, אז דער אויבערשטער האט זיך באוויזען צו אברהם יצחק און יעקב, און מיר אלע ווייסען אז אברהם יצחק און יעקב זענען די אבות ?
מען קען דאס פארענטפערן, מיט דעם וואס די גמרא זאגט אין מסכת ראש השנה (דף י' ע"ב) רבי אליעזר אומר בתשרי נולדו אבות, אז אין חודש תשרי זענען די אבות געבוירען געווארען, דאס מיינט אברהם און יעקב, משא"כ יצחק איז געבוירען געווארען פסח. זעהן מיר פון דעם אז כאטש רבי אליעזר זאגט "נולדו אבות" מיינט עס נישט יצחק.
דא געפונען מיר אז דער אויבערשטער האט געזאגט "וארא אל אברהם אל יצחק ואל יעקב בקל שקי", איז משמע אז השי"ת האט זיך באוויזען צו אלע דריי אבות מיט די נאמען קל שקי. אבער באמת האט זיך השי"ת נישט באוויזען צו יצחק מיט די נאמען קל שקי, השי"ת האט נאר געזאגט צו יצחק "והקימותי את השבועה אשר נשבעתי לאברהם" און די שבועה וואס השי"ת האט געשוואוירען צו אברהם איז געווען מיט קל שקי.
דאס קומט רש"י צו פארענטפערן, זאלסט נישט מיינען אז "וארא וכו' ... בקל שקי איז געווען צו אלע דריי, אויף דעם זאגט רש"י, "אל האבות", נאר צו די אבות, און אבות מיינט נאר אברהם און יעקב, אזוי ווי מיר האבען געזעהן און די ווערטער פון רבי אליעזר.
שו"ת רע"ז
וארא אל אברהם אל יצחק ואל יעקב
זאגט רש"י "וארא אל האבות". וואס וויל רש"י צולייגן צום פסוק, - נאר די הלייגער ר' מאיר מפרימשלאן זצ"ל ענטפערט, אז עס איז דא מענטשן וואס שטאמען אפ פון א גרויסן יוחס, און זיי פארלאזן זיך אויף דעם, זיי מיינען אז עס איז גענוג, אבער דער וואס האט שכל ווייסט: "אז דער עיקר פונעם יוחס ווענדט זיך אין זיך אליינס", דאס לאזט אונז הערן רש"י וארא אל האבות, יצחק אבינו האט זיך נישט פארלאזט אויף זיין טאטן "אברהם", ער דארף שוין מער נישט ארבעטן עבודת השם, אזוי אויך יעקב אבינו האט זיך נישט באגניגט מיט א 'טאטע' און א 'זיידע' א צדיק, נאר ער אליין האט געארבעט, דעריבער קען מען פון יעדער איינער פון זיי אנרופן "אב". דערפאר האבן זיי זוכה געווען אז די באשעפער זאל זיך צו זיי באווייזן.
(הרה"ק ר' מאיר מפרימשלאן זצ"ל)
וידבר משה "כן" אל בני ישראל.
לכאורה איז שווער וואס איז די ווארט כן, נאר מ'קען ענטפערן אז משה רבינו האט נישט געוואלט גיין צו פרעה צו רעדן צו א גוי א רשע ער האט ענדערשער געוואלט גיין לערנען מיט די אידן תורה און מצות, און עס שטייט דאך אז: "כל המקבל עליו עול תורה מעבירין ממנו עול מלכות" ווער עס איז מקבל אויף זיך די עול תורה ווערט בטל פון צו זיין אינטערטעניג אונטער די מלוכה, וועגן דעם האט ער א גאנצע צייט נישט געוואלט גיין צו פרעה, און ווען די אייבערשטער האט געזעהן זיין גוטע מחשבה, האט ער אים געזאגט קענסט גיין זאגן תורה פאר די אידן, און דאס מיינט "וידבר משה "כן" ער האט גערעדט צו די אידן "ריכטיג" דאס וואס ער האט באמת געוואלט, אבער דא האט זיך ארויסגעשטעלט "ולא שמעו אל משה מקוצר רוח" זיי האבן נישט געוואלט צוהערן ווייל זיי האבן געהאט א קורצע גייסט אין קדושה, ווייל זיי זענען געווען געפאנגען אין טומאת מצרים, דעמאלס האט משה פארשטאנען אז ביז ווי לאנג ער וועט נישט אינטערטעניגן דעם פרעה וואס ער איז די מקור הטומאה, וועלן די אידן נישט וועלן צוהערן צו די תורה, נאר דעמאלס האט שוין משה מסכים געווען צו גיין צו פרעה.
(הרה"ק רבי מנחם מאמשינוב זצ"ל)
רש"י - מן המיצר קראתי.
דער הייליגער ראפשיצער זאגט אז א מענטש טאר זיך קיינמאל נישט מייאש זיין, אפילו ווען ער האלט אויף גאר א נידריגע מצב, ווי למשל ער קען זיך נישט שטעלען דאווענען ווי עס באדארף צו זיין, ווייל שטענדיק באקומט ער מחשבות זרות, זאל ער זיך נישט ח"ו מייאש זיין, נאר ער זאל בעטען פון טיפען הארצען א תפלה; רבש"ע !! איך בעט דיר העלף מיר איך זאל קענען דאווענען ווי עס באדארף צו זיין, און זיין א ערליכע איד, און דעמאלס וועט איהם דער רבש"ע אוודאי און אוודאי העלפען.
די אידישע קינדער זענען געווען אין גלות, און זיי האבען קיין שום דיבור של קדושה, נישט געקענט ארויסברענגען אויף זייער ליפען, וויבאלד די דיבור איז אויך געווען אין גלות, און דאס איז וואס משה רבינו וואס אין איהם איז געווען נכלל אלע נשמות ישראל, און יש בכלל מה שבפרט, ממילא האט משה רבינו געזאגט ואני ערל שפתים איך קען נישט ארויסברענגען א דבר שבקדושה, און דאס מיינט ויאנחו בני ישראל מן העבודה, זיי האבען געקרעכעצט און געוויינט מן העבודה, אז די עבודת השי"ת איז נישט ווי עס באדארף צו זיין, ותעל שועתם אל אלוקים, ווען איז די געשריי ארויף צום רבש"ע, מן העבודה - וועגען זיי האבען געשריגען מיט א לב נשבר אז זיי ווילען זיין אין ארדענונג, ממילא אונז אויך, מען טאר זיך קיינמאל נישט מייאש זיין, נאר שטענדיק בעטען דעם רבש"ע.
(זרע קדש)
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל אשר מצרים מעבידים אותם (ו-ה).
דער וועג וואס יודן דארפן תשובה טוהן און דינען דעם אייבערשטן איז, מיט אהבת ה', מען זאל האבן גרויס ליבשאפט צום אייבערשטן, אזוי ווי א קינד צו זיין פאטער, וואס ער וויל איהם צוליב טוהן פאר די אלע גוטס וואס ער טוט איהם. אבער אויב דער אייבערשטער זעהט אז מען טוט נישט תשובה, מוז ער שיקן א קעניג א רשע וואס זאל זיי פייניגן, און אזוי וועלן זיי תשובה טוהען "מיראה". דער אייבערשטער האט געזאגט "וגם אני שמעתי את נעקת בני ישראל" איך הער דער געשריי פון כלל ישראל, "אשר מצרים מעבידים אותם" עס טוט זיי זייער וויי אז זיי מוזן מיר דינען אויף א אופן פון "יראה", זיי ווילן מיר אבער בעסער דינען ווי א קינד צום טאטן, מיט שמחה און מיט גרויס ליבשאפט.
אוהב ישראל
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל אשר מצרים מעבידים אותם. (ו ה)
לכאורה איז שווער פארוואס שטייט "אשר מצרים מעבידים אותם" עס וואלט געדארפט שטיין "אשר עובדים במצרים? נאר, חז"ל זאגן אז בשעת קריעת ים סוף האט דער שר פון מצרים מקטרג געווען "הללו והללו עובדי עבודה זרה" די אידן זענען נישט ראוי געראטעוועט צו ווערן ווייל זיי האבן אויך געדינט עבודה זרה אין מצרים, האט השי"ת צוריק גענטפערט דעם שר פון מצרים: וואס פארגלייכסטו די אידן צו די מצרים, די אידן האבן געדינט עבודה זרה באונס, אבער די מצריים האב געדינט עבודה זרה ברצון.
מיט דעם וועלן מיר שוין פארשטיין דעם לשון הפסוק: "וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל" איך האב געהערט דאס געשריי פון די אידן און איך וועל זיי אויסלייזען, אפילו דער שר פון מצרים וועט זאגען אז די אידן זענען אויך נישט ערליך ווייל זיי האבען אויך געדינט עבודה זרה, אבער "אשר מצרים מעבידים אותם" זייער זינדיגן איז געווען באונס, ווייל די מִצרִיים האבן זיי מיט געוואלד געמאכט דינען די עבודה זרה.
פני דוד-להחיד"א
והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים. (ו ו)
די טעמי הנגינה פון די ווערטער "והוצאתי אתכם" זענען "מונח רביעי". דער רמז דערפון קען מען פארשטיין לויט וואס רש"י ברענגט אין פרשת בשלח אויף דעם פסוק "וחמשים עלו בני ישראל מארץ מצרים" אז נאר א פינפטל פון די אידן זענען ארויס פון לאנד מצרים, ווייל פיר טיילן זענען געשטארבן אין די שלשת ימי אפילה , ווייל זיי זענען געווען רשעים.
דאס איז דא מרומז: "והוצאתי אתכם" איך וועל אייך ארויס ציען פון מצרים, אבער "מונח רביעי" פיר טיילן וועלען בלייבען רוען [שטארבן] אין מצרים.
מגדנות נתן
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל אשר מצרים מעבדים אתם ואזכור את בריתי. (ו ה)
לכאורה איז שווער, עס האט דאך געדארפט זיין "ואזכור את בריתי" אפילו אן דעם "שמעתי את נעקת בני ישראל", ווייל דער רבש"ע האט דאך אזוי צוגעזאגט פאר אברהם און פאר יעקב?
נאר, די גמרא דרשנ'ט אז יסורים וואס א מענטש האט זענען מכפר אויף זיינע עבירות, ווייל עס שטייט אין פסוק ביי די קרבנות "ברית מלח עולם". און עס שטייט דאס ווארט ברית ביי יסורים (נאך די תוכחה) "אלה דברי הברית", לערנט מען ארויס אז אזוי ווי "מלח" מאכט גוט דאס פלייש, אזוי אויך יסורים מאכט דעם מענטש גוט, ווייל עס נעמט אוועק זיינע עבירות.
זאגט דער רבי ר' מענד'לע פון רימינוב זי"ע אויף די גמרא, זאלץ גיבט נאר צו א טעם צום פלייש ווען מען גיט מיט א מאס, נישט צו פיל, אויב מען זאלצט צו פיל קען מען עס נישט עסן. די זעלבע זאך איז אויך ביי יסורים, ווען זיי ווערן געגעבן צום מענטש מיט א מאס און מיט א שיעור אז דער מענטש זאל עס קענען פארטראגען, דעמאלס מאכט עס טאקע גוט, אבער צו פיל יסורים ח"ו איז שוין נישט גוט.
דאס זאגט דער פסוק: "וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל" איך האב געהערט די יודישע געשרייען פון די גרויסע יסורים, "ואזכור את בריתי" האב איך געדענקט דעם ברית מלח, אז יסורים איז אזוי ווי זאלץ וואס איז נאר גוט ווען עס איז נישט צו פיל.
(מאור ושמש)
וידבר משה לפני ה' לאמר הן בני ישראל לא שמעו אלי ואיך ישמעני פרעה ואני ערל שפתים (ו-יב)
ואני אקשה את לב פרעה וגו' ולא ישמע אליכם פרעה וגו'(ז-ג).
משה רבינו האט אזוי געטענה'ט פאר'ן אייבערשטן "הן בני ישראל לא שמעו אלי" די יודן האבן דאך מיר נישט געוואלט צוהערן, "ואיך ישמעני פרעה" וואס וועט געשעהן אויב פרעה וועט מיך יא צוהערן? עס וועט דאך ארויס קומען פון דעם א גרויסער קטרוג" "ואני ערל שפתים" וועל איך גארנישט קענען רעדן, און מלמד זכות זיין פאר די יודן ווייל דער שטן וועט מקטרג זיין אויף די יודן, און זאגן אז די גוים זענען ח"ו בעסער ווי די יודן, ווייל די יודן האבן נישט צוגעהערט, און פרעה האט יא צוגעהערט! אויף דעם האט איהם דער אייבערשטער געענטפערט "ואני אקשה את לב פרעה וגו'. ולא ישמע אליכם פרעה וגו'". איך וועל הארט מאכן פרעה'ס הארץ אז ער זאל דיך נישט צוהערן, במילא דארפסטו נישט מורא האבן פון א קטרוג.
מהר"ש מבעלזא זי"ע
ולא שמעו אל משה מקצר רוח ומעבודה קשה
די אידען האבען געדארפט זיין אין מצרים פאר 400 יאהר, זיי זענען אבער ארויס פון מצרים פאר דער צייט. אויף דעם זענען דא עטליכע טעמים. איין טעם איז וויבאלד די אידען זענען שוין געווען אריין געשלעפט אין די טומאת מצרים, אויב די אידען זאלען נאך אביסעל פארזוימען אין מצרים וועלען זיי מער אריין אין די טומאת מצרים, און זיי וואלטען נישט געקענט צוריק קומען צו קדושה. נאך א טעם איז דא, אז דער קושי השעבוד האט משלים געווען, וויבאלד די אידען האבען זייער שווער געארבייט אין מצרים, ווערט עס גערעכענט אזוי ווי זיי וואלטען געארבייט אין מצרים פאר די גאנצע 400 יאהר.
די אידען האבען געוואוסט אז זיי מוזען זיין אין מצרים פאר גאנצע 400 יאהר, דעריבער האבען זיי נישט געוואלט צו הערען צו משה רבינו ווען ער האט זיי געזאגט אז עס איז געקומען "זמן גאולתכם". די אידען האבען נישט געוואלט אנעמען די צוויי דערמאנטע טעמים אז צוליב זייער געפאלענע מצב אין רוחניות אדער די אנדערע טעם וועגען קושי השעבוד, אז זיי גייען ארויס פאר די צייט.
דאס קען זיין די כוונה פון דעם פסוק, "ולא שמעו אל משה" זיי האבען נישט געוואלט צו הערען צו משה רבינו, זיי האבען נישט אנגענומען דעם טעם פון "מקצר רוח" אז זייער רוחניות איז זייער קורץ און נידריג, און נישט דעם טעם פון "מעבדה קשה" אז דער קושי השעבוד האט משלים געווען צו די 400 יאהר.
פרדס יוסף
ואלה שמות בני לוי לתולדותם.
די מפרשים זענען מדייק אז ווען דער פסוק רעכנט אויס די נעמען פון די אלע אנדערע שבטים, זאגט ער "בני" ראובן און "בני" שמעון, און ביי לוי שרייבט די תורה - ואלה "שמות" בני לוי ?
נאר די תורה האט געוואלט אז מ'זאל זיך אפלערנען פון לוי, אז כאטש זיי האבן נישט געארבעט צוזאמען מיט די אנדערע אידן אין מצרים, און נישט מיטגעהאלטן אלע זייערע צרות, דעס וועגן דאך האט לוי געגעבן די נעמען פון זיינע קינדער לויט די צרות וואס די אידן האבן מיט געמאכט אין מצרים, "גרשון" אויף דעם וואס די אידן זענען געווען "גרים" אין א פרעמד לאנד, און "מררי" צוליב די ביטערניש וואס די אידן האבן מיטגעמאכט אין מצרים, דאס וויל דער פסוק דריקן מיט די ווערטער "שמות" בני לוי, אז פון די נעמען פון לוי'ס קינדער, קען מען זיך אפלערנען אז אפילו פאר זיך אליינס גייט גוט, דארף מען אבער מיטפילן יענעמ'ס צער.
(של"ה הקדוש)
ותלד לו את אהרן ומשה.
די תורה דערציילט דא מיט א כוונה, אז אהרן און משה זענען געבוירן געווארן ווי אלע מענטשן פון געווענליכע טאטע און מאמע, און דאך זענען זיי געווען די גרויסע אהרן און משה, די גרעסטע נביאים און מנהיגים, צוליב זייער אייגענער ארבעט און מעשים וועלכע זיי האבן אויסגעוועלט, און נישט הימלישע מלאכים זענען אראפגעקומען אויף דער וועלט, דאס קומט צו לערנען אז א יעדע מענטש קען דורך זיין ארבעט צוקומען צו די גרעסטע מדריגות אפילו צו זיין ווי משה און אהרן.
(ספר המורה והתלמיד)
ויאמר ה'... כי ידבר אליכם פרעה תנו לכם מופת.
דאס ווארט "לכם" זעט אויס אז עס איז איבריג ? עס וואלט גענוג געווען ווען עס שטייט. "תנו מופת", געבטס א וואונדער, אן דעם ווארט "לכם" ?
נאר מען קען דאס ענטפערין, לויט ווי עס איז באוואוסט, אז ווען איינער מאכט כישוף איז דאס נאר א וואונדער פאר די מענטשען וואס זעהן דאס, אבער פאר דעם מענטש אליין וואס מאכט די כישוף איז דאס בכלל נישט אינטערעסאנט. ווייל ער ווייסט אז עס איז נישט עכט.
אבער ווען השי"ת מאכט נסים דורך צדיקים, איז עס א גרויסע וואונדער אפילו פאר די צדיקים וואס האבן געמאכט דעם נס.
דאס האט פרעה זיי געזאגט. תנו "לכם" מופת. עטץ זאלטס מאכן אזא וואונדערליכע זאך, אז אפילו פאר ענק צדיקים זאל עס אויך זיין א וואונדער. דעמאלטס וועל איך וויסן אז עטץ זענטץ נישט קיין כישוף מאכערס.
(אוהב ישראל- בשם נועם אלימלך)
ויבלע מטה אהרן את מטותם
דער מדרש זאגט אז די נס איז געווען אז אפילו נאכדעם וואס עס האט איינגעשלינגען זייערע שטעקענס איז עס נישט געווארן דיקער. לכאורה – צו וואס האט אויסגעפעהלט אזא נס, דאס אליין אז עס האט איינגעשלינגען די אנדערע שטעקענעס איז אויך גענוג נס? נאר דער שטעקן איז דאך נישט א פשוט'ע שטעקן, דער שטעקן איז באשאפן געווארן ביי די ששת ימי בראשית, און איז גענוצט געווארן דורך די אבות הקדושים, און דורך משה ואהרן, און עס וועט באניצט ווערן דורך משיח צדקינו במהרה בימינו. איז אויב דער שטעקן וואלט דיקער געווארן, וואלטן די כישוף מאכערס געזאגט – אז זייער כח דער כח פון כישוף ליגט אויך דערין און עס העלפט צו – צו אלע ניסים, צוליב דעם האט דער אויבערשטער געוויזן, אז אפילו עס שלינגט איין זייערע שטעקענעס באקומט עס נישט צו קיין שום כח.
(דברי יואל)
ויהי הדם בכל ארץ מצרים.
אין גאנץ לאנד מצרים איז געווען בלוט, ווען א מצרי האט געשעפּט וואסער פונעם קוואל, האט ער געפונען אין זיין כלי בלוט, אבער ווען א איד האט געשעפּט האט ער געפונען וואסער - דער מדרש זאגט אז פון מכות דם זענען די אידן רייך געווארן - ווייל די מצריים האבן געקויפט וואסער פון אידן פאר געלט, - דערפון נעמט זיך דאס באקאנטע ווארט "דמים תרתי משמע": דאס ווארט "דמים" האט צוויי טייטשן "געלט" און "בלוט". פאר די מצריים איז "דמים" געווען בלוט. פאר די אידן - "דמים". געלט.
(דגל מחנה אפרים)
ויצעק משה אל ה' על דבר הצפרדעים
ווען משה רבינו האט מתפלל געווען צו השי"ת אז די מכה פון די צפרדע זאל אוועק גיין שטייט די לשון "ויצעק" משא"כ ביי די מכה פון ערוב שטייט "ויעתר" אל ה'.
מען קען מסביר זיין דער חילוק פארוואס ביי צפרדע שטייט "ויצעק" און ביי ערוב שטייט "ויעתר", מיט דעם וואס די גמרא זאגט אין מסכת סוכה (דף י"ד ע"א) אז די תפלות פון צדיקים זענען גלייך צו א "עתר" א שאוועל - פונקט ווי דער שאוועל קערט אום די תבואה פון איין ארט צום אנדערן ארט, אזוי אויך די תפלות פון די צדיקים דרייען איבער די מדת השי"ת פון כעס צו רחמנות.
דא ביי מכת צפרדע האט זיך נישט אפגעטוהן די מכה אינגאנצען, ווייל די פרעש זענען געשטארבען, און עס האט איבער געלאזט א שלעכטע גערוך, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "ותבאש הארץ", וועגען דעם שטייט נאר די לשון "ויצעק".
משא"כ ביי די מכה פון ערוב, וואס עס האט זיך אפגעטוהן אינגאנצען די מכה, און עס האט זיך איבער געקערט אינגאנצען צו רחמים, דעריבער שטייט "ויעתר" פונקט ווי די שאוועל.
חתם סופר
והדגה אשר ביאור מתה
אין ספר על הגאולה ועל התמורה פרעגט דער סאטמארע רבי א קשיה. פארוואס ביי די מכה פון דם זענען אלע פיש אויסגעשטארבן, און ביי די מבול זענען די פיש געראטעוועט געווארן ?
ענטפערט דער סאטמארע רבי זי"ע, ווייל די מצרים האבן געדינט עבודה זרה, און איינע פון זייערע ע"ז איז געווען די וואסער. וועגן דעם די פיש וואס טרינקן פון די ע"ז וואסער זענען געשטארבן. אבער ביי די מבול, איז די וואסער נישט געווען קיין עבודה זרה, וועגן דעם זענען די פיש געבליבן לעבן.
(דברי יואל)
וימותו הצפרדעים מן הבתים.
פארוואס ביי מכות ערוב שטייט "ויסר הערוב מפרעה מעבדיו ומעמו" אז די חיות האבן זיך נאר אפגעטוען פון די מצריים, און ביי מכות צפרדעים שטייט "וימותו" זיי זענען געשטארבן?
די מפרשים זאגן אז צו מכות ערוב זענען נישט באשאפן געווארן ספציעלע חיות , נאר די חיות פון די וועלדער זענען זיך צוזאמגעקומען אין מצרים.
נאך די מכה זענען זיי צוריק געגאנגען צו זייערע פלעצער, ווייל מ'דארף זיי נאך האבן פאר די קיום העולם.
אבער די צפרדעים זענען ספעציעל באשאפן געווארן פאר די מכה פון צפרדע, ווי די פסוק זאגט ושרץ היאור צפרדעים און נאכדעם ווען זיי האבן שוין אפגעטוען זייער שליחות, זענען זיי געשטארבן, ווייל פאר די וועלט פעלט נישט אויס אזוי פיל פרעש.
(פניני קדם)
כה אמר ה' אנכי מכה במטה אשר בידי על המים
די ווערטער אשר בידי איז דאך אין אמת'ן איבעריג, ווייל ווי אזוי קען מען שלאגען מיט א שטעקען, אויב עס איז נישט אין האנט ?
אזוי אויך טרעפען מיר אין פרשת בשלח ויאמר ה' אל משה ומטך אשר הכית בו את היאר קח בידיך והלכת, הנני עומד לפניך שם על הצור וגו', אויך דארט איז איבעריג די ווערטער קח בידיך, אוודאי וועט ער נעמען די שטעקען אין די האנט און נישט מיט די פיס ?
נאר עס איז דאך באוויסט אז די שם הוי"ה איז די שם הרחמים, און דאס איז נאר ווען עס איז אויף די סדר, י' - ה' - ו' - ה', אבער ווען עס איז נישט אויף די סדר ווייזט עס אויף דין.
אויף די שטעקען פון משה איז דאך געווען די שם הוי"ה קומט אויס אז ווען משה רבינו האט געוואלט שלאגען די טייך זאל ווערען בלוט, האט ער געדארפט איבערדרייען די שטעקען, כדי די שם הוי"ה זאל נישט זיין אין סדר, און זאל קומען אויף די רשעים דין און שטראף, אבער ביים צור וואס דארט האט די שטעקען געדארפט ברענגען רחמים צו געבען וואסער פאר די אידישע קינדער, האט ער געדארפט האלטען די שטעקען גלייך כדי די שם הוי"ה זאל זיין כסדרן.
קומט אויס די חלק פון די שטעקען, וואס משה פלעגט נארמאל האלטען אין זיין האנט, מיט דעם חלק האט ער געשלאגען די טייך, דאס מיינט הנה אנכי מכה במטה "אשר בידי", אבער ביים צור, האט ער דאך געשלאגען מיט דעם שטעקען אויפען גלייכען וועג, דאס מיינט די פסוק ומטך אשר הכית בו את היאור, דא איז די פארקערטע זייט, דער זייט קח בידיך, כדי די שם הוי"ה זאל זיין כסדרן, און מען זאל קענען ברענגען רחמים וחסדים.
(ר' שמשון מאוסטראפאלי)
ויהיו דם והיה דם (שמות ז' י"ט)
לכאורה דארף מען פארשטיין, פארוואס דארף שטיין צוויי מאל אז עס וועט זיין בלוט ? און אויך דארף מען פארשטיין, פארוואס שטייט איין מאהל "ויהיו" און איין מאל "והיה" ?
מען קען דאס פארענטפערן, מיט דעם וואס שטייט אין מדרש, אז ווען א מצרי האט געטרינקען צוזאמען מיט א איד פון איין כלי, האט דער איד געטרונקען וואסער און דער מצרי בלוט. אויסער ווען דער מצרי האט געצאהלט געלט פאר דעם איד, האט דער מצרי אויך געטרונקען וואסער, און פון די מכת דם זענען די אידען געווארען רייך.
קומט אויס לויט דעם, אז די זעלבע מכה פון דם, איז געווען א צער פאר דעם מצרי, אבער פאר דעם איד איז עס געווען א שמחה, ווייל ער האט פארדינט געלט.וועגען דעם זאגט דער פסוק "ויהיו דם" א לשון פון צער ("ויהי" איז א לשון צער) פארן מצרי, "והיה דם" א לשון פון שמחה איז געווען פאר דעם איד.
וגם האדמה אשר עליה
לכאורה דארף מען פארשטיין, וואס מיינט דער פסוק מיט די ווערטער "וגם האדמה אשר עליה" ? און פארוואס האט טאקע אויסגעפעלט אז די ערד אויף וואס די חיות זענען, זאל אויך קומען קיין מצרים?
מען קען דאס מסביר זיין מיט דעם וואס שטייט אין מלכים ב' קאפיטל ב', די מענטשען פון דעם שטאט יריחו האבען זיך באקלאגט צו אלישע אז די וואסער איז שלעכט. האט אלישע אריין געווארפען זאלץ דארט וואו די וואסער קוועלט, און עס איז געשעהן א נס אז די וואסער איז געווארען גוט און זיס. [כאטש זאלץ וואלט געדארפט מאכען דאס וואסער מער ביטער]. זענען געווען דארטען אפאהר נערים קטנים וואס האבען געשפעט פון אלישע און איהם פארשעמט. ווייל די נערים קטנים פלעגען האבען פרנסה פון דעם וואס זיי האבען געברענגט גוטע וואסער פון אנדערע שטעט, און פארקויפט פאר די מענטשען פון יריחו. יעצט אבער אז די וואסער פון יריחו איז געווארען גוט, האבען זיי פארלוירען זייער פרנסה.
דערציילט דער פסוק, אז עס זענען ארויס געקומען צוויי בערן פון דעם וואלד, און האבען צעריסען צוויי און פערציג (42) פון די נערים קטנים.
אויף דעם זאגט די גמרא אין מסכת סוטה (דף מ"ז ע"א) רב און שמואל קריגען זיך, איינער זאגט עס איז נאר געווען איין נס, און איינער זאגט עס איז געווען צוויי נסים. דער וואס זאגט עס איז נאר געווען איין נס, וויבאלד דארט וואו אלישע איז געשטאנען איז געווען א וואלד, נאר בערן זענען נישט געווען. איז געשעהן א נס, עס זענען אנגעקומען צוויי בערן.
און דער וואס זאגט עס זענען געווען צוויי נסים, וויבאלד דארט וואו אלישע איז געשטאנען איז נישט געווען קיין וואלד און נישט קיין בערן. און עס איז געשעהן א נס אז עס איז דארט געווארען א וואלד, און עס איז אנגעקומען צוויי בערן.
פרעגט אויף דעם די גמרא צו וואס האט מען געדארפט צוויי נסים - די עיקר נס וואס מען האט געדארפט איז די בערן, פארוואס האט געדארפט געשעהן די נס אז עס זאל ווערען א וואלד ?
ענטפערט אויף דעם די גמרא, אויב דער בער האט נישט קיין וואלד, האט עס מורא צו גיין הרג'נן מענטשען. איז רש"י דארט מסביר (ד"ה דבעיתי) אויב עס איז נישט דא קיין וואלד וואו דער בער קען שנעל אריין לויפען און זיך באהאלטען, האט עס מורא ארויס צו קומען. אבער אויב עס דא א וואלד דערנעבען קומט דער בער ארויס פארזיכערט, און האט נישט קיין מורא.
דא ביי פרעה, ווען משה האט איהם געווארענט אז דער אויבערשטער גייט שיקען ווילדע חיות, האט פרעה געקענט טראכטען, ער האט נישט פון וואס מורא צו האבען. וויבאלד די ווילדע חיות וועלען איהם גארנישט קענען טוהן, ווייל די חיות האבען מורא דארט וואו עס איז נישט דא א וואלד.
וועגען דעם האט דער אויבערשטער אנגעזאגט "וגם האדמה אשר הם עליה" אז אויך דער וואלד אין וואס די ווילדע חיות וואוינען וועלען אויך קומען קיין מצרים. וועלען דאך די חיות שוין נישט מורא האבען צו גיין שעדיגען די מצריים.
ילקוט האורים
הנה יד ה' הויה
לכאורה דארף מען פארשטיין, פארוואס פונקט ביי די מכה פון דבר שטייט "יד", און ביי אלע אנדערע מכות שטייט נישט יד ?
מען קען עס פארענטפערען, ווייל די מפרשים פרעגען, אויף דעם פסוק "ביד חזקה ישלחם וביד חזקה יגרשם מארצו" (שמות ו' א'), וואס איז די דאפעלטע לשון צוויי מאהל "ביד", עס וואלט גענוג געווען אויב עס וואלט געשטאנען כי ביד חזקה ישלחם ויגרשם מארצו ?
ענטפערען די מפרשים, ווייל אויף יעדע האנט איז דא 5 פינגערס, און צוויי הענט איז דא 10 פינגערס, אנטקעגען די 10 מכות, וועגען דעם זאגט דער פסוק "ביד" צוויי מאהל, ווייל נאר נאך דעם וואס ער האט באקומען די 10 מכות, וויפיל פינגערס עס איז דא אויף צוויי הענט, ערשט דעמאלטס וועט ער ארויס שיקען די אידען פון מצרים.
קומט אויס אז יעדע מכה איז אנטקעגען איין פינגער, איז ביי מכת דבר וואס דאס איז די פינפטע מכה, האט מען שוין גענדיגט איין האנט, וואס האט פינף פינגערס, פארשטייט מען שוין זייער גוט פארוואס פונקט ביי די מכה פון דבר שטייט יד.
דברי שלמה
כי בפעם הזאת אני שולח את כל מגפותי
לכאורה דארף מען פארשטיין, פארוואס עפעס ביי מכת ברד זאגט די תורה "כל" אלע מיינע שלאגען ?
מען קען דאס פארענטפערען, מיט דעם וואס עס שטייט אין מדרש, דער אויבערשטער האט דריי שלוחים מיט וואס ער באשטראפט דער וואס זענען עובר אויף זיין רצון. די דריי שלוחים זענען "אש" - פייער, "מים" - וואסער, "רוח" - ווינט. די מענטשען פון סדום זענען געשטראפט געווארען מיט פייער, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק (בראשית י"ט כ"ד) "וה' המטיר על סדם ועל עמרה גפרית ואש". דער דור המבול איז געשטראפט געווארען מיט וואסער. און דער דור הפלגה איז געשטראפט געווארען מיט ווינט, וואס האט זיי צעשפרייט אויף דער וועלט.
די מצריים זענען אויך געשטראפט מיט אלע דריי שלוחים, די מכות דם און צפרדע, איז געקומען דורך וואסער, דער טייך פון מצרים האט געברענגט די מכות, די מכה פון ארבה - היישעריק, האט געברענגט דער ווינט, און די מכה פון שחין איז געקומען דורך פייער, וואס משה רבינו האט ארויף געווארפען צום הימל שטויב פון פארברענטע קוילען.
אבער ביי די מכה פון ברד, זענען געווען אלע דריי שלוחים "אש" "רוח" און "מים" צוזאמען. "הנני ממטיר כעת מחר ברד" דאס איז מים - וואסער, "ואש מתלקחת בתוך הברד" איז אש - פייער, "וה' נתן קולות" איז רוח, דעריבער ווערט ביי דער דאזיגער מכה פון ברד געזאגט: "אני שולח את כל מגפותי", אלע דריי זאכען מיט איינמאל.
הגר"א מווילנא
כי בפעם הזאת אני שולח את כל מגפותי
למדנו מכאן, שמכת בכורות שקולה נגד כל המכות
רש"י זאגט, מיר לערנען פון דא ארויס, אז מכת בכורות האט איבער געוואויגען א קעגען אלע מכות. פרעגען שוין אלע מפרשים, ווי אזוי איז פון דא געדרינגען אויף "מכת בכורות", מען רעדט דאך יעצט פון מכת "ברד" ?
מען קען דאס פארענטפערען, ווייל מכת ברד איז זייער ענליך צו "מכת בכורות". ביי מכת ברד זענען געשלאגען געווארען די ערשט געצייטיגטע פרוכט און תבואה, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "והפשתה והשעורה נכתה, כי השעורה אביב והפשתה גבעל", און די פלאקס און די גערשטן איז צעבראכען געווארען, ווייל די גערשטן איז שוין געווען געצייטיגט, און די פלאקס איז שוין געווען אין די שטעקעלעך. און ביי מכת בכורות, זענען געשלאגען געווארען די ערשט געבוירענע.
קען מען זאגען, אז דאס וואס רש"י זאגט "שמכת בכורות קשה מכל המכות" מיינט נישט די מכת בכורות, נאר עס מיינט די "מכת ברד" די ערשט געצייטיגטע פרוכט און תבואה, (ביכורים), און וויבאלד עס שטייט "את כל מגפותי" איז משמע אז די מכה וועט איבערוועגען אלע אנדערע מכות.
ראשונים
את כל מגפתי אל לבך
לכאורה דארף מען פארשטיין, פארוואס דא ביי מכת ברד האט משה געזאגט דעם לשון "אל לבך" ? און בכלל דארף מען פארשטיין וואס רש"י זאגט אז מיר לערנען פון דא ארויס, אז מכת בכורות האט איבער געוואויגען א קעגען אלע מכות?
מען קען מסביר זיין, פארוואס דא ביי מכת ברד שטייט "את כל מגפותי", און עס מיינט "מכת בכורות", מיט דעם וואס די גמרא זאגט אין מסכת תענית (ח' ע"ב) אז אין די צייטען פון רבי שמואל בר נחמני איז אמאל געווען צוויי שלעכטע גזירות, עס איז געווען א הונגער, און עס איז אויך געווען א מגיפה, מענטשען זענען געשטארבען.
האט מען נישט געוואוסט אויף וואס צו מתפלל זיין, ווייל מען קען נישט מתפלל זיין אז דער אויבערשטער זאל אוועק די נעמען סיי די הונגער און סיי די מגיפה, ווייל מען איז נישט מתפלל אויף צוויי זאכען אויף איין מאל, אזוי ווי די גמרא לערנט עס ארויס פון א פסוק. איז מען געווען מסופק אויף וואס צו בעטען, אויב מען וועט מתפלל זיין אז די מגיפה זאל זיך אפטוהן, וועלען נאך מענטשען שטארבען פון הונגער. זאל מען מתפלל זיין אז די הונגער זאל אוועק גיין, וועט מען דאך נאך אלס שטארבען פון די מגיפה.
האט רבי שמואל בר נחמני געזאגט, אז מען זאל נאר מתפלל זיין עס זאל נישט זיין קיין הונגער, וועט דאך דער אויבערשטער דארפען האבען פאר וועמען צו שיקען די זאטקייט, ווייל "דכי יהיב רחמנא שובעה לחיי הוא דיהיב" - דער וואס עס געבט שפייז געבט דאך דאס פאר לעבעדיגע מענטשען, דארף מען דאך נישט באזונדער בעטען אויף לעבען, ווייל דאס וועט ממילא קומען.
ווען משה רבינו האט געווארענט פרעה דעם ערשטע מאל (שמות ד' כ"ג) האט ער איהם שוין אנגעזאגט אז עס גייט זיין מכת בכורות, אזוי ווי עס שטייט "הנני אנכי הורג את בנך בכוריך". פרעה האט זיך דאס נישט גענומען צום הארצען, ווייל פרעה האט באקומען א ברכה פון יעקב אבינו, אז עס וועט נישט זיין אין זיין צייט קיין הונגער. אזוי ווי דער תרגום יונתן זאגט אויף דעם פסוק "ויברך יעקב את פרעה". פרעה האט געוואוסט פון דעם כלל "דכי יהיב רחמנא שובעה לחיי הוא דיהיב" אויב השי"ת שיקט א זאטקייט מוז עס זיין פאר לעבעדיגע מענטשען, ממילא קען נישט זיין אמת וואס משה רבינו זאגט איהם אז עס וועט זיין א מגיפה, און אלע בכורים וועלען שטארבען.
אבער יעצט ווען משה רבינו האט איהם געווארענט, אז עס וועט זיין די מכה פון ברד, און וועט צוגרונד לייגען אלע עסענווארג, און עס וועט ווערען א הונגער. האט דאך שוין פרעה געזעהן אז די ברכה פון יעקב איז שוין נישט חל אויף איהם, האט שוין פרעה געמוזט נעמען צום הארצען די ווארענונג אויף די מכה בכורות.
דאס קען זיין פשט אין פסוק, "הנני שולח את כל מגפותי", יעצט מיט די מכה פון ברד וועל איך דיר שוין אויך קענען ווארענען אויף מכת בכורות "אל לבך" - עס זאל אריין גיין אין דיין הארץ. ווייל מיט דעם וואס דו וועסט באקומען די מכה פון ברד וועסטו דיר שוין נישט קענען איינרעדען אז עס וועט נישט קענען קומען אויף מצרים די מכת בכורות.
קומט אויס דאס וואס דער פסוק זאגט "כל מגפותי" מיינט מען מכת בכורות, ווייל יעצט וועט שוין פרעה מוזען אננעמען די ווארענונג אויף מכת בכורות. און דער פסוק רופט אן די מכת בכורות "כל מגפותי", זעהן מיר פון דעם אז עס איז שקול כנגד כל המכות.
דברי יואל
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל אשר מצרים מעבידים אותם (ו-ה). דער וועג וואס יודן דארפן תשובה טוהן און דינען דעם אייבערשטן איז, מיט אהבת ה', מען זאל האבן גרויס ליבשאפט צום אייבערשטן, אזוי ווי א קינד צו זיין פאטער, וואס ער וויל איהם צוליב טוהן פאר די אלע גוטס וואס ער טוט איהם. אבער אויב דער אייבערשטער זעהט אז מען טוט נישט תשובה, מוז ער שיקן א קעניג א רשע וואס זאל זיי פייניגן, און אזוי וועלן זיי תשובה טוהען "מיראה". דער אייבערשטער האט געזאגט "וגם אני שמעתי את נעקת בני ישראל" איך הער דער געשריי פון כלל ישראל, "אשר מצרים מעבידים אותם" עס טוט זיי זייער וויי אז זיי מוזן מיר דינען אויף א אופן פון "יראה", זיי ווילן מיר אבער בעסער דינען ווי א קינד צום טאטן, מיט שמחה און מיט גרויס ליבשאפט.
(אוהב ישראל)
וידבר משה לפני ה' לאמר הן בני ישראל לא שמעו אלי ואיך ישמעני פרעה ואני ערל שפתים (ו-יב) ואני אקשה את לב פרעה וגו' ולא ישמע אליכם פרעה וגו'(ז-ג). משה רבינו האט אזוי געטענה'ט פאר'ן אייבערשטן "הן בני ישראל לא שמעו אלי" די יודן האבן דאך מיר נישט געוואלט צוהערן, "ואיך ישמעני פרעה" וואס וועט געשעהן אויב פרעה וועט מיך יא צוהערן? עס וועט דאך ארויס קומען פון דעם א גרויסער קטרוג" "ואני ערל שפתים" וועל איך גארנישט קענען רעדן, און מלמד זכות זיין פאר די יודן ווייל דער שטן וועט מקטרג זיין אויף די יודן, און זאגן אז די גוים זענען ח"ו בעסער ווי די יודן, ווייל די יודן האבן נישט צוגעהערט, און פרעה האט יא צוגעהערט! אויף דעם האט איהם דער אייבערשטער געענטפערט "ואני אקשה את לב פרעה וגו'. ולא ישמע אליכם פרעה וגו'". איך וועל הארט מאכן פרעה'ס הארץ אז ער זאל דיך נישט צוהערן, במילא דארפסטו נישט מורא האבן פון א קטרוג.
(מהר"ש מבעלזא זי"ע)
ובני עוזיאל מישאל ואלצפן וסתרי (ו-כב). אין דעם ספר "שלשלת הקבלה" ווערט דערציילט אז איינמאהל האט דער צדיק רבי אברהם הלוי זצ"ל פון ירושלים געמאכט א "שאלת חלום", און געפרעגט ווען משיח וועט קומען. איז אויף דעם געקומען דער ענטפער "מישאל ואלצפן וסתרי" דאס הייסט אזוי "מי שאל" ווער פרעגט אזא סארט שאלה "ואל צפן וסתרי" דער אייבערשטער האט דאך דאס באהאלטן פאר א סוד אז קיינער זאל דאס נישט וואוסן. ("צפון" און "סתרי" איז דער טייטש באהאלטן)
(רבי מאיר פרעמישלאנער זי"ע)
וידבר משה כן אל בני ישראל ולא שמעו אל משה מקצר רוח ומעבודה קשה (ו-ט) מען קען צולייגן צו די ווערטער פון'ם רבי ר' מאיר פרעמישלאנער זי"ע, (דער ווארט "כן" קען מען טייטשן "עס איז גערעכט" אזוי ווי עס שטייט "כן בנות צלפחד") "וידבר משה" משה רבינו האט געזאגט צום אייבערשטן "כן אל בני ישראל" די יודישע קינדער זענען גערעכט. און דאס וואס זיי האבן נישט צוגעהערט צו מיר, איז נאר "מקוצר רוח ומעבודה קשה".
(אמרי חיים)
וידבר אלקים אל משה ויאמר אליו אני ה'
רש"י זאגט פשט אז - וידבר אלקים - מיינט אז דער אויבערשטער האט גערעדט שטרענגע רייד מיט משה ווייל ער האט געזאגט למה הרעותה, ויאמר אליו אני השם, איך בין באגלייבט צו באצאהלען א גוטען שכר פאר די צדיקים, איך וועל מקיים זיין מיינע רייד.
די גמרא דערציילט (נדה ל"א ) אז צוויי מענטשען זענען געפארען האנדלען ווען זיי זענען געגאנגען צו די שיף האט זיך פאר איינעם אריינגעשטאכען א דארן און ער האט נישט געקענט גיין ווייטער, האט ער זיך געטראכט פארוואס האט עס השם יתברך געטוהן צו מיר (ער האט נישט געגלייבט אז אלעס וואס השם יתברך טוט פאר מענטש איז עס צום גוטען) שפעטער האט ער געהערט אז די שיף וואס ער האט געדארפט פארען דערמיט, איז איינגעזונקען אין וואסער, דעמאלט האט ער שוין געלויבט השי"ת פאר דעם וואס ער האט זיך צו שטאכען דעם פיס און ער האט נישט געקענט פארען ווייל דורך דעם איז ער געבליבען לעבן.
דא איז דער רמז אז אפילו יסורין וואס זעהן אויס ווי מדת הדין זענען אויך רחמים דורך די יסורין האבין די יודען זוכה געוועהן צו קבלת התורה דורך יסורין איז מען זוכה צו כפרת עונות,דאס איז דער פשט אין פסוק וידבר אלקים וואס דאס איז מדת הדין אבער ויאמר אליו אני ה' , דאס הייסט אז דער מדת הדין איז אויך השם וואס דאס איז מדת הרחמים ווייל עס איז פאר די טובה פון מענטש.
(דברי חיים)
וארא אל אברהם אל יצחק ואל יעקב.
זאגט רש"י: וארא, אל "האבות".
לכאורה איז שווער, וואס וויל רש"י זאגן מיט די ווערטער אל "האבות". יעדער ווייסט דאך אז אברהם יצחק ויעקב זענען געווען די אבות הק' ?
נאך איז שווער. אין פ' שמות שטייט אין פסוק, אז פרעה האט געזאגט אז מען זאל מער נישט געבן פאר די אידן שטרוי צו מאכן ליים. דארף מען פארשטיין פארוואס האט פרעה געמאכט די גזירה ?
נאר עס שטייט אין זוהר הקדוש, אז פרעה איז געווען א "חכם להרע" [ד"מ א קליגער מענטש ווי אזוי שלעכט צו טוען]. און ער האט געוויסט אז אויב די אידן וועלן זינדיגן וועלן זיי נישט ארויס גיין פון מצרים. און דאס האט ער טאקע געוואלט. האט ער געמאכט א גזירה אז מען זאל זיי נישט געבן קיין שטרוי, וועלן די אידן דארפן ארום גיין אין די טמא'נע גאסן פון מצרים צוזאמען קלויבן שטרוי, און זיי וועלן ח"ו זעהן זאכן וואס מען טאר נישט. וואס דאס איז א גרויסע עבירה.
עס שטייט אין הייליגן ספר "דברי חיים" (פון הייליגן צאנזער רב זי"ע), אז ווען א איד טוט ח"ו עבירות ווערט ער אפגעריסן פון די אבות הקדושים ר"ל. דאס מיינט: ער האט מער נישט קיין שייכות מיט זיי.
דאס קען זיין פשט אין פסוק: משה רבינו האט געזאגט פאר השי"ת. אז די אידן זענען נישט ווערט צו ווערן אויסגעלייזט, ווייל זיי האבן געזינדיגט. האט אים השי"ת געזאגט: וארא איך זעה אל האבות אז זיי האבן נאך זכות אבות. ווייל און אמת'ן האבן זיי נישט געזינדיגט. זיי האבן יא אכטונג געגעבן אויף די אויגן, און זיי זענען יא ראוי אויסגעלייזט צו ווערן פון מצרים.
(ברך משה)
וידבר אלקים אל משה:
איינע פון די טעמים פארוואס משה רבינו איז נישט אריין אין ארץ ישראל, איז: ווייל ער האט געפרעגט פון השי"ת למה הרעתה, פארוואס האסטו שלעכט געטוען פאר די אידן.
דאס איז מרומז אין דעם פסוק. וידבר "אלקים". דאס ווארט "אלקים" איז די ר"ת (ראשי תיבות). אמרת דו האסט געזאגט. למה הרעתה פארוואס האסטו שלעכט געטוען. וועגן דעם יהושע מכניס וועט יהושע, אריין ברענגן די אידן אין ארץ ישראל.
(חיד"א)
וידבר אלקים אל משה ויאמר אליו אני ה' (ו-ב).
דבר אתו משפט על שהקשה לדבר וגו' (רש"י). אין די ווערטער פון רש"י זענען מרומז ווי אזוי א מנהיג דארף זיך אויפפירן, און האבן מסירות נפש פאר די יודן. משה רבינו האט דאך געזאגט פאר דער אייבערשטער "למה הרעותה לעם הזה"? מיט די ווערטער האט ער ארויס געוויזן אז ער האט מסירות נפש פאר די יודן, און עס טוהט איהם שטארק וויי וואס די יודן ליידן צרות. האט איהם דער אייבערשטער געוויזן אז ער איז טאקע גוט און ראוי צו זיין דער מנהיג פון די יודן. דאס זאגט רש"י "דבר" דער אייבערשטער האט איהם געזאגט "אתו משפט" פאר איהם פאסט טאקע צו זיין דער "שופט" און דער מנהיג פון כלל ישראל, "על שהקשה לדבר" טאקע ווייל ער האט זיך מוסר נפש געווען פאר כלל ישראל, און אזוי גערעט פאר זיי, און אזוי דארף טאקע רעדן א מנהיג ישראל, ער דארף נישט קוקן אויף קיין שום זאך נאר אויף די טובה פון די יודן.
רבי מאיר פרעמישלאנער זי"ע
וידבר אלהים אל משה- רש"י דבר אתו משפט על שהקשה לדבר ולומר למה הרעותה לעם הזה:
מיין טאטע ז"ל דער הייליגער עצי חיים האט געזאגט אין דעם לעצטן שבת פאר זיין הסתלקות פשט אין דעם רש"י לויט ווי עס איז מבואר פון הרה"ק ר' מענדל מרימנוב אויפן פסוק "וישלח אברהם את ידו" אז היות אברהם אבינו האט זיך אויסגעארבעט אז ער האט אליינס מרגיש געווען דעם רצון השם, ממילא האבען זיינע אברים אלעמאל געלאפען צו טוען די מצוות פון זיך אליין, אבער דא ביי די עקדה וואס דער אמת'ער רצון השם איז געווען נישט צו שחט'ן יצחק, ממילא האבען זיינע אברים נישט געוואלט שחט'ן יצחק, אבער היות ער האט פארשטאנען פון השי"ת, אז ער דארף שחט'ן יצחק האט ער אויסגעשטרעקט די הענט מיט געוואלד כדי מקיים צו זיין דעם רצון השם.
לויט דעם האט דער טאטע ז"ל געזאגט אז די זעלבע זאך איז געווען ווען משה האט געזאגט "למה הרעותה לעם הזה" איז דאך עס געווען אן עבירה לשמה, ווייל עס פאסט דאך נישט אזוי צורעדן צו השי"ת, ממילא האבען די אברים פון משה דאס נישט געוואלט זאגן, נאר משה האט זיך געשטארקט עס צו זאגען לטובת ישראל, וועגן דעם זאגט רש"י "על שהקשה לדבר" דאס מיינט משה רבינו האט זיך אנגעשטרענגט צו זאגן, ממילא פון דעם וואלט ער געדארפט וויסען אז עס איז אן עבירה.
ברך משה
וארא אל האבות
אלע מפרשים פרעגען, וואס וויל רש"י זאגען מיט די ווערטער "אל האבות", עס שטייט דאך בפירוש אין פסוק אז דער אויבערשטער האט זיך באוויזען צו אברהם יצחק און יעקב, וואס זיי זענען די אבות ?
מען קען מסביר זיין רש"י, ווייל די גמרא זאגט אין מסכת בבא מציעא פ"ה ע"ב, אליהו הנביא פלעגט אלע מאהל קומען אין בית המדרש פון רבי, אמאהל איז געווען ראש חודש און עס איז שוין שפעט געווארען און אליהו הנביא איז נאך נישט אנגעקומען, דער נאך אז ער איז געקומען האט רבי צו איהם געפרעגט, "פארוואס ביסטו היינט אזוי שפעט געקומען" ? האט אליהו הנביא געענטפערט, ביז איך האב אויף געוועקט אברהם אבינו און איך האב געוואשען זיינע הענט און ער האט געדאווענט און איך האב איהם צוריק איינגעשלעפט, און אזוי האב איך געטוהן מיט יצחק אבינו, און אזוי האב איך געטוהן מיט יעקב אבינו. וועגען דעם איז שפעט געווארען.
האט רבי געפרעגט, פארוואס האסטו נישט אויף געוועקט אלע דריי אויף איין מאהל ? האט אליהו הנביא געענטפערט, מען האט מורא געהאט טאמער וועלען זיי דאווענען אלע דריי מיט איין מאהל און זיי וועלען שטארק בעטען וועלען זיי ברענגען משיח פאר דער צייט, דעריבער האב איך זיי געמוזט אויף וועקען איינציג ווייז.
דא ביי גלות מצרים האט דער אויבערשטער געזאגט "ועבדום וענו אותם ארבע מאות שנה" אז זיי וועלען זיין אין גלות 400 יאהר, און צום סוף האט זיי השי"ת געוואלט ארויס נעמען נאך 210 יאהר, האט דאך אויס געפעלט אז די אבות זאלען אלע צוזאמען בעטען רחמים כדי מקרב צו זיין די גאולה, דעריבער האט אויסגעפעלט "וארא אל האבות", איך האב מיר באוויזען צו די אבות אלע אין איינעם, דעריבער קענען שוין די אידען אויס געלייזט ווערען פון מצרים. דאס קומט רש"י זאגען, אז השי"ת האט זיך באוויזען צו אלע אין איינעם, "אל האבות".
תכלת מרדכי
וארא אל האבות
אלע מפרשים פרעגען, וואס וויל רש"י זאגען מיט די ווערטער "אל האבות", עס שטייט דאך בפירוש אין פסוק, אז דער אויבערשטער האט זיך באוויזען צו אברהם יצחק און יעקב, און מיר אלע ווייסען אז אברהם יצחק און יעקב זענען די אבות ?
מען קען דאס פארענטפערן, מיט דעם וואס די גמרא זאגט אין מסכת ראש השנה (דף י' ע"ב) רבי אליעזר אומר בתשרי נולדו אבות, אז אין חודש תשרי זענען די אבות געבוירען געווארען, דאס מיינט אברהם און יעקב, משא"כ יצחק איז געבוירען געווארען פסח. זעהן מיר פון דעם אז כאטש רבי אליעזר זאגט "נולדו אבות" מיינט עס נישט יצחק.
דא געפונען מיר אז דער אויבערשטער האט געזאגט "וארא אל אברהם אל יצחק ואל יעקב בקל שקי", איז משמע אז השי"ת האט זיך באוויזען צו אלע דריי אבות מיט די נאמען קל שקי. אבער באמת האט זיך השי"ת נישט באוויזען צו יצחק מיט די נאמען קל שקי, השי"ת האט נאר געזאגט צו יצחק "והקימותי את השבועה אשר נשבעתי לאברהם" און די שבועה וואס השי"ת האט געשוואוירען צו אברהם איז געווען מיט קל שקי.
דאס קומט רש"י צו פארענטפערן, זאלסט נישט מיינען אז "וארא וכו' ... בקל שקי איז געווען צו אלע דריי, אויף דעם זאגט רש"י, "אל האבות", נאר צו די אבות, און אבות מיינט נאר אברהם און יעקב, אזוי ווי מיר האבען געזעהן און די ווערטער פון רבי אליעזר.
שו"ת רע"ז
וארא אל אברהם אל יצחק ואל יעקב
זאגט רש"י "וארא אל האבות". וואס וויל רש"י צולייגן צום פסוק, - נאר די הלייגער ר' מאיר מפרימשלאן זצ"ל ענטפערט, אז עס איז דא מענטשן וואס שטאמען אפ פון א גרויסן יוחס, און זיי פארלאזן זיך אויף דעם, זיי מיינען אז עס איז גענוג, אבער דער וואס האט שכל ווייסט: "אז דער עיקר פונעם יוחס ווענדט זיך אין זיך אליינס", דאס לאזט אונז הערן רש"י וארא אל האבות, יצחק אבינו האט זיך נישט פארלאזט אויף זיין טאטן "אברהם", ער דארף שוין מער נישט ארבעטן עבודת השם, אזוי אויך יעקב אבינו האט זיך נישט באגניגט מיט א 'טאטע' און א 'זיידע' א צדיק, נאר ער אליין האט געארבעט, דעריבער קען מען פון יעדער איינער פון זיי אנרופן "אב". דערפאר האבן זיי זוכה געווען אז די באשעפער זאל זיך צו זיי באווייזן.
(הרה"ק ר' מאיר מפרימשלאן זצ"ל)
וידבר משה "כן" אל בני ישראל.
לכאורה איז שווער וואס איז די ווארט כן, נאר מ'קען ענטפערן אז משה רבינו האט נישט געוואלט גיין צו פרעה צו רעדן צו א גוי א רשע ער האט ענדערשער געוואלט גיין לערנען מיט די אידן תורה און מצות, און עס שטייט דאך אז: "כל המקבל עליו עול תורה מעבירין ממנו עול מלכות" ווער עס איז מקבל אויף זיך די עול תורה ווערט בטל פון צו זיין אינטערטעניג אונטער די מלוכה, וועגן דעם האט ער א גאנצע צייט נישט געוואלט גיין צו פרעה, און ווען די אייבערשטער האט געזעהן זיין גוטע מחשבה, האט ער אים געזאגט קענסט גיין זאגן תורה פאר די אידן, און דאס מיינט "וידבר משה "כן" ער האט גערעדט צו די אידן "ריכטיג" דאס וואס ער האט באמת געוואלט, אבער דא האט זיך ארויסגעשטעלט "ולא שמעו אל משה מקוצר רוח" זיי האבן נישט געוואלט צוהערן ווייל זיי האבן געהאט א קורצע גייסט אין קדושה, ווייל זיי זענען געווען געפאנגען אין טומאת מצרים, דעמאלס האט משה פארשטאנען אז ביז ווי לאנג ער וועט נישט אינטערטעניגן דעם פרעה וואס ער איז די מקור הטומאה, וועלן די אידן נישט וועלן צוהערן צו די תורה, נאר דעמאלס האט שוין משה מסכים געווען צו גיין צו פרעה.
(הרה"ק רבי מנחם מאמשינוב זצ"ל)
רש"י - מן המיצר קראתי.
דער הייליגער ראפשיצער זאגט אז א מענטש טאר זיך קיינמאל נישט מייאש זיין, אפילו ווען ער האלט אויף גאר א נידריגע מצב, ווי למשל ער קען זיך נישט שטעלען דאווענען ווי עס באדארף צו זיין, ווייל שטענדיק באקומט ער מחשבות זרות, זאל ער זיך נישט ח"ו מייאש זיין, נאר ער זאל בעטען פון טיפען הארצען א תפלה; רבש"ע !! איך בעט דיר העלף מיר איך זאל קענען דאווענען ווי עס באדארף צו זיין, און זיין א ערליכע איד, און דעמאלס וועט איהם דער רבש"ע אוודאי און אוודאי העלפען.
די אידישע קינדער זענען געווען אין גלות, און זיי האבען קיין שום דיבור של קדושה, נישט געקענט ארויסברענגען אויף זייער ליפען, וויבאלד די דיבור איז אויך געווען אין גלות, און דאס איז וואס משה רבינו וואס אין איהם איז געווען נכלל אלע נשמות ישראל, און יש בכלל מה שבפרט, ממילא האט משה רבינו געזאגט ואני ערל שפתים איך קען נישט ארויסברענגען א דבר שבקדושה, און דאס מיינט ויאנחו בני ישראל מן העבודה, זיי האבען געקרעכעצט און געוויינט מן העבודה, אז די עבודת השי"ת איז נישט ווי עס באדארף צו זיין, ותעל שועתם אל אלוקים, ווען איז די געשריי ארויף צום רבש"ע, מן העבודה - וועגען זיי האבען געשריגען מיט א לב נשבר אז זיי ווילען זיין אין ארדענונג, ממילא אונז אויך, מען טאר זיך קיינמאל נישט מייאש זיין, נאר שטענדיק בעטען דעם רבש"ע.
(זרע קדש)
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל אשר מצרים מעבידים אותם (ו-ה).
דער וועג וואס יודן דארפן תשובה טוהן און דינען דעם אייבערשטן איז, מיט אהבת ה', מען זאל האבן גרויס ליבשאפט צום אייבערשטן, אזוי ווי א קינד צו זיין פאטער, וואס ער וויל איהם צוליב טוהן פאר די אלע גוטס וואס ער טוט איהם. אבער אויב דער אייבערשטער זעהט אז מען טוט נישט תשובה, מוז ער שיקן א קעניג א רשע וואס זאל זיי פייניגן, און אזוי וועלן זיי תשובה טוהען "מיראה". דער אייבערשטער האט געזאגט "וגם אני שמעתי את נעקת בני ישראל" איך הער דער געשריי פון כלל ישראל, "אשר מצרים מעבידים אותם" עס טוט זיי זייער וויי אז זיי מוזן מיר דינען אויף א אופן פון "יראה", זיי ווילן מיר אבער בעסער דינען ווי א קינד צום טאטן, מיט שמחה און מיט גרויס ליבשאפט.
אוהב ישראל
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל אשר מצרים מעבידים אותם. (ו ה)
לכאורה איז שווער פארוואס שטייט "אשר מצרים מעבידים אותם" עס וואלט געדארפט שטיין "אשר עובדים במצרים? נאר, חז"ל זאגן אז בשעת קריעת ים סוף האט דער שר פון מצרים מקטרג געווען "הללו והללו עובדי עבודה זרה" די אידן זענען נישט ראוי געראטעוועט צו ווערן ווייל זיי האבן אויך געדינט עבודה זרה אין מצרים, האט השי"ת צוריק גענטפערט דעם שר פון מצרים: וואס פארגלייכסטו די אידן צו די מצרים, די אידן האבן געדינט עבודה זרה באונס, אבער די מצריים האב געדינט עבודה זרה ברצון.
מיט דעם וועלן מיר שוין פארשטיין דעם לשון הפסוק: "וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל" איך האב געהערט דאס געשריי פון די אידן און איך וועל זיי אויסלייזען, אפילו דער שר פון מצרים וועט זאגען אז די אידן זענען אויך נישט ערליך ווייל זיי האבען אויך געדינט עבודה זרה, אבער "אשר מצרים מעבידים אותם" זייער זינדיגן איז געווען באונס, ווייל די מִצרִיים האבן זיי מיט געוואלד געמאכט דינען די עבודה זרה.
פני דוד-להחיד"א
והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים. (ו ו)
די טעמי הנגינה פון די ווערטער "והוצאתי אתכם" זענען "מונח רביעי". דער רמז דערפון קען מען פארשטיין לויט וואס רש"י ברענגט אין פרשת בשלח אויף דעם פסוק "וחמשים עלו בני ישראל מארץ מצרים" אז נאר א פינפטל פון די אידן זענען ארויס פון לאנד מצרים, ווייל פיר טיילן זענען געשטארבן אין די שלשת ימי אפילה , ווייל זיי זענען געווען רשעים.
דאס איז דא מרומז: "והוצאתי אתכם" איך וועל אייך ארויס ציען פון מצרים, אבער "מונח רביעי" פיר טיילן וועלען בלייבען רוען [שטארבן] אין מצרים.
מגדנות נתן
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל אשר מצרים מעבדים אתם ואזכור את בריתי. (ו ה)
לכאורה איז שווער, עס האט דאך געדארפט זיין "ואזכור את בריתי" אפילו אן דעם "שמעתי את נעקת בני ישראל", ווייל דער רבש"ע האט דאך אזוי צוגעזאגט פאר אברהם און פאר יעקב?
נאר, די גמרא דרשנ'ט אז יסורים וואס א מענטש האט זענען מכפר אויף זיינע עבירות, ווייל עס שטייט אין פסוק ביי די קרבנות "ברית מלח עולם". און עס שטייט דאס ווארט ברית ביי יסורים (נאך די תוכחה) "אלה דברי הברית", לערנט מען ארויס אז אזוי ווי "מלח" מאכט גוט דאס פלייש, אזוי אויך יסורים מאכט דעם מענטש גוט, ווייל עס נעמט אוועק זיינע עבירות.
זאגט דער רבי ר' מענד'לע פון רימינוב זי"ע אויף די גמרא, זאלץ גיבט נאר צו א טעם צום פלייש ווען מען גיט מיט א מאס, נישט צו פיל, אויב מען זאלצט צו פיל קען מען עס נישט עסן. די זעלבע זאך איז אויך ביי יסורים, ווען זיי ווערן געגעבן צום מענטש מיט א מאס און מיט א שיעור אז דער מענטש זאל עס קענען פארטראגען, דעמאלס מאכט עס טאקע גוט, אבער צו פיל יסורים ח"ו איז שוין נישט גוט.
דאס זאגט דער פסוק: "וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל" איך האב געהערט די יודישע געשרייען פון די גרויסע יסורים, "ואזכור את בריתי" האב איך געדענקט דעם ברית מלח, אז יסורים איז אזוי ווי זאלץ וואס איז נאר גוט ווען עס איז נישט צו פיל.
(מאור ושמש)
וידבר משה לפני ה' לאמר הן בני ישראל לא שמעו אלי ואיך ישמעני פרעה ואני ערל שפתים (ו-יב)
ואני אקשה את לב פרעה וגו' ולא ישמע אליכם פרעה וגו'(ז-ג).
משה רבינו האט אזוי געטענה'ט פאר'ן אייבערשטן "הן בני ישראל לא שמעו אלי" די יודן האבן דאך מיר נישט געוואלט צוהערן, "ואיך ישמעני פרעה" וואס וועט געשעהן אויב פרעה וועט מיך יא צוהערן? עס וועט דאך ארויס קומען פון דעם א גרויסער קטרוג" "ואני ערל שפתים" וועל איך גארנישט קענען רעדן, און מלמד זכות זיין פאר די יודן ווייל דער שטן וועט מקטרג זיין אויף די יודן, און זאגן אז די גוים זענען ח"ו בעסער ווי די יודן, ווייל די יודן האבן נישט צוגעהערט, און פרעה האט יא צוגעהערט! אויף דעם האט איהם דער אייבערשטער געענטפערט "ואני אקשה את לב פרעה וגו'. ולא ישמע אליכם פרעה וגו'". איך וועל הארט מאכן פרעה'ס הארץ אז ער זאל דיך נישט צוהערן, במילא דארפסטו נישט מורא האבן פון א קטרוג.
מהר"ש מבעלזא זי"ע
ולא שמעו אל משה מקצר רוח ומעבודה קשה
די אידען האבען געדארפט זיין אין מצרים פאר 400 יאהר, זיי זענען אבער ארויס פון מצרים פאר דער צייט. אויף דעם זענען דא עטליכע טעמים. איין טעם איז וויבאלד די אידען זענען שוין געווען אריין געשלעפט אין די טומאת מצרים, אויב די אידען זאלען נאך אביסעל פארזוימען אין מצרים וועלען זיי מער אריין אין די טומאת מצרים, און זיי וואלטען נישט געקענט צוריק קומען צו קדושה. נאך א טעם איז דא, אז דער קושי השעבוד האט משלים געווען, וויבאלד די אידען האבען זייער שווער געארבייט אין מצרים, ווערט עס גערעכענט אזוי ווי זיי וואלטען געארבייט אין מצרים פאר די גאנצע 400 יאהר.
די אידען האבען געוואוסט אז זיי מוזען זיין אין מצרים פאר גאנצע 400 יאהר, דעריבער האבען זיי נישט געוואלט צו הערען צו משה רבינו ווען ער האט זיי געזאגט אז עס איז געקומען "זמן גאולתכם". די אידען האבען נישט געוואלט אנעמען די צוויי דערמאנטע טעמים אז צוליב זייער געפאלענע מצב אין רוחניות אדער די אנדערע טעם וועגען קושי השעבוד, אז זיי גייען ארויס פאר די צייט.
דאס קען זיין די כוונה פון דעם פסוק, "ולא שמעו אל משה" זיי האבען נישט געוואלט צו הערען צו משה רבינו, זיי האבען נישט אנגענומען דעם טעם פון "מקצר רוח" אז זייער רוחניות איז זייער קורץ און נידריג, און נישט דעם טעם פון "מעבדה קשה" אז דער קושי השעבוד האט משלים געווען צו די 400 יאהר.
פרדס יוסף
ואלה שמות בני לוי לתולדותם.
די מפרשים זענען מדייק אז ווען דער פסוק רעכנט אויס די נעמען פון די אלע אנדערע שבטים, זאגט ער "בני" ראובן און "בני" שמעון, און ביי לוי שרייבט די תורה - ואלה "שמות" בני לוי ?
נאר די תורה האט געוואלט אז מ'זאל זיך אפלערנען פון לוי, אז כאטש זיי האבן נישט געארבעט צוזאמען מיט די אנדערע אידן אין מצרים, און נישט מיטגעהאלטן אלע זייערע צרות, דעס וועגן דאך האט לוי געגעבן די נעמען פון זיינע קינדער לויט די צרות וואס די אידן האבן מיט געמאכט אין מצרים, "גרשון" אויף דעם וואס די אידן זענען געווען "גרים" אין א פרעמד לאנד, און "מררי" צוליב די ביטערניש וואס די אידן האבן מיטגעמאכט אין מצרים, דאס וויל דער פסוק דריקן מיט די ווערטער "שמות" בני לוי, אז פון די נעמען פון לוי'ס קינדער, קען מען זיך אפלערנען אז אפילו פאר זיך אליינס גייט גוט, דארף מען אבער מיטפילן יענעמ'ס צער.
(של"ה הקדוש)
ותלד לו את אהרן ומשה.
די תורה דערציילט דא מיט א כוונה, אז אהרן און משה זענען געבוירן געווארן ווי אלע מענטשן פון געווענליכע טאטע און מאמע, און דאך זענען זיי געווען די גרויסע אהרן און משה, די גרעסטע נביאים און מנהיגים, צוליב זייער אייגענער ארבעט און מעשים וועלכע זיי האבן אויסגעוועלט, און נישט הימלישע מלאכים זענען אראפגעקומען אויף דער וועלט, דאס קומט צו לערנען אז א יעדע מענטש קען דורך זיין ארבעט צוקומען צו די גרעסטע מדריגות אפילו צו זיין ווי משה און אהרן.
(ספר המורה והתלמיד)
ויאמר ה'... כי ידבר אליכם פרעה תנו לכם מופת.
דאס ווארט "לכם" זעט אויס אז עס איז איבריג ? עס וואלט גענוג געווען ווען עס שטייט. "תנו מופת", געבטס א וואונדער, אן דעם ווארט "לכם" ?
נאר מען קען דאס ענטפערין, לויט ווי עס איז באוואוסט, אז ווען איינער מאכט כישוף איז דאס נאר א וואונדער פאר די מענטשען וואס זעהן דאס, אבער פאר דעם מענטש אליין וואס מאכט די כישוף איז דאס בכלל נישט אינטערעסאנט. ווייל ער ווייסט אז עס איז נישט עכט.
אבער ווען השי"ת מאכט נסים דורך צדיקים, איז עס א גרויסע וואונדער אפילו פאר די צדיקים וואס האבן געמאכט דעם נס.
דאס האט פרעה זיי געזאגט. תנו "לכם" מופת. עטץ זאלטס מאכן אזא וואונדערליכע זאך, אז אפילו פאר ענק צדיקים זאל עס אויך זיין א וואונדער. דעמאלטס וועל איך וויסן אז עטץ זענטץ נישט קיין כישוף מאכערס.
(אוהב ישראל- בשם נועם אלימלך)
ויבלע מטה אהרן את מטותם
דער מדרש זאגט אז די נס איז געווען אז אפילו נאכדעם וואס עס האט איינגעשלינגען זייערע שטעקענס איז עס נישט געווארן דיקער. לכאורה – צו וואס האט אויסגעפעהלט אזא נס, דאס אליין אז עס האט איינגעשלינגען די אנדערע שטעקענעס איז אויך גענוג נס? נאר דער שטעקן איז דאך נישט א פשוט'ע שטעקן, דער שטעקן איז באשאפן געווארן ביי די ששת ימי בראשית, און איז גענוצט געווארן דורך די אבות הקדושים, און דורך משה ואהרן, און עס וועט באניצט ווערן דורך משיח צדקינו במהרה בימינו. איז אויב דער שטעקן וואלט דיקער געווארן, וואלטן די כישוף מאכערס געזאגט – אז זייער כח דער כח פון כישוף ליגט אויך דערין און עס העלפט צו – צו אלע ניסים, צוליב דעם האט דער אויבערשטער געוויזן, אז אפילו עס שלינגט איין זייערע שטעקענעס באקומט עס נישט צו קיין שום כח.
(דברי יואל)
ויהי הדם בכל ארץ מצרים.
אין גאנץ לאנד מצרים איז געווען בלוט, ווען א מצרי האט געשעפּט וואסער פונעם קוואל, האט ער געפונען אין זיין כלי בלוט, אבער ווען א איד האט געשעפּט האט ער געפונען וואסער - דער מדרש זאגט אז פון מכות דם זענען די אידן רייך געווארן - ווייל די מצריים האבן געקויפט וואסער פון אידן פאר געלט, - דערפון נעמט זיך דאס באקאנטע ווארט "דמים תרתי משמע": דאס ווארט "דמים" האט צוויי טייטשן "געלט" און "בלוט". פאר די מצריים איז "דמים" געווען בלוט. פאר די אידן - "דמים". געלט.
(דגל מחנה אפרים)
ויצעק משה אל ה' על דבר הצפרדעים
ווען משה רבינו האט מתפלל געווען צו השי"ת אז די מכה פון די צפרדע זאל אוועק גיין שטייט די לשון "ויצעק" משא"כ ביי די מכה פון ערוב שטייט "ויעתר" אל ה'.
מען קען מסביר זיין דער חילוק פארוואס ביי צפרדע שטייט "ויצעק" און ביי ערוב שטייט "ויעתר", מיט דעם וואס די גמרא זאגט אין מסכת סוכה (דף י"ד ע"א) אז די תפלות פון צדיקים זענען גלייך צו א "עתר" א שאוועל - פונקט ווי דער שאוועל קערט אום די תבואה פון איין ארט צום אנדערן ארט, אזוי אויך די תפלות פון די צדיקים דרייען איבער די מדת השי"ת פון כעס צו רחמנות.
דא ביי מכת צפרדע האט זיך נישט אפגעטוהן די מכה אינגאנצען, ווייל די פרעש זענען געשטארבען, און עס האט איבער געלאזט א שלעכטע גערוך, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "ותבאש הארץ", וועגען דעם שטייט נאר די לשון "ויצעק".
משא"כ ביי די מכה פון ערוב, וואס עס האט זיך אפגעטוהן אינגאנצען די מכה, און עס האט זיך איבער געקערט אינגאנצען צו רחמים, דעריבער שטייט "ויעתר" פונקט ווי די שאוועל.
חתם סופר
והדגה אשר ביאור מתה
אין ספר על הגאולה ועל התמורה פרעגט דער סאטמארע רבי א קשיה. פארוואס ביי די מכה פון דם זענען אלע פיש אויסגעשטארבן, און ביי די מבול זענען די פיש געראטעוועט געווארן ?
ענטפערט דער סאטמארע רבי זי"ע, ווייל די מצרים האבן געדינט עבודה זרה, און איינע פון זייערע ע"ז איז געווען די וואסער. וועגן דעם די פיש וואס טרינקן פון די ע"ז וואסער זענען געשטארבן. אבער ביי די מבול, איז די וואסער נישט געווען קיין עבודה זרה, וועגן דעם זענען די פיש געבליבן לעבן.
(דברי יואל)
וימותו הצפרדעים מן הבתים.
פארוואס ביי מכות ערוב שטייט "ויסר הערוב מפרעה מעבדיו ומעמו" אז די חיות האבן זיך נאר אפגעטוען פון די מצריים, און ביי מכות צפרדעים שטייט "וימותו" זיי זענען געשטארבן?
די מפרשים זאגן אז צו מכות ערוב זענען נישט באשאפן געווארן ספציעלע חיות , נאר די חיות פון די וועלדער זענען זיך צוזאמגעקומען אין מצרים.
נאך די מכה זענען זיי צוריק געגאנגען צו זייערע פלעצער, ווייל מ'דארף זיי נאך האבן פאר די קיום העולם.
אבער די צפרדעים זענען ספעציעל באשאפן געווארן פאר די מכה פון צפרדע, ווי די פסוק זאגט ושרץ היאור צפרדעים און נאכדעם ווען זיי האבן שוין אפגעטוען זייער שליחות, זענען זיי געשטארבן, ווייל פאר די וועלט פעלט נישט אויס אזוי פיל פרעש.
(פניני קדם)
כה אמר ה' אנכי מכה במטה אשר בידי על המים
די ווערטער אשר בידי איז דאך אין אמת'ן איבעריג, ווייל ווי אזוי קען מען שלאגען מיט א שטעקען, אויב עס איז נישט אין האנט ?
אזוי אויך טרעפען מיר אין פרשת בשלח ויאמר ה' אל משה ומטך אשר הכית בו את היאר קח בידיך והלכת, הנני עומד לפניך שם על הצור וגו', אויך דארט איז איבעריג די ווערטער קח בידיך, אוודאי וועט ער נעמען די שטעקען אין די האנט און נישט מיט די פיס ?
נאר עס איז דאך באוויסט אז די שם הוי"ה איז די שם הרחמים, און דאס איז נאר ווען עס איז אויף די סדר, י' - ה' - ו' - ה', אבער ווען עס איז נישט אויף די סדר ווייזט עס אויף דין.
אויף די שטעקען פון משה איז דאך געווען די שם הוי"ה קומט אויס אז ווען משה רבינו האט געוואלט שלאגען די טייך זאל ווערען בלוט, האט ער געדארפט איבערדרייען די שטעקען, כדי די שם הוי"ה זאל נישט זיין אין סדר, און זאל קומען אויף די רשעים דין און שטראף, אבער ביים צור וואס דארט האט די שטעקען געדארפט ברענגען רחמים צו געבען וואסער פאר די אידישע קינדער, האט ער געדארפט האלטען די שטעקען גלייך כדי די שם הוי"ה זאל זיין כסדרן.
קומט אויס די חלק פון די שטעקען, וואס משה פלעגט נארמאל האלטען אין זיין האנט, מיט דעם חלק האט ער געשלאגען די טייך, דאס מיינט הנה אנכי מכה במטה "אשר בידי", אבער ביים צור, האט ער דאך געשלאגען מיט דעם שטעקען אויפען גלייכען וועג, דאס מיינט די פסוק ומטך אשר הכית בו את היאור, דא איז די פארקערטע זייט, דער זייט קח בידיך, כדי די שם הוי"ה זאל זיין כסדרן, און מען זאל קענען ברענגען רחמים וחסדים.
(ר' שמשון מאוסטראפאלי)
ויהיו דם והיה דם (שמות ז' י"ט)
לכאורה דארף מען פארשטיין, פארוואס דארף שטיין צוויי מאל אז עס וועט זיין בלוט ? און אויך דארף מען פארשטיין, פארוואס שטייט איין מאהל "ויהיו" און איין מאל "והיה" ?
מען קען דאס פארענטפערן, מיט דעם וואס שטייט אין מדרש, אז ווען א מצרי האט געטרינקען צוזאמען מיט א איד פון איין כלי, האט דער איד געטרונקען וואסער און דער מצרי בלוט. אויסער ווען דער מצרי האט געצאהלט געלט פאר דעם איד, האט דער מצרי אויך געטרונקען וואסער, און פון די מכת דם זענען די אידען געווארען רייך.
קומט אויס לויט דעם, אז די זעלבע מכה פון דם, איז געווען א צער פאר דעם מצרי, אבער פאר דעם איד איז עס געווען א שמחה, ווייל ער האט פארדינט געלט.וועגען דעם זאגט דער פסוק "ויהיו דם" א לשון פון צער ("ויהי" איז א לשון צער) פארן מצרי, "והיה דם" א לשון פון שמחה איז געווען פאר דעם איד.
וגם האדמה אשר עליה
לכאורה דארף מען פארשטיין, וואס מיינט דער פסוק מיט די ווערטער "וגם האדמה אשר עליה" ? און פארוואס האט טאקע אויסגעפעלט אז די ערד אויף וואס די חיות זענען, זאל אויך קומען קיין מצרים?
מען קען דאס מסביר זיין מיט דעם וואס שטייט אין מלכים ב' קאפיטל ב', די מענטשען פון דעם שטאט יריחו האבען זיך באקלאגט צו אלישע אז די וואסער איז שלעכט. האט אלישע אריין געווארפען זאלץ דארט וואו די וואסער קוועלט, און עס איז געשעהן א נס אז די וואסער איז געווארען גוט און זיס. [כאטש זאלץ וואלט געדארפט מאכען דאס וואסער מער ביטער]. זענען געווען דארטען אפאהר נערים קטנים וואס האבען געשפעט פון אלישע און איהם פארשעמט. ווייל די נערים קטנים פלעגען האבען פרנסה פון דעם וואס זיי האבען געברענגט גוטע וואסער פון אנדערע שטעט, און פארקויפט פאר די מענטשען פון יריחו. יעצט אבער אז די וואסער פון יריחו איז געווארען גוט, האבען זיי פארלוירען זייער פרנסה.
דערציילט דער פסוק, אז עס זענען ארויס געקומען צוויי בערן פון דעם וואלד, און האבען צעריסען צוויי און פערציג (42) פון די נערים קטנים.
אויף דעם זאגט די גמרא אין מסכת סוטה (דף מ"ז ע"א) רב און שמואל קריגען זיך, איינער זאגט עס איז נאר געווען איין נס, און איינער זאגט עס איז געווען צוויי נסים. דער וואס זאגט עס איז נאר געווען איין נס, וויבאלד דארט וואו אלישע איז געשטאנען איז געווען א וואלד, נאר בערן זענען נישט געווען. איז געשעהן א נס, עס זענען אנגעקומען צוויי בערן.
און דער וואס זאגט עס זענען געווען צוויי נסים, וויבאלד דארט וואו אלישע איז געשטאנען איז נישט געווען קיין וואלד און נישט קיין בערן. און עס איז געשעהן א נס אז עס איז דארט געווארען א וואלד, און עס איז אנגעקומען צוויי בערן.
פרעגט אויף דעם די גמרא צו וואס האט מען געדארפט צוויי נסים - די עיקר נס וואס מען האט געדארפט איז די בערן, פארוואס האט געדארפט געשעהן די נס אז עס זאל ווערען א וואלד ?
ענטפערט אויף דעם די גמרא, אויב דער בער האט נישט קיין וואלד, האט עס מורא צו גיין הרג'נן מענטשען. איז רש"י דארט מסביר (ד"ה דבעיתי) אויב עס איז נישט דא קיין וואלד וואו דער בער קען שנעל אריין לויפען און זיך באהאלטען, האט עס מורא ארויס צו קומען. אבער אויב עס דא א וואלד דערנעבען קומט דער בער ארויס פארזיכערט, און האט נישט קיין מורא.
דא ביי פרעה, ווען משה האט איהם געווארענט אז דער אויבערשטער גייט שיקען ווילדע חיות, האט פרעה געקענט טראכטען, ער האט נישט פון וואס מורא צו האבען. וויבאלד די ווילדע חיות וועלען איהם גארנישט קענען טוהן, ווייל די חיות האבען מורא דארט וואו עס איז נישט דא א וואלד.
וועגען דעם האט דער אויבערשטער אנגעזאגט "וגם האדמה אשר הם עליה" אז אויך דער וואלד אין וואס די ווילדע חיות וואוינען וועלען אויך קומען קיין מצרים. וועלען דאך די חיות שוין נישט מורא האבען צו גיין שעדיגען די מצריים.
ילקוט האורים
הנה יד ה' הויה
לכאורה דארף מען פארשטיין, פארוואס פונקט ביי די מכה פון דבר שטייט "יד", און ביי אלע אנדערע מכות שטייט נישט יד ?
מען קען עס פארענטפערען, ווייל די מפרשים פרעגען, אויף דעם פסוק "ביד חזקה ישלחם וביד חזקה יגרשם מארצו" (שמות ו' א'), וואס איז די דאפעלטע לשון צוויי מאהל "ביד", עס וואלט גענוג געווען אויב עס וואלט געשטאנען כי ביד חזקה ישלחם ויגרשם מארצו ?
ענטפערען די מפרשים, ווייל אויף יעדע האנט איז דא 5 פינגערס, און צוויי הענט איז דא 10 פינגערס, אנטקעגען די 10 מכות, וועגען דעם זאגט דער פסוק "ביד" צוויי מאהל, ווייל נאר נאך דעם וואס ער האט באקומען די 10 מכות, וויפיל פינגערס עס איז דא אויף צוויי הענט, ערשט דעמאלטס וועט ער ארויס שיקען די אידען פון מצרים.
קומט אויס אז יעדע מכה איז אנטקעגען איין פינגער, איז ביי מכת דבר וואס דאס איז די פינפטע מכה, האט מען שוין גענדיגט איין האנט, וואס האט פינף פינגערס, פארשטייט מען שוין זייער גוט פארוואס פונקט ביי די מכה פון דבר שטייט יד.
דברי שלמה
כי בפעם הזאת אני שולח את כל מגפותי
לכאורה דארף מען פארשטיין, פארוואס עפעס ביי מכת ברד זאגט די תורה "כל" אלע מיינע שלאגען ?
מען קען דאס פארענטפערען, מיט דעם וואס עס שטייט אין מדרש, דער אויבערשטער האט דריי שלוחים מיט וואס ער באשטראפט דער וואס זענען עובר אויף זיין רצון. די דריי שלוחים זענען "אש" - פייער, "מים" - וואסער, "רוח" - ווינט. די מענטשען פון סדום זענען געשטראפט געווארען מיט פייער, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק (בראשית י"ט כ"ד) "וה' המטיר על סדם ועל עמרה גפרית ואש". דער דור המבול איז געשטראפט געווארען מיט וואסער. און דער דור הפלגה איז געשטראפט געווארען מיט ווינט, וואס האט זיי צעשפרייט אויף דער וועלט.
די מצריים זענען אויך געשטראפט מיט אלע דריי שלוחים, די מכות דם און צפרדע, איז געקומען דורך וואסער, דער טייך פון מצרים האט געברענגט די מכות, די מכה פון ארבה - היישעריק, האט געברענגט דער ווינט, און די מכה פון שחין איז געקומען דורך פייער, וואס משה רבינו האט ארויף געווארפען צום הימל שטויב פון פארברענטע קוילען.
אבער ביי די מכה פון ברד, זענען געווען אלע דריי שלוחים "אש" "רוח" און "מים" צוזאמען. "הנני ממטיר כעת מחר ברד" דאס איז מים - וואסער, "ואש מתלקחת בתוך הברד" איז אש - פייער, "וה' נתן קולות" איז רוח, דעריבער ווערט ביי דער דאזיגער מכה פון ברד געזאגט: "אני שולח את כל מגפותי", אלע דריי זאכען מיט איינמאל.
הגר"א מווילנא
כי בפעם הזאת אני שולח את כל מגפותי
למדנו מכאן, שמכת בכורות שקולה נגד כל המכות
רש"י זאגט, מיר לערנען פון דא ארויס, אז מכת בכורות האט איבער געוואויגען א קעגען אלע מכות. פרעגען שוין אלע מפרשים, ווי אזוי איז פון דא געדרינגען אויף "מכת בכורות", מען רעדט דאך יעצט פון מכת "ברד" ?
מען קען דאס פארענטפערען, ווייל מכת ברד איז זייער ענליך צו "מכת בכורות". ביי מכת ברד זענען געשלאגען געווארען די ערשט געצייטיגטע פרוכט און תבואה, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק "והפשתה והשעורה נכתה, כי השעורה אביב והפשתה גבעל", און די פלאקס און די גערשטן איז צעבראכען געווארען, ווייל די גערשטן איז שוין געווען געצייטיגט, און די פלאקס איז שוין געווען אין די שטעקעלעך. און ביי מכת בכורות, זענען געשלאגען געווארען די ערשט געבוירענע.
קען מען זאגען, אז דאס וואס רש"י זאגט "שמכת בכורות קשה מכל המכות" מיינט נישט די מכת בכורות, נאר עס מיינט די "מכת ברד" די ערשט געצייטיגטע פרוכט און תבואה, (ביכורים), און וויבאלד עס שטייט "את כל מגפותי" איז משמע אז די מכה וועט איבערוועגען אלע אנדערע מכות.
ראשונים
את כל מגפתי אל לבך
לכאורה דארף מען פארשטיין, פארוואס דא ביי מכת ברד האט משה געזאגט דעם לשון "אל לבך" ? און בכלל דארף מען פארשטיין וואס רש"י זאגט אז מיר לערנען פון דא ארויס, אז מכת בכורות האט איבער געוואויגען א קעגען אלע מכות?
מען קען מסביר זיין, פארוואס דא ביי מכת ברד שטייט "את כל מגפותי", און עס מיינט "מכת בכורות", מיט דעם וואס די גמרא זאגט אין מסכת תענית (ח' ע"ב) אז אין די צייטען פון רבי שמואל בר נחמני איז אמאל געווען צוויי שלעכטע גזירות, עס איז געווען א הונגער, און עס איז אויך געווען א מגיפה, מענטשען זענען געשטארבען.
האט מען נישט געוואוסט אויף וואס צו מתפלל זיין, ווייל מען קען נישט מתפלל זיין אז דער אויבערשטער זאל אוועק די נעמען סיי די הונגער און סיי די מגיפה, ווייל מען איז נישט מתפלל אויף צוויי זאכען אויף איין מאל, אזוי ווי די גמרא לערנט עס ארויס פון א פסוק. איז מען געווען מסופק אויף וואס צו בעטען, אויב מען וועט מתפלל זיין אז די מגיפה זאל זיך אפטוהן, וועלען נאך מענטשען שטארבען פון הונגער. זאל מען מתפלל זיין אז די הונגער זאל אוועק גיין, וועט מען דאך נאך אלס שטארבען פון די מגיפה.
האט רבי שמואל בר נחמני געזאגט, אז מען זאל נאר מתפלל זיין עס זאל נישט זיין קיין הונגער, וועט דאך דער אויבערשטער דארפען האבען פאר וועמען צו שיקען די זאטקייט, ווייל "דכי יהיב רחמנא שובעה לחיי הוא דיהיב" - דער וואס עס געבט שפייז געבט דאך דאס פאר לעבעדיגע מענטשען, דארף מען דאך נישט באזונדער בעטען אויף לעבען, ווייל דאס וועט ממילא קומען.
ווען משה רבינו האט געווארענט פרעה דעם ערשטע מאל (שמות ד' כ"ג) האט ער איהם שוין אנגעזאגט אז עס גייט זיין מכת בכורות, אזוי ווי עס שטייט "הנני אנכי הורג את בנך בכוריך". פרעה האט זיך דאס נישט גענומען צום הארצען, ווייל פרעה האט באקומען א ברכה פון יעקב אבינו, אז עס וועט נישט זיין אין זיין צייט קיין הונגער. אזוי ווי דער תרגום יונתן זאגט אויף דעם פסוק "ויברך יעקב את פרעה". פרעה האט געוואוסט פון דעם כלל "דכי יהיב רחמנא שובעה לחיי הוא דיהיב" אויב השי"ת שיקט א זאטקייט מוז עס זיין פאר לעבעדיגע מענטשען, ממילא קען נישט זיין אמת וואס משה רבינו זאגט איהם אז עס וועט זיין א מגיפה, און אלע בכורים וועלען שטארבען.
אבער יעצט ווען משה רבינו האט איהם געווארענט, אז עס וועט זיין די מכה פון ברד, און וועט צוגרונד לייגען אלע עסענווארג, און עס וועט ווערען א הונגער. האט דאך שוין פרעה געזעהן אז די ברכה פון יעקב איז שוין נישט חל אויף איהם, האט שוין פרעה געמוזט נעמען צום הארצען די ווארענונג אויף די מכה בכורות.
דאס קען זיין פשט אין פסוק, "הנני שולח את כל מגפותי", יעצט מיט די מכה פון ברד וועל איך דיר שוין אויך קענען ווארענען אויף מכת בכורות "אל לבך" - עס זאל אריין גיין אין דיין הארץ. ווייל מיט דעם וואס דו וועסט באקומען די מכה פון ברד וועסטו דיר שוין נישט קענען איינרעדען אז עס וועט נישט קענען קומען אויף מצרים די מכת בכורות.
קומט אויס דאס וואס דער פסוק זאגט "כל מגפותי" מיינט מען מכת בכורות, ווייל יעצט וועט שוין פרעה מוזען אננעמען די ווארענונג אויף מכת בכורות. און דער פסוק רופט אן די מכת בכורות "כל מגפותי", זעהן מיר פון דעם אז עס איז שקול כנגד כל המכות.
דברי יואל
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל אשר מצרים מעבידים אותם (ו-ה). דער וועג וואס יודן דארפן תשובה טוהן און דינען דעם אייבערשטן איז, מיט אהבת ה', מען זאל האבן גרויס ליבשאפט צום אייבערשטן, אזוי ווי א קינד צו זיין פאטער, וואס ער וויל איהם צוליב טוהן פאר די אלע גוטס וואס ער טוט איהם. אבער אויב דער אייבערשטער זעהט אז מען טוט נישט תשובה, מוז ער שיקן א קעניג א רשע וואס זאל זיי פייניגן, און אזוי וועלן זיי תשובה טוהען "מיראה". דער אייבערשטער האט געזאגט "וגם אני שמעתי את נעקת בני ישראל" איך הער דער געשריי פון כלל ישראל, "אשר מצרים מעבידים אותם" עס טוט זיי זייער וויי אז זיי מוזן מיר דינען אויף א אופן פון "יראה", זיי ווילן מיר אבער בעסער דינען ווי א קינד צום טאטן, מיט שמחה און מיט גרויס ליבשאפט.
(אוהב ישראל)
וידבר משה לפני ה' לאמר הן בני ישראל לא שמעו אלי ואיך ישמעני פרעה ואני ערל שפתים (ו-יב) ואני אקשה את לב פרעה וגו' ולא ישמע אליכם פרעה וגו'(ז-ג). משה רבינו האט אזוי געטענה'ט פאר'ן אייבערשטן "הן בני ישראל לא שמעו אלי" די יודן האבן דאך מיר נישט געוואלט צוהערן, "ואיך ישמעני פרעה" וואס וועט געשעהן אויב פרעה וועט מיך יא צוהערן? עס וועט דאך ארויס קומען פון דעם א גרויסער קטרוג" "ואני ערל שפתים" וועל איך גארנישט קענען רעדן, און מלמד זכות זיין פאר די יודן ווייל דער שטן וועט מקטרג זיין אויף די יודן, און זאגן אז די גוים זענען ח"ו בעסער ווי די יודן, ווייל די יודן האבן נישט צוגעהערט, און פרעה האט יא צוגעהערט! אויף דעם האט איהם דער אייבערשטער געענטפערט "ואני אקשה את לב פרעה וגו'. ולא ישמע אליכם פרעה וגו'". איך וועל הארט מאכן פרעה'ס הארץ אז ער זאל דיך נישט צוהערן, במילא דארפסטו נישט מורא האבן פון א קטרוג.
(מהר"ש מבעלזא זי"ע)
ובני עוזיאל מישאל ואלצפן וסתרי (ו-כב). אין דעם ספר "שלשלת הקבלה" ווערט דערציילט אז איינמאהל האט דער צדיק רבי אברהם הלוי זצ"ל פון ירושלים געמאכט א "שאלת חלום", און געפרעגט ווען משיח וועט קומען. איז אויף דעם געקומען דער ענטפער "מישאל ואלצפן וסתרי" דאס הייסט אזוי "מי שאל" ווער פרעגט אזא סארט שאלה "ואל צפן וסתרי" דער אייבערשטער האט דאך דאס באהאלטן פאר א סוד אז קיינער זאל דאס נישט וואוסן. ("צפון" און "סתרי" איז דער טייטש באהאלטן)
וידבר אלקים אל משה ויאמר אליו אני ה'
וידבר "אלקים", טראצדעם וואס ס'האט אויסגעזען ווי השי"ת רעדט צו משה רבינו מיט א שטרענגקייט, איז געווען אונטער דעם דער אני "ה'", וואס ווייזט אויף מדת הרחמים. אזוי אויך, ביי יעדע געשעעניש וואס זעט אויס ווי שלעכטס ר"ל, ליגט אבער א טובה אין דעם.
(אוהב ישראל)
וארא אל האבות (לשון רש"י)
"אבה" איז א לשון פון "ווילן" ווי ס'שטייט אין פּסוק (דברים כ"ה ז'), לא "אבה" יבמי. דאס זאגט דער פּסוק, וארא, השי"ת באווייזט זיך צו יעדן וואס וויל מיט אן אמת, פון טיפען הארץ.
(חתם סופר)
לכן אמור לבני ישראל אני ה' והוצאתי אתכם
השי"ת זאגט צו די אידן, ווייל איר האט שטענדיג געדענקט דעם אני ה', און געהאט די ריכטיגע אמונה, טראץ די שווערע צייטן, דעריבער והוצאתי אתכם, וועל איך ענק ארויסנעמען פון מצרים.
(קדושת יום טוב)
ולקחתי אתכם לי לעם
"עם" איז אן אנדייטונג אז די אידן געפינען זיך אין א שוואכען מצב. דאס זאגט דער פּסוק, אז טראצדעם וואס די אידן וועלן זיך געפינען בשפל המצב, וועט זיי השי"ת אויסלייזן.
(שם משמואל)
ונתתי אותה לכם מורשה
עס שטייט א לשון "מורשה" און נישט "ירושה". ווייל די וואס זענען ארויס פון מצרים זיי אליין האבן דאך נישט זוכה געווען אריינצוקומען קיין ארץ ישראל. נאר זיי האבן געמאכט ירש'נען פאר זייערע קינדער.
(רבינו בחיי)
ולא שמעו אל משה
די אידן האבן געוואוסט אז ווען זיי ווערן אויסגעלייזט דורך משה רבינו, איז דאס נישט אן אייביגע גאולה, ווייל נאר דאן ווען זיי וועלן ווערן אויסגעלייזט דורך השי"ת וועט דאס זיין אן אייביגע גאולה, דעריבער ולא שמעו "אל משה".
(עצי חיים)
חבל על דאבדין ולא משתכחין (לשון רש"י).
מיט דעם וואס מ'לערנט די תורות פון די צדיקים, האלט מען אן דעם בונד מיט זיי, און דורך דעם ווערן זיי נישט פארגעסן. דאס איז דער רמז, "חבל" על דאבדין, "חבל" איז טייטש א שטריק, (ווי ס'שטייט אין פּסוק, יעקב "חבל" נחלתו) האלט אן די שטריק צו די צדיקים וואס זענען שוין נישט בחיים, און דורך דעם "ולא משתכחין", וועלן זיי נישט פארגעסן ווערען.
(ספה"ק)
דער עיקר צער ווען ס'גייט אוועק א צדיק פון די וועלט איז, אז מ'באגרייפט ניטאמאל וואס מ'האט דא פארלוירן. דאס איז דער רמז פון חבל על דאבדין "ולא משתכחין" מ'טרעפט נישט צו די ריכטיגע ווערטער אויפ'ן צדיק.
(יושר דברי אמת)
הן בני ישראל לא שמעו אלי ואיך ישמעני פרעה ואני ערל שפתים
משה רבינו האט געזאגט, "ואיך" וואס וועט זיין "ישמעני פּרעה", אז פּרעה וועט יא אויסהערן, וועט דאך זיין א גרויסער קטרוג, אז די אידן האבן נישט אויסגעהערט, און פּרעה יא, און דורכדעם, ואני ערל שפתים, וועט מיין מויל זיין פארשטאפּט און איך וועל נישט קענען מליץ טוב זיין אויף די אידישע קינדער.
(הה"ק ר' חיים מאיר יחיאל ממאגלניצא ז"ל)
ובני מררי מחלי ומושי
דער וואס גלויבט אין השגחה פּרטית, ווייסט אז אלעס וואס פּאסירט איז ער שולדיג דערין און נישט א צווייטער, דעריבער קען אים קיינער נישט אויפרעגן, ווייל ער איז שטענדיג מוחל פאר יעדן, וויסענדיג אז יענער איז נאר א שליח פון הימעל, אז ער זאל ממשמש זיין במעשיו. דאס איז דער רמז, ובני מררי, די וואס ווייסען אז אויב ס'פּאסירט א "מרירות" איז ער שולדיג דערין, "מחלי" איז ער יעדן מוחל, "ומושי" און ער איז "ממשמש" במעשיו, פארוואס דאס האט צו אים פּאסירט.
(משמרת איתמר)
ובני מררי מחלי ומושי
דער וואס גלויבט אין השגחה פּרטית, ווייסט אז אלעס וואס פּאסירט איז ער שולדיג דערין און נישט א צווייטער, דעריבער קען אים קיינער נישט אויפרעגן, ווייל ער איז שטענדיג מוחל פאר יעדן, וויסענדיג אז יענער איז נאר א שליח פון הימעל, אז ער זאל ממשמש זיין במעשיו. דאס איז דער רמז, ובני מררי, די וואס ווייסען אז אויב ס'פּאסירט א "מרירות" איז ער שולדיג דערין, "מחלי" איז ער יעדן מוחל, "ומושי" און ער איז "ממשמש" במעשיו, פארוואס דאס האט צו אים פּאסירט.
(משמרת איתמר)
ובני יצהר קרח ונפג וזכרי
ובני יצהר, די צדיקים וואס לייכטען מיט זייערע מעשים טובים (מלשון "צוהר" תעשה לתיבה), קרח ונפג, טוישן זיך איבער פון זיין קאלט צו עבודת ה', (מלשון "ויפג" לבו, ומלשון "וקרח" בלילה), וזכרי, צו געדענקען שטענדיג דעם ציל אין לעבן.
(הרה"ק ר"ר זושא מאניפּאלי ז"ל)
לומר לך ששקולין (לשון רש"י)
ווייל ביידע זענען געווען אויסגעצייכענט אין די מדה פון ענווה, האבען זיי ביידע נישט פארנומען קיין פּלאץ, דעריבער האבען זיי ביידע געוואויגען אייניג.
(הרה"ק ר"ר ישראל מרוזין זי"ע)
קח את מטך והשלך לפני פרעה יהי לתנין
דער רמז דערפון איז געווען, אז אפילו די מדה פון אהרן הכהן, אוהב שלום ורודף שלום, וואס יעדער טוט ארויפקוקען דערויף, דאך ווען עס קומט צו אזא רשע ווי פּרעה - דער מקור הטומאה - דארף מען דאס אוועקווארפן.
(צמח צדיק)
השכם בבוקר והתיצב לפני פרעה
דורכדעם וואס מ'שטייט אויף פארטאגס צו עבודת השי"ת, קען מען ביישטיין דעם שטן, וואס איז מרומז אין פּרעה.
(ברכת יוסף)
כי טרם תיראון מפּני ה' אלקים
דורכדעם וואס מ'איז מקיים די רמ"ח מ"ע, וואס איז מרומז אין דעם ווארט "טרם" (גימ' רמ"ח מיט'ן כולל), תראון מפני ה' אלקים, קומט מען צו, צו יראת שמים.
(חסד לאברהם)
וידבר "אלקים", טראצדעם וואס ס'האט אויסגעזען ווי השי"ת רעדט צו משה רבינו מיט א שטרענגקייט, איז געווען אונטער דעם דער אני "ה'", וואס ווייזט אויף מדת הרחמים. אזוי אויך, ביי יעדע געשעעניש וואס זעט אויס ווי שלעכטס ר"ל, ליגט אבער א טובה אין דעם.
(אוהב ישראל)
וארא אל האבות (לשון רש"י)
"אבה" איז א לשון פון "ווילן" ווי ס'שטייט אין פּסוק (דברים כ"ה ז'), לא "אבה" יבמי. דאס זאגט דער פּסוק, וארא, השי"ת באווייזט זיך צו יעדן וואס וויל מיט אן אמת, פון טיפען הארץ.
(חתם סופר)
לכן אמור לבני ישראל אני ה' והוצאתי אתכם
השי"ת זאגט צו די אידן, ווייל איר האט שטענדיג געדענקט דעם אני ה', און געהאט די ריכטיגע אמונה, טראץ די שווערע צייטן, דעריבער והוצאתי אתכם, וועל איך ענק ארויסנעמען פון מצרים.
(קדושת יום טוב)
ולקחתי אתכם לי לעם
"עם" איז אן אנדייטונג אז די אידן געפינען זיך אין א שוואכען מצב. דאס זאגט דער פּסוק, אז טראצדעם וואס די אידן וועלן זיך געפינען בשפל המצב, וועט זיי השי"ת אויסלייזן.
(שם משמואל)
ונתתי אותה לכם מורשה
עס שטייט א לשון "מורשה" און נישט "ירושה". ווייל די וואס זענען ארויס פון מצרים זיי אליין האבן דאך נישט זוכה געווען אריינצוקומען קיין ארץ ישראל. נאר זיי האבן געמאכט ירש'נען פאר זייערע קינדער.
(רבינו בחיי)
ולא שמעו אל משה
די אידן האבן געוואוסט אז ווען זיי ווערן אויסגעלייזט דורך משה רבינו, איז דאס נישט אן אייביגע גאולה, ווייל נאר דאן ווען זיי וועלן ווערן אויסגעלייזט דורך השי"ת וועט דאס זיין אן אייביגע גאולה, דעריבער ולא שמעו "אל משה".
(עצי חיים)
חבל על דאבדין ולא משתכחין (לשון רש"י).
מיט דעם וואס מ'לערנט די תורות פון די צדיקים, האלט מען אן דעם בונד מיט זיי, און דורך דעם ווערן זיי נישט פארגעסן. דאס איז דער רמז, "חבל" על דאבדין, "חבל" איז טייטש א שטריק, (ווי ס'שטייט אין פּסוק, יעקב "חבל" נחלתו) האלט אן די שטריק צו די צדיקים וואס זענען שוין נישט בחיים, און דורך דעם "ולא משתכחין", וועלן זיי נישט פארגעסן ווערען.
(ספה"ק)
דער עיקר צער ווען ס'גייט אוועק א צדיק פון די וועלט איז, אז מ'באגרייפט ניטאמאל וואס מ'האט דא פארלוירן. דאס איז דער רמז פון חבל על דאבדין "ולא משתכחין" מ'טרעפט נישט צו די ריכטיגע ווערטער אויפ'ן צדיק.
(יושר דברי אמת)
הן בני ישראל לא שמעו אלי ואיך ישמעני פרעה ואני ערל שפתים
משה רבינו האט געזאגט, "ואיך" וואס וועט זיין "ישמעני פּרעה", אז פּרעה וועט יא אויסהערן, וועט דאך זיין א גרויסער קטרוג, אז די אידן האבן נישט אויסגעהערט, און פּרעה יא, און דורכדעם, ואני ערל שפתים, וועט מיין מויל זיין פארשטאפּט און איך וועל נישט קענען מליץ טוב זיין אויף די אידישע קינדער.
(הה"ק ר' חיים מאיר יחיאל ממאגלניצא ז"ל)
ובני מררי מחלי ומושי
דער וואס גלויבט אין השגחה פּרטית, ווייסט אז אלעס וואס פּאסירט איז ער שולדיג דערין און נישט א צווייטער, דעריבער קען אים קיינער נישט אויפרעגן, ווייל ער איז שטענדיג מוחל פאר יעדן, וויסענדיג אז יענער איז נאר א שליח פון הימעל, אז ער זאל ממשמש זיין במעשיו. דאס איז דער רמז, ובני מררי, די וואס ווייסען אז אויב ס'פּאסירט א "מרירות" איז ער שולדיג דערין, "מחלי" איז ער יעדן מוחל, "ומושי" און ער איז "ממשמש" במעשיו, פארוואס דאס האט צו אים פּאסירט.
(משמרת איתמר)
ובני מררי מחלי ומושי
דער וואס גלויבט אין השגחה פּרטית, ווייסט אז אלעס וואס פּאסירט איז ער שולדיג דערין און נישט א צווייטער, דעריבער קען אים קיינער נישט אויפרעגן, ווייל ער איז שטענדיג מוחל פאר יעדן, וויסענדיג אז יענער איז נאר א שליח פון הימעל, אז ער זאל ממשמש זיין במעשיו. דאס איז דער רמז, ובני מררי, די וואס ווייסען אז אויב ס'פּאסירט א "מרירות" איז ער שולדיג דערין, "מחלי" איז ער יעדן מוחל, "ומושי" און ער איז "ממשמש" במעשיו, פארוואס דאס האט צו אים פּאסירט.
(משמרת איתמר)
ובני יצהר קרח ונפג וזכרי
ובני יצהר, די צדיקים וואס לייכטען מיט זייערע מעשים טובים (מלשון "צוהר" תעשה לתיבה), קרח ונפג, טוישן זיך איבער פון זיין קאלט צו עבודת ה', (מלשון "ויפג" לבו, ומלשון "וקרח" בלילה), וזכרי, צו געדענקען שטענדיג דעם ציל אין לעבן.
(הרה"ק ר"ר זושא מאניפּאלי ז"ל)
לומר לך ששקולין (לשון רש"י)
ווייל ביידע זענען געווען אויסגעצייכענט אין די מדה פון ענווה, האבען זיי ביידע נישט פארנומען קיין פּלאץ, דעריבער האבען זיי ביידע געוואויגען אייניג.
(הרה"ק ר"ר ישראל מרוזין זי"ע)
קח את מטך והשלך לפני פרעה יהי לתנין
דער רמז דערפון איז געווען, אז אפילו די מדה פון אהרן הכהן, אוהב שלום ורודף שלום, וואס יעדער טוט ארויפקוקען דערויף, דאך ווען עס קומט צו אזא רשע ווי פּרעה - דער מקור הטומאה - דארף מען דאס אוועקווארפן.
(צמח צדיק)
השכם בבוקר והתיצב לפני פרעה
דורכדעם וואס מ'שטייט אויף פארטאגס צו עבודת השי"ת, קען מען ביישטיין דעם שטן, וואס איז מרומז אין פּרעה.
(ברכת יוסף)
כי טרם תיראון מפּני ה' אלקים
דורכדעם וואס מ'איז מקיים די רמ"ח מ"ע, וואס איז מרומז אין דעם ווארט "טרם" (גימ' רמ"ח מיט'ן כולל), תראון מפני ה' אלקים, קומט מען צו, צו יראת שמים.
(חסד לאברהם)
וידבר משה לפני ה' לאמר הן בני ישראל לא שמעו אלי ואיך ישמעני פרעה ואני ערל שפתים
לכאורה איז שווער אויף דעם פסוק אסאך קשיות איינס אז קודם איז משמע אין פסוק אז משה האט געזאגט אז פרעה וועט נישט צוהערן מכח א קל וחומר פון די אידען און נאכדעם שטייט אז ער וועט נישט צוהערן וועגן ואני ערל שפתים, נאך איז שווער אז פאריגע וואך אין די פרשה האט דאך שוין משה פארגעלייגט די טענה האט אים השי"ת געהייסען נעמען אהרן ממילא וואס איז יעצט געווען זיין טענה, נאך איז שווער אמער די טעם פארוואס די אידען האבען נישט געהערט איז דאך געווען מקוצר רוח ועבודה קשה אויב אזוי איז דאך עס א קל וחומר פריכא ווייל פרעה האט דאך נישט געארבייט אויך דארף מען פארשטיין וואס מיינט ולא שמעו אל משה מקוצר רוח ועבודה קשה אז מען ארבעט שווער קען מען נישט הערן וואס מען רעדט
נאר עס שטייט אין מכילתא אז ווען משה האט גערעט צו די אידען האט משה און אהרן צוזאמען גערעט ווייל ביידע האבען אפגעגעבן כבוד איינער פארן צווייטען ממילא ווען דער אייבערשטער האט געזאגט פאר משה אז ער זאל נעמען אויך אהרן האט משה פארשטאנען אז דא זאלען אויך ביידע רעדן האבען זיי ביידע גערעט צו די אידען צוזאמען
אבער ווען צוויי מענטשען רעדן אונאיינעם צו מען פארשטייט ווענט זיך צו עס איז באליבט ביים מענטש וואס מען הערט אדער נישט אזוי ווי די גמרא זאגט אז צוויי מענטשען טארען נישט צוזאמען ליינען ווייל תרי קלא לא משתמע מען קען נישט הערן ווען צוויי מענטשען ליינען צוזאמען אבער קריאת המגילה ווייל עס איז חביב פארן מענטש קען מען יא הערן
מיט דעם פארשטייט מען זייער גוט וואס די פסוק זאגט ולא שמעו אל משה מקוצר רוח דאס מיינט ווייל זיי האבען שווער געארבעט איז זיי נישט געווען חביב צוציהערען צו משה ממילא האט מען נישט געקענט הערן ווי משה און אהרן רעדן צוזאמען, דאס האט משה געזאגט הֵן בְּנֵי יִשְׂרָאֵל לֹא שָׁמְעוּ אֵלַי די אידישע קינדער האבען נישט געהערט ווייל עס איז זיי נישט געווען חביב וְאֵיךְ יִשְׁמָעֵנִי פַרְעֹה וַאֲנִי עֲרַל שְׂפָתָיִם ממילא וויאזוי וועט פרעה הערן איך בין דאך ערל שפתים קען איך דאך נישט רעדן נאר מיט אהרן און פאר פרעה איז דאך זיכער נישט חביב צו הערן אז מען זאל ארויס לאזען די אידען פון מצרים אויף דעם האט דער אייבערשטער גענטפערט אז משה זאל קודם רעדן און נאכדעם אהרן
בנין אריאל
*
די טענה פון משה איז געווען אז פרעה וועט זאגען אז עס קען נישט זיין אז דער אייבערשטער האט אים געשיקט ווייל אויב יא וואלט אים דער אייבערשטער אויסגעהיילט
תפארת יונתן
*
מען קען מסביר זיין דעם ק"ו הן בני ישראל לא שמעו אלי ואיך ישמע אלי פרעה לויט ווי איך האב געהערט פון מיין רבין דער הייליגער רבי ר' אלימלך זצ"ל אז דאס וואס משה האט שווער גערעט איז געווען מחמת גודל התלהבות האט מען נישט פארשטאנען וואס ער רעדט און בפרט ווען מען איז מגושם דאס זאגט דער פסוק ולא שמעו אל משה מקוצר רוח דאס מיינט צו זאגען וועגן זייער קליינעם דעת זיעענדיג מגושם
מיט דעם פארשטייט מען גוט דעם ק"ו אז אויב די אידען האבען נישט געקענט פארשטיין משה רבינו וועגן זיי זענען געווען מגושם וועט דאך דער פרעה וואס איז מקור הטומאה זיכער נישט פארשטיין האט דער אייבערשטער געהייסען נעמען אהרן ער איז געווען אביסל א קלענערע מדריגה האט ער זיך מער געקענט אראפ לאזען
לקוטי מוהרי"ל
*
אלע מפרשים שטעלן זיך וואס איז דער פשט פון דעם ק"ו הן בני ישראל לא שמעו אלי ואיך ישמע אלי פרעה
נאר די פשט איז ווייל עס שטייט אין די ספרים הקדושים אז עס איז נישט מעגליך ממשיך צו זיין א ישועה נאר דורך אמונה [עיין נועם אלימלך פרשת בהר ועוד] ממילא איז געווען די טענה פון משה רבינו הֵן בְּנֵי יִשְׂרָאֵל לֹא שָׁמְעוּ אֵלַי אז די אידען האבען נישט קיין אמונה קען דאך בשום אופן נישט קומען א ישועה אויב אזוי וְאֵיךְ יִשְׁמָעֵנִי פַרְעֹה עס איז דאך נישט דא קיין וועג ממשיך צו זיין א ישועה אן אמונה
דברי ישראל מהרה"ק ממאזדיץ זצ"ל
*
מיר טרעפן ביי יונה הנביא אז ער האט נישט געוואלט זאגן נביאות אויף ננוה ווייל ער האט מורא געהאט אז זיי גייען תשובה טאן און עס וועט זיין א קטרוג אויף כלל ישראל אז די גוים טוען תשובה און די אידען נישט דאס איז די פשט אין פסוק הֵן בְּנֵי יִשְׂרָאֵל לֹא שָׁמְעוּ אֵלַי אמער כלל ישראל האט נישט צוגעהערט וְאֵיךְ יִשְׁמָעֵנִי פַרְעֹה און וואס וועט זיין אז פרעה וועט יא צוהערן וַאֲנִי עֲרַל שְׂפָתָיִם וועל איך בלייבען מיט א פארשטאפט מויל איך וועל נישט האבען וואס מליץ יושר צו זיין אויף די אידען
ספרים קדושים
*
די טענה פון משה רבינו ואני ערל שפתים איז געווען ווייל כידוע זענען די אותיות בומף אותיות וואס מען זאגט ארויס מיטן ליפען און ווער עס האט אן ערל שפתים קען נישט געהעריג זאגען די אותיות אויך איז ידוע וואס שטייט אין מדרש אז כלל ישראל האט געהאט מקובל אז דער גואל ישראל מוז זאגען די ווערטער פקוד פקדתי ממילא האט משה רבינו געזאגט היות איך בין ערל שפתים קען איך נישט זאגען געהעריג די ווערטער פקוד פקדתיווייל עס הייבט זיך אן מיטן אות פה ממילא וויאזוי קען איך אויסלייזען די אידען
תפארת יונתן
*
עס ווערט געברענגט אן אנדערע פשט אויף דעם פסוק פון ר' יעקב שמשון פון שפיטיווקא זצ"ל. מיר טרעפן אין נביא יונה אז דער באשעפער איז געקומען צום נביא יונה בן אמתי און ער האט אים געהייסן גיין צו די גרויסע שטאט נינוה וואס איז געווען פיל מיט שלעכטע גויים, און ער זאל זיי ווארנען אז טאמער זיי וועלן נישט תשובה טוען, וועט נינוה איבערגעקערט ווערן און אלע מענטשן וועלן שטארבן. די פסוקים פארציילן אז יונה איז אנטלאפן און ער האט נישט געוואלט גיין אויספירן די שליחות. די מעשה ווערט פארציילט באריכות, ווי אזוי דער באשעפער האט אים געצווינגען צו גיין. די הייליגע חז"ל זענען אונז מגלה א טיפע כונה פארוואס יונה האט נישט געוואלט גיין צו נינוה.
דער מדרש זאגט אז יונה האט נישט געוואלט גיין ווייל ער האט מורא געהאט אז דאס וועט ארויסברענגען א קטרוג ח"ו אויף אידישע קינדער. טאמער די גויים וועלן אננעמען די רייד פון דער נביא און זיי וועלן תשובה טוען (אזוי ווי עס איז טאקע אזוי געווען) וועט דאס זיין א קטרוג אויף די אידן, וואס זיי האבן נישט צוגעהערט צו די רייד פון די נביאים וואס האבן זיי געמוסר'ט איבערצולאזן די שלעכטע וועגן און די גויים האבן יא צוגעהערט. האט יונה זיך מוסר נפש געווען און ער האט נישט צוגעהערט צו דער באשעפער'ס באפעל, כדי צו טוען א טובה פאר אידישע קינדער, כאטש דאס האט געקענט ברענגען אויף אים א גרויסע עונש.
דאס איז געווען די עבודה פון אלע אמת'דיגע צדיקים פון אלע דורות. זיי האבן שטענדיג זיך מוסר נפש געווען פאר די טובה פון אידישע קינדער און שטענדיג האבן זיי ממליץ טוב געווען פאר אידישע קינדער.
דאס קען אויך זיין די פשט דא אין פסוק. משה רבינו, דער געטרייע פאסטוך פון אידישע קינדער האט שטענדיג גערעדט גוט'ס אויף אידישע קינדער. ער האט מורא געהאט אז אויב פרעה וועט צוהערן צו אים און די אידן האבן נישט צוגעהערט, וועט דאס ארויסברענגען א קטרוג אויף די אידן און דעמאלס וועט ער שוין נישט קענען ממליץ טוב זיין אויף זיי. דאס איז פשט, "הן בני ישראל לא שמעו אלי", די אידישע קינדער האבן נישט צוגעהערט צו מיר, "ואיך", און וואס וועט זיין אויב, "ישמעני פרעה", פרעה וועט מיר אויסהערן, וועט אויסקומען, "ואני ערל שפתים", וועל איך האבן א פארשטאפטע מויל און איך וועל מער נישט קענען ממליץ טוב זיין אויף די אידישע קינדער.
א) דאס לענגסטע ווארט אין די תורה איז "ובמשארותיך", 10 אותיות.
ב) די לענגטסע פרשה אין די תורה איז פרשת נשא, און עס האט קע"ו פסוקים.
ג) דאס לענגסטע קאפיטל אין תהלים איז קאפיטל קי"ט, און עס האט קע"ו פסוקים.
ד) די לענגסטע מסכת אין ש"ס איז מסכת בבא בתרא, און עס האט קע"ו דפים.
ה) דער פסוק וואס האט די מערסטע אותיות אין די תורה, איז אין פרשת ראה "והנביא ההוא" (דברים י"ג ו').
ו) דאס קלענסטע ווארט אין די תורה איז "ה" לה' תגמלו זאת, אין פרשת האזינו.
ז) דאס ווארט וואס האט די גרעסטע גימטריא איז "תשתרר" אין פרשת קרח, עס באטרעפט 1500.
ח) "הנה אנכי נוגף את כל גבולך בצפרדעים". ר' יהושע בן לוי זאגט אז וועגן דעם שטייט א לשון פון מגפה (נוגף), צו לערנען אז מיט יעדע מכה איז אויך געוועהן א מגפה ביי די מצריים.
(מדרש רבה)
ט) ביי די מכה פון צפרדע שטייט 10 מאהל דאס ווארט "צפרדעים", צו ווייזען אז די מכה איז געוועהן פאר די מצריים אזוי שווער ווי אלע 10 מכות.
(ש"ך על התורה)
י) די שטעקן וואס משה רבינו האט געהאט איז געוועהן פון א שטיין וואס הייסט "סנפירינון", און עס האט געוואויגן 40 סאה.
(מדרש רבה)
יא) "וגם הקמותי את בריתי אתם לתת להם את ארץ כנען". די גמרא ברענגט פון די פסוק א רמז לתחית המתים מן התורה, ווייל עס שטייט נישט אשר אני נותן לכם נאר להם דאס מיינט צו די אבות.
(סנהדרין דף צ' ע"ב)
יב) "והוצאתי את צבאותי". השי"ת האט אנגערופען די אידן "צבאותי", ווייל די י"ב שבטים זענען כנגד די י"ב מזלות וואס זיי הייסען דאך "צבא השמים".
(תולדות יצחק מהר"ר יצחק קארו)
יג) די אידן אין מצרים האבן געהאט מקובל א סימן אויף די גאולה פון די ווערטער "פקוד יפקוד", אין די ווערטער איז מרומז דער זמן פון גאולת מצרים, די אידן האבן געדארפט זיין אין גלות 400 יאהר און זיי זענען ארויס געגאנגען 190 יאהר פריער, נאך 210 יאהר. פקוד איז בגימט' 190, יפקוד איז דער טייטש פעלען, דאס מיינט פקוד יפקוד, ווען עס וועט פעלען כמנין פקוד פון דעם זמן הגלות, וועלן די אידן ארויס גיין פון מצרים.
(סדר היום)
יד) "וגם האדמה אשר הם עליה". עס איז דא א חי' וואס הייסט "ידעוני" וואס איז באהאפטן צו דער ערד און עס זעהט אויס ווי א צורה פון א מענטש מיט א פנים און הענט און פיס, און קיין שום ברי' קען נישט צוקומען דערצו און אויב מען וויל עס פאנגען, שיסט מען פיילן אויף די שטריק וואס ער איז באהאפטן און עס שרייט גוואלדיגע קולות און עס שטארבט, קומט דער פסוק מרמז צו זיין אז אפי' די חי' וואס איז באהאפטען צו די ערד, איז אויך מיטגעקומען מיט די ערד קיין מצרים.
(חנוכת התורה)
טו) די גזרה וואס פרעה האט גוזר געוועהן אז אידן זאלען אליין גיין זיכען שטרוי צו מאכן ציגל, האט נאר אנגעהאלטען איין טאג, ווייל עס איז געוועהן א גזירה שאין הציבור יכולין לעמוד בה, מ'האט עס נישט געקענט אויספירען, ווייל עס איז געוועהן צו שווער. א סימן אויף דעם איז דא אין פסוק (סוף פרשת שמות) "לא תאספון לתת תבן", שטייט אן איבריגע אל"ף אין ווארט תאספון, עס וואלט געדארפט שטיין תספון, נאר די "א" ווייזט אז איין טאג האט אנגעהאלטען די גזרה, נישט מער.
(רבינו בחיי)
טז) די גמרא זאגט, אז ווען חנניא מישאל ועזרי' האבן זיך געלאזט אריינווארפען אין אויווען אויף קידוש השם, האבן זיי דאס ארויסגעלערנט פון א קל וחומר פון די צפרדעים, עס שטייט אין פסוק "ובאו הצפרדעים וגו' ובתנוריך ובמשארותיך", איז משמע אז אפילו ווען די טייג וועט ליגען אין אויווען וועלן די צפרדעים אריין גיין, כאטש זיי זענען נישט מצווה אויף קידוש השם, נאר כדי צו פאלגען וואס השי"ת האט געזאגט זענען זיי אריין, איז א ק"ו אז א איד וואס איז מצווה אויף קידוש השם דארף זיך אודאי לאזען אריינווארפען אין אן אויווען צו מקדש זיין שם שמים.
(פסחים נ"ג:)
יז) עס איז געוועהן 3 גוים און איין איד וואס זיי האבן זיך אנגערופן א ג-ט, חירם, ונבוכדנצר, ופרעה, ויואש מלך יהודה;
חירם מנין שנאמר (יחזקאל כ"ח) אמור לנגיד צור וגו' ותאמר אל אני.
נבוכדנצר מנין שעשה עצמו אלוה דכתיב (ישעיה י"ד) אעלה על במתי עב אדמה לעליון.
ופרעה מנין שעשה עצמו אלוה שנאמר (יחזקאל כ"ט) לי יאורי ואני עשיתני וגו', ומי גרם לפרעה שילקה, על שאמר לי יאורי ואני עשיתני לפיכך אמר לו הקב"ה למשה ראה נתתיך אלהים לפרעה.
יואש מנין שעשה עצמו אלוה דכתיב (ד"ה ב כד) ואחרי מות יהוידע באו שרי יהודה וישתחוו למלך אז שמע המלך אליהם מהו וישתחוו למלך שעשאוהו אלוה.
(מדרש רבה)
ב) די לענגטסע פרשה אין די תורה איז פרשת נשא, און עס האט קע"ו פסוקים.
ג) דאס לענגסטע קאפיטל אין תהלים איז קאפיטל קי"ט, און עס האט קע"ו פסוקים.
ד) די לענגסטע מסכת אין ש"ס איז מסכת בבא בתרא, און עס האט קע"ו דפים.
ה) דער פסוק וואס האט די מערסטע אותיות אין די תורה, איז אין פרשת ראה "והנביא ההוא" (דברים י"ג ו').
ו) דאס קלענסטע ווארט אין די תורה איז "ה" לה' תגמלו זאת, אין פרשת האזינו.
ז) דאס ווארט וואס האט די גרעסטע גימטריא איז "תשתרר" אין פרשת קרח, עס באטרעפט 1500.
ח) "הנה אנכי נוגף את כל גבולך בצפרדעים". ר' יהושע בן לוי זאגט אז וועגן דעם שטייט א לשון פון מגפה (נוגף), צו לערנען אז מיט יעדע מכה איז אויך געוועהן א מגפה ביי די מצריים.
(מדרש רבה)
ט) ביי די מכה פון צפרדע שטייט 10 מאהל דאס ווארט "צפרדעים", צו ווייזען אז די מכה איז געוועהן פאר די מצריים אזוי שווער ווי אלע 10 מכות.
(ש"ך על התורה)
י) די שטעקן וואס משה רבינו האט געהאט איז געוועהן פון א שטיין וואס הייסט "סנפירינון", און עס האט געוואויגן 40 סאה.
(מדרש רבה)
יא) "וגם הקמותי את בריתי אתם לתת להם את ארץ כנען". די גמרא ברענגט פון די פסוק א רמז לתחית המתים מן התורה, ווייל עס שטייט נישט אשר אני נותן לכם נאר להם דאס מיינט צו די אבות.
(סנהדרין דף צ' ע"ב)
יב) "והוצאתי את צבאותי". השי"ת האט אנגערופען די אידן "צבאותי", ווייל די י"ב שבטים זענען כנגד די י"ב מזלות וואס זיי הייסען דאך "צבא השמים".
(תולדות יצחק מהר"ר יצחק קארו)
יג) די אידן אין מצרים האבן געהאט מקובל א סימן אויף די גאולה פון די ווערטער "פקוד יפקוד", אין די ווערטער איז מרומז דער זמן פון גאולת מצרים, די אידן האבן געדארפט זיין אין גלות 400 יאהר און זיי זענען ארויס געגאנגען 190 יאהר פריער, נאך 210 יאהר. פקוד איז בגימט' 190, יפקוד איז דער טייטש פעלען, דאס מיינט פקוד יפקוד, ווען עס וועט פעלען כמנין פקוד פון דעם זמן הגלות, וועלן די אידן ארויס גיין פון מצרים.
(סדר היום)
יד) "וגם האדמה אשר הם עליה". עס איז דא א חי' וואס הייסט "ידעוני" וואס איז באהאפטן צו דער ערד און עס זעהט אויס ווי א צורה פון א מענטש מיט א פנים און הענט און פיס, און קיין שום ברי' קען נישט צוקומען דערצו און אויב מען וויל עס פאנגען, שיסט מען פיילן אויף די שטריק וואס ער איז באהאפטן און עס שרייט גוואלדיגע קולות און עס שטארבט, קומט דער פסוק מרמז צו זיין אז אפי' די חי' וואס איז באהאפטען צו די ערד, איז אויך מיטגעקומען מיט די ערד קיין מצרים.
(חנוכת התורה)
טו) די גזרה וואס פרעה האט גוזר געוועהן אז אידן זאלען אליין גיין זיכען שטרוי צו מאכן ציגל, האט נאר אנגעהאלטען איין טאג, ווייל עס איז געוועהן א גזירה שאין הציבור יכולין לעמוד בה, מ'האט עס נישט געקענט אויספירען, ווייל עס איז געוועהן צו שווער. א סימן אויף דעם איז דא אין פסוק (סוף פרשת שמות) "לא תאספון לתת תבן", שטייט אן איבריגע אל"ף אין ווארט תאספון, עס וואלט געדארפט שטיין תספון, נאר די "א" ווייזט אז איין טאג האט אנגעהאלטען די גזרה, נישט מער.
(רבינו בחיי)
טז) די גמרא זאגט, אז ווען חנניא מישאל ועזרי' האבן זיך געלאזט אריינווארפען אין אויווען אויף קידוש השם, האבן זיי דאס ארויסגעלערנט פון א קל וחומר פון די צפרדעים, עס שטייט אין פסוק "ובאו הצפרדעים וגו' ובתנוריך ובמשארותיך", איז משמע אז אפילו ווען די טייג וועט ליגען אין אויווען וועלן די צפרדעים אריין גיין, כאטש זיי זענען נישט מצווה אויף קידוש השם, נאר כדי צו פאלגען וואס השי"ת האט געזאגט זענען זיי אריין, איז א ק"ו אז א איד וואס איז מצווה אויף קידוש השם דארף זיך אודאי לאזען אריינווארפען אין אן אויווען צו מקדש זיין שם שמים.
(פסחים נ"ג:)
יז) עס איז געוועהן 3 גוים און איין איד וואס זיי האבן זיך אנגערופן א ג-ט, חירם, ונבוכדנצר, ופרעה, ויואש מלך יהודה;
חירם מנין שנאמר (יחזקאל כ"ח) אמור לנגיד צור וגו' ותאמר אל אני.
נבוכדנצר מנין שעשה עצמו אלוה דכתיב (ישעיה י"ד) אעלה על במתי עב אדמה לעליון.
ופרעה מנין שעשה עצמו אלוה שנאמר (יחזקאל כ"ט) לי יאורי ואני עשיתני וגו', ומי גרם לפרעה שילקה, על שאמר לי יאורי ואני עשיתני לפיכך אמר לו הקב"ה למשה ראה נתתיך אלהים לפרעה.
יואש מנין שעשה עצמו אלוה דכתיב (ד"ה ב כד) ואחרי מות יהוידע באו שרי יהודה וישתחוו למלך אז שמע המלך אליהם מהו וישתחוו למלך שעשאוהו אלוה.
(מדרש רבה)
סיפורים
וידבר אלקים, וגו'.
אין ספר "מבשר טוב" ווערט דערציילט, אז דער צדיק הרה"ק ר"ר הירש מרימינאוו זי"ע האט עטליכע יאר נאכאנאנד, ביי יעדען "שלש סעודות", איבערגעזאגט די ערשטע פּרשה פון פּ' וארא, ביז'ן פּסוק וידעתם כי אני ה' אלקיכם, און דערצו צוגעלייגט, אז דעריבער האבן די מצריים געדארפט אדורכגיין די צען מכות, ווייל ביי יעדע מכה זענען די אידישע קינדער געשטיגען העכער און העכער אין זייערע מדריגות, ביז זיי זענען צוגעקומען צו גאר הויכע מדריגות, און זענען גרייט געווען צום "מעמד הנבחר" פון מתן תורה.
ותעל הצפרדע ותכס את ארץ מצרים.
הה"ק ר' נחום ממאקרוב ז"ל - דער זון פון הרה"ק ר' מאטעל'ע מטשערנאבעל זי"ע - פלעגט זאגען, אז אין די צופרי שטונדען, קען מען זוכה זיין צו גאר גרויסע מדריגות, און דורך דעם גייט שוין דער גאנצער טאג אנדערש, און דאס איז מרמז דער פּסוק, ותעל הצפרדע (מלשון צפר), צופרי איז דער שכל שטארקער און מ'קען פארדעקען אלע מכשולות (מצרים מלשון מצר), און שטייגען אין עבדות ה'.
וארא אל אברהם וגו'.
ס'ווערט דערציילט אויף א געוויסע גרויסע שטאט, אין וועלכען ס'האבען זיך געפונען גאר ווייניג בני תורה, אז פונדעסטוועגן האבן זיי געגארט צו האבען א רב א גאון בתורה, נאר צוליב זייער ארעמקייט אין תורה, איז דאס שווער געווען צו ערייכען.
אמאל האט פּאסירט, אז זיי האבן זיך דערוואוסט אויף א געוויסען גאון וואס זוכט א רבנות-אמט. באלד האבן זיי אראפּגעשיקט צו אים א דעלעגאציע וועלכע האט אים פּרובירט צו ערקלערן דאס חשיבות פון די שטאט, זאגענדיג, ביי אונז אין שטאט זענען באערדיגט אזעלכע גרויסע גאונים ווי דער "טורי זהב", דער "מגן אברהם" און "ר' עקיבא איגר". ווען דער גאון האט דאס דערהערט, האט ער צוגעשטימט צום פארשלאג, און אנגענומען דאס רבנות.
ווען ער איז אנגעקומען אין די שטאט, האט ער זיך דערוואוסט אז דער טורי זהב ליגט גאר אין לעמבערג, דער מג"א אין קאליש, און ר' עקיבא איגר אין פּויזנא, האט ער געהאט טענות צו די ראשי הקהלה פארוואס מ'האט אים אויסגעפאפּט, זאגענדיג אז די גדולים זענען באערדיגט אין די שטאט, האבן זיי דערויף געענטפערט, מיר האבן אייך גארנישט אפּגענארט. אין לעמבערג לערנט מען דעם טורי זהב, איז ער גארנישט באערדיגט דארט, נאר, אדרבה, ער לעבט. דאס זעלבע, די אנדערע גאונים. דאקעגען דא ביי אונז אין שטאט, זענען זיי ריכטיג באערדיגט, ווייל קיינער קוקט זיי נישט אן...
מיט דעם טייטשט מען, חבל על דאבדין, ווען איז אממערסטן א שאד אז זיי לעבן נישט, ווען ס'איז ולא משתכחין, מ'רעדט שוין נישט מער פון זיי.
דערפאר, נבוכדנצר וואס איז געגאנגען אליין האט באקומען שכר 70 יאר פאר זיינע פיר טריט, אבער פרעה איז געגאנגען מיט נאך צוויי מענטשן, דעריבער האט באקומען שכר 3 מאל 70 וואס קומט אויס 210, אזויפיל יארן זענען די אידן געווען אין מצרים ביי פרעה.
מאיר עיני חכמים
וידבר יהוה אל משה ואל אהרן ויצום אל בני ישראל ואל פרעה מלך מצרים
להוציא את בני ישראל מארץ מצרים. (ו יג)
רש"י איז מדייק די ווערטער "ויצום אל בני ישראל" וואס האט משה רבינו געדארפט הייסן די אידן?
נאך דארף מען פארשטיין, דער ירושלמי (ר"ה פ"ג ה"ה) זאגט אז השי"ת האט דעמאלסט באפוילן די אידן די מצוה פון "שלוח עבדים" ארויסשיקען די קנעכט אין יובל. דארף מען פארשטיין, פארוואס האט השי"ת פונקט יעצט באפוילן די מצוה פון שלוח עבדים?
נאר מען קען דאס מסביר זיין מיט א מעשה וואס האט פאסירט ביי הגאון רבי אליהו חיים מייזל זצ"ל דער רב פון לאדזש: איינמאל איז דער רב געגאנגען צוזאמען נעמען געלט פאר ארימע משפחות וואס האבן נישט געהאט קיין האלץ צו הייצען ביי זיי אין שטוב. ווען ער איז אנגעקומען צו א געוויסע גביר, איז דער גדול געבליבען שטיין אינדרויסן און גערעדט מיט'ן גביר א לענגערע צייט וועגן פארשידענע ענינים. וויבאלד דער עושר האט נישט געוויסט אז ער באקומט א גאסט וואס וועט רעדן מיט אים ביי די טיר, איז ער פארשטעדנליך נישט געווען אנגעטוען מיט א מאנטל, אבער פונדעסטענוועגן לכבוד דעם חשובען רב האט ער גארנישט געזאגט, אבער ווען דער גביר האט שוין געשפירט שטארק די גרויסע קעלט, האט ער געבעטן דעם רב אז ער זאל אריינקומען און שטוב, אבער דער רב האט איהם אפגעזאגט, און ווייטער גערעדט רוהיג אינדרויסען. ווען דער עושר האט שוין אנגעהויבען צו ציטערן פאר קעלט, האט ער שוין געבעטן דעם רב: רבי! איך האלט שוין נישט אויס די קעלט, קומט אריין אין שטוב, ערשט דאן האט דער רב צוגעהערט צו זיין געבעט און איז אריינגעקומען אין די ווארעמע שטוב פון עושר. רופט זיך אן דער רב צום גביר: איך האב בכוונה מיט דיר גערעדט אינדרויסען ביז דו וועסט ציטערן פאר קעלט, כדי די זאלסט וויסן אז די ארימעלייט ציטערן אויך אזוי פאר קעלט... פארשטענליך אז דער עושר האט געגעבען דעם רב זייער א גרויסע נתינה לטובת די ארימעלייט.
לויט דעם פארשטייט מען שוין אז דוקא יעצט ווען די אידן זענען געווען אונטערגעדריקטע קנעכט פון די מצריים, האט השי"ת באפוילן די אידן די מצוה פון שילוח עבדים, ווייל; יעצט פילט איר ווי ביטער עס איז צו זיין א קנעכט, זאלט איר יעצט אויף אייך מקבל זיין די מצוה פון באפרייען קנעכט אין יובל...
* * *
ובני עוזיאל מישאל ואלצפן וסתרי
אין דעם ספר "שלשלת הקבלה" ווערט דערציילט אז איינמאהל האט דער צדיק רבי אברהם הלוי זצ"ל פון ירושלים געמאכט א "שאלת חלום", און געפרעגט ווען משיח וועט קומען. איז אויף דעם געקומען דער ענטפער "מישאל ואלצפן וסתרי" דאס הייסט אזוי "מי שאל" ווער פרעגט אזא סארט שאלה "ואל צפן וסתרי" דער אייבערשטער האט דאך דאס באהאלטן פאר א סוד אז קיינער זאל דאס נישט וואוסן. ("צפון" און "סתרי" איז דער טייטש באהאלטן)
* * *
השי"ת האט אויסגערעכנט אלה ראשי בית אבותם אונז צו דערציילען דעם יחוס פון משה און אהרן די מנהיגי ישראל.
דער באקאנטער צדיק דער רבי רבי ר' בער (דער מגיד פון מעזריטש) האט געצויגען זיין יחוס ביז רבי יהודה הנשיא און ביז דוד מלך ישראל.
ווען דער מגיד איז נאך געוועהן א קינד פון אכט יאהר ,איז פלוצלונג אויסגעבראכען א שריפה אין שטוב פון זיינע עלטערין , אינמיטן דער נאכט איז דאס פייער אויסגעבראכען און באלד איז דאס גאנצע הייזל שוין געשטאנען אין פלאמען,אין שטעדטל איז געווארען א טומל , א געשרייי עס ברענט! און דא זענען די איינוואוינער פארזונקען אין א טיפען שלאף! האט דער אויבערשטער געהאלפען און מען האט ארויסגעראטעוועט די מענטשן אבער די גאנצע שטוב מיט אלע זאכען וואס זענען געוועהן אינערווייניג – אלעס איז פארברענט געווארען עס איז דערפון גארנישט געבליבען.
מער פון אלעמען האט געטרויערט אויף דער שריפה די מוטער פון רבין רבי בער זי האט זיך גארנישט געקענט טרייסטען , גאנצע טעג איז זי ארום געגאנגען און געקרעכצט און געקלאגט אויף דעם אומגליק וואס האט איר געטראפען,
איינמאהל ווען דער קליינער בערעלע איז אהיים געקומען פון חדר און געטראפען די מוטער וויינען אויף'ן אומגליק וואס האט געטראפען האט ער זיך געווענדעט צו דער מוטער און געזאגט, מאמע! פארוואס טרויערסט דו אזוי פיהל אויף דער שריפה? האסט שוין אינגאנצען פארלוירען די האפענונג אז דער אויבערשטער קען אונז צוריק געבין דעם שאדן!
מיין טייער קינד האט די מוטער געענפערט מיט א געוויין נישט אויף דעם הויז טרויער איך נישט אויף די טייערע כלים נישט אויפ'ן גאלד און אויפ'ן זילבער, וואס איז פארברענט געווארען, דאס אלעס קען אונז דער אויבערשטער אפגעגעבען נאך פיהל מעהר ווי פריער, אבער איין זאך איז דארט געוועהן צווישען די זאכען, וואס איך קען עס מעהר נישט צוריק באקומען, דאס איז א יחוס בריוו וואס ציהט זיך ביז דוד המלך פון וועלכע מיר שטאמען, אט דער יחוס בריוו איז ביי מיר טייערער ווי אלעס אויף דער וועלט!
דער קליינער בערעלע האט ערשט אנגעהויבען צו פארשטיין דעם צער פון דער מוטער און וועלענדיג פארט איהר טרייסטען האט ער אויסגערופען, זארג נישט מאמע טייערע! מען וועט שרייבען א נייעם יחוס בריוו אט דער יחוס וועט זיך אנהויבען פון מיר!
אזוי האט טאקע פאסירט אז פון רבי ר' בער איז ארויסגעקומען דער גאלדענע קייט זיין הייליגער זוהן הרה"ק רבי אברהם המלאך, הרה"ק רבי שלום שכנא , און דער הייליגער רוזשינער זצ"ל זכותם יגן עלינו .
* * *
די הייליגער צדיק ר' נחום טשערנובלער זצ''ל איז אמאל אויס געקומען אז ער זאל נעכטיגן אין א דארף. אין מיט'ן נאכט האט ער געפראוועט תיקון חצות מיט גרויס געוויין, ביז די שטוב מענטשען האבן זיך אויף געוועקט. דער פשוט'ע בעל הבית איז אריין געקומען צו אים און געפרעגט צו אלעס איז בסדר, אפשר דארף ער הילף, נישט פארשטייענדיג די גאנצע ענין פון חורבן ביהמ''ק, די רבי האט אים געענטפערט אז ער וויינט אויפ'ן חורבן, אבער דער ע''ה האט דאס נישט פארשטאנען, ביז די צדיק האט אים געגעבן צו פארשטיין אז עס איז אמאל געווען א ביהמ''ק און עס איז חרוב געווארן און מיר ווילן שוין צוריק גיין קיין א''י, די ע''ה קוקט אים אזוי אָן און פרעגט אים "וואס איז שלעכט דא" וואס דארף מען גיין קיין א''י, פרעגט אים די צדיק "אז משיח וועט קומען וועסטו נישט וועלן מיט גיין", די ע''ה געבט זיך א טראכט און זאגט, ווייסטו וואס איך וועל עס אדורך רעדן מיט מיין ווייב, באלד קומט ער צוריק און זאגט אז די פרוי זאגט אז מ'קען נישט איבער לאזן דא די קיעלעך און שעפעלעך, מ'קען נישט גיין. זאגט אים די צדיק ווייטער, "און דיר איז אזוי גוט דא, דו האסט נישט קיין צרות פון די גויים", ענטפערט ער, "יא אוודאי זיי זענען רשעים זיי זוכן מיר צו בא'גנבענען און ווער רעדט נאך די שלעכטע פריץ", נא, גיי זאג דאס פאר'ן ווייב, באלד קומט ער צוריק מיט א תשובה די ווייב זאגט, "גערעכט, אבער בעסער זאלן די גויים מיט די פריץ גיין קיין א''י און מיר וועלן בלייבן דא", האט די הייליגע צדיק געזאגט עס איז גרינגער ארויס צו נעמן די אידן פון גלות ווי ארויס צו נעמן די גלות פון א איד, וועגן דעם האט די אייבערשטער געהייסן משה ארויס צו נעמן די אידן שנעל פון מצרים אז זיי זאלן נישט פילן א געשמאק און א טעם אין מצרים.
די גאון ר' חיים חייקין זצ''ל האט אמאהל פארציילט אין ישיבת ראדין, אז ער איז אמאל ערש''ק פרשת וארא אדורך געגאנגן די שטוב פון די הייליגע חפץ חיים זצ''ל האט ער געהערט ווי די חפץ חיים לערנט חומש רש''י ווען ער איז אנגעקומען צו די פסוק "ותעל הצפרדע" האט די ח"ח געזאגט "אַה ס'איז ארויס איין גרויסע פראש, און מ'האט איהם געשלאגן, איז ארויס נאך פרעש, און מ'האט איהם ווייטער געשלאגן איז ארויס נאך און נאך... איי איי איי... אזוי פיל פרעש. כאילו ער זעהט דאס במיחוש, מיט א געוואלדיגע התלהבות. רופט זיך די גאון צו זיינע תלמידים עטס הערטס, "אזוי דארף מען לערנען א פסוק חומש רש''י".
וידבר אלקים אל משה ויאמר אליו אני ה' רש"י זאגט פשט אז וידבר אלקים מיינט אז דער אויבערשטער האט גערעדט שטרענגע רייד מיט משה ווייל ער האט געזאגט למה הרעותה, ויאמר אליו אני השם, איך בין באגלייבט צו באצאהלען א גוטען שכר פאר די צדיקים, איך וועל מקיים זיין מיינע רייד.
די גמרא דערציילט (נדה ל"א ) אז צוויי מענטשען זענען געפארען האנדלען ווען זיי זענען געגאנגען צו די שיף האט זיך פאר איינעם אריינגעשטאכען א דארן און ער האט נישט געקענט גיין ווייטער, האט ער זיך געטראכט פארוואס האט עס השם יתברך געטוהן צו מיר (ער האט נישט געגלייבט אז אלעס וואס השם יתברך טוט פאר מענטש איז עס צום גוטען) שפעטער האט ער געהערט אז די שיף וואס ער האט געזאלט פארען דערמיט,איז איינגעזונקען אין וואסער,דעמאלט האט ער שוין געלויבט השי"ת פאר דעם וואס ער האט זיך צו שטאכען דעם פיס און ער האט נישט געקענט פארען ווייל דורך דעם איז ער געבליבען לעבין.
דא איז דער רמז אז אפילו יסורין וואס זעהן אויס ווי מדת הדין זענען אויך רחמים דורך די יסורין האבין די יודען זוכה געוועהן צו קבלת התורה דורך יסורין איז מען זוכה צו כפרת עונות,דאס איז דער פשט אין פסוק וידבר אלקים וואס דאס איז מדת הדין אבער ויאמר אליו אני ה' , דאס הייסט אז דער מדת הדין איז אויך השם וואס דאס איז מדת הרחמים ווייל עס איז פאר די טובה פון מענטש. (לפי הדברי חיים)
וארא אל אברהם אל יצחק ואל יעקב זאגט רש"י וארא אל האבות פרעגען די מפרשים וואס וויל רש"י מיט דעם ווארט "אל האבות" מיר ווייסען אז אברהם יצחק יעקב זענען געוועהן די אבות?
נאר דא האט השי"ת געזאגט מוסר רייד פאר משה רבינו פארוואס ער האט געפרעגט קשיות (למה הרעותה) די אבות האבין אלעס מקבל געוועהן באהבה און נישט געפרעגט קיין קשיות קען דאך משה רבינו ענטפערען ווי אזוי גלייכסט דו מיך צו זיי,זיי זענען געוועהן גרויסע צדיקים , נאר יעדער מענטש דארף צו זאגען מתי יגיעו מעשי למעשה אבותי דאס מיינט מען , ווען וועל איך זיין אזוי ווי מיינע עלטערין אברהם יצחק ויעקב ווייל מיר שטאמען פון זיי (תנא דבי אלי' רבה פ' כ"ה ). דאס איז מרומז אין רש"י אז משה רבינו זאל נישט ענטפערען ווי קום איך צו זייער מדריגה , ניין! זיי זענען די אבות , אונזערע עלטערין מוזט דו זיך צוגלייכען צו זיי , דאס מיינט "אל האבות".
(קדושת ציון)
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל "אשר מצרים מעבידים" וואס מיינט דער פסוק מצרים מעבידים עס וואלט געקענט שטיין את נאקת בני ישראל אשר עובדים?
נאר ווען איינער פייניגט דעם צווייטען טוט עס זייער וויי דעם וואס מען פייניגט , אבער ווען דער וואס פייניגט איז אזא איינער וואס האט אמאהל באקומען א גרויסע טובה פון דעם מענטש וואס ער פייניגט אים יעצט איז דער צער פאר דעם געפייניגטען מענטש א סאך גרעסער, ווייל מען באצאהלט אים שלעכטץ אנשטאט גוטס דאס איז מרומז דא אין פסוק, השי"ת זאגט איך זעה דעם צער פון די יודען וואס די מצריים פייניגען זיי , דער צער איז מורא'דיג גרויס ווייל די מצריים האבין דאך באקומען פון די יודען א סאך טובות , יוסף האט געראטעוועט די מצריים פון הונגער און אויך ווען יעקב איז געקומען קיין מצרים האט זיך דער הונגער אויפגעהערט אינגאנצען, דאס מיינט דער פסוק "אשר מצרים מעבידים אותם" וואס די מצריים מאכען זיי ארבעטען פארדעם איז דער צער אסאך גרעסער.
(מעם לועז)
אמור לבני ישראל אני ה' והוצאתי אתכם ......די משנה זאגט (אבות פרק ג' משנה ו' ) כל המקבל עליו עול תורה מעבירין ממנו עול מלכות אז אויב מען איז מקבל אויף זיך דעם עול תורה ויראת שמים נעמט השם יתברך אראפ דעם עול פון די קעניגרייך--- דאס איז דער רמז אין דעם פסוק "אמור לבני ישראל אני השם " אז די יודען זאלען געדענקען אז איך בין ענקער באשעפער זיי זאלען תשובה טוהן און געדענקען אין השי"ת , דעמאלט וועט זיין והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים איר וועט פטור ווערין פון עול מלכות
(מדברי המאור ושמש ד"ה לכן)
ונתתי אתה לכם מורשה, עס איז דא א מסורה (נאך א פסוק מיט דעם זעלבען ווארט) תורה צוה לנו משה מורשה, דער פסוק זאגט אין תהלים אז השם יתברך האט געגעבען פאר די יודען ארץ ישראל ווייל זיי זאלען היטען די תורה און מצות ווען יודען זענען געוועהן ערליך האבין זיי געוועלטיגט אין ארץ ישראל ווען זיי האבען געזינדיגט האט זיי השי"ת פארטריבען פון ארץ ישראל –
דאס איז מרומז אין די מסורה ונתתי לכם מורשה, איר וועט האבין ארץ ישראל פאר א ארבטייל,ווען איר וועט האלטען די תורה וואס איז אונזער ארבטייל.
(לפי דברי בעל הטורים )
"ואלה שמות בני לוי" פארוואס שטייט פונקט ביי לוי "שמות" בני לוי ביי ראובן און שמעון שטייט נאר בני ראובן ובני שמעון נישט שמות בני ראובן נאר שבט לוי האט נישט געארביט אין מצרים ער האט אבער געוואלט זיך משתתף זיין אין די צרות פון די יודען ,געדענקען פון די צרות וואס אנדערע יודען האבען , האט ער געגבען זיינע קינדער אזעלכע נעמען וואס דערמאנען די צרות "גרשון" א לשון פון פרעמד (גר)זיי זענען אין א פרעמד לאנד "קהת" איז א לשון פון אייליג (הקהה את שיניו שניהם קהות) , מררי איז א לשון פון ביטער וועגען וימררו את חייהם – פון דא דארף זיך א מענטש לערנען זיך משתתף זיין מיט'ן צער פון ציבור פילען דעם ווייטאג פון אנדער יודען
(של"ה הקדוש)
ובני מררי מחלי ומושי , דער פסוק איז מרמז אויף בעלי תשובה , דער בעל תשובה , וואס טוט אנערקענען זיין זונד , ער טוט תשובה ער איז פארביטערט און פארווייטאגט אויף זיינע שלעכטע מעשים , איז אים דער אויבערשטער מוחל.
בני מררי דער מענטש וואס איז פארביטערט אויף זיינע עבירות (מרור מיינט ביטער) מחלי ומושי טוט אים
דער אויבערשטער מוחל זיין , און אפטוהן פון אים די זונד (מחלי מיינט אז דער אויבערשטער איז אים מוחל . מושי מיינט אז דער אויבערשטער טוט פון אים אפ די עבירות )
(רבינו אפרים )
ויעש משה ואהרן כאשר צוה השם אותם כן עשו, פארוואס שטייט נאך אמאהל כן עשו?
ביי יעדע מצוה איז דא צוויי חלקים פון די מצוה א) די מעשה המצוה ב) די כוונת המצוה לשם שמים ,אזוי ווי די גמרא זאגט (נזיר כג) אז צוויי מענטשען האבען געבראטען זייער קרבן פסח איינער האט אינזינען געהאט לשם שמים האט ער געטוהן די מצוה בשלימות און דער צווייטער האט געגעסען ווייל עס האט אים געגליסט צו עסען האט ער נישט געטוהן די מצוה בשלימות כאטש עס איז א מצוה צו עסען דעם קרבן פסח.
די תורה וויל דא זאגען אז משה ואהרן האבין געטוהן די מצות בשלימות א) סיי די כוונה איז געועוהן לשם שמים ב) און סיי דאס רעדען צו פרעה איז געוועהן אויף דעם אופן ווי השם יתברך האט געהייסען אז משה זאל רעדען איינמאהל , און אהרן זאל עס געבין צו פארשטיין (לפה ולמליץ).
(לפי האור החיים הקדוש )
כי ידבר אלכם פרעה תנו "לכם" מופת וואס איז דער לשון לכם צו אייך?
נאר די כישוף מאכערס , און די אויגען פארבלענדערס , ווען זיי מאכן זייערע קונצען איז ביי זיי אליין נישט קיין וואונדער, למשל ווען ער ווארפט ארויף א מטבע און עס ווערט פארשווינדען די וואס קוקען עס צו איז עס א וואונדער, אבער זיי אליין ווייסען אז ער האט א קונץ , ער לייגט עס שנעל אריין אין זיין ארביל ווען מען באמערקט נישט איז עס ביי זיי נישט קיין וואונדער.
ווען א צדיק בעהט אויס א ישועה און דער באשעפער טוט אים צוליב איז עס ביים צדיק אליין אויך א וואונדער , דאס מיינט דער פסוק אז פרעה האט געזאגט איך וויל נישט איר זאלט מאכען קונצען מיט כישוף וואס דאס איז נישט קיין וואונדער פאר די וואס מאכען עס (נאר פאר די קוקער'ס) נאר עס זאל אויך זיין לכם צו אייך אויך א וואונדער.
(נועם אלימלך באריכות)
ויאמר למחר פארוואס האט פרעה נישט געבעטען אויף שוין, אז די פרעש זאלען שוין אוועק גיין?
נאר פרעה האט געטראכט אז משה רבינו זאגט נאר אז ער האט א כח צו בעטין אבער באמת האט ער נישט קיין כח נאר עס איז שוין ממילא געקומען די צייט אז די פרעש זאלען אוועק גיין , זאגט משה אז ער וועט בעטין און נאכדעם וועט ער זיך בארימען אז דורך זיין תפילה זענען די פרעש אוועק ,פארדעם האט פרעה געזאגט בעהט יעצט אז עס זאל זיך אפטוהן ערשט מארגען, וועל איך וויסען אז דו האסט א כח צו בעטין דעם באשעפער
(אור החיים הקדוש – אוהב ישראל)
את הערב "וגם האדמה אשר עליה" וואס מיינט וגם האדמה אשר עליה?
נאר עס איז דא א חיה וואס מען רופט ידעוני וואס האט א שטריק וואס איז צוגעבונדען צו די ערד און קען נישט אוועק גיין פון דעם פלאץ ווי עס איז, און אויב ער רייסט זיך אוועק פון דעם פלאץ און דער שטריק ווערט איבערגעריסען האקט זיך אפ זיין לעבען און די חיה שטארבט (עיין ר"ש והר"ב פרק ח' כלאים משנה ה' ) השי"ת האט אהער געברענגט די חיה ידעוני צוזאמען מיט די ערד דאס מיינט דער פסוק וגם האדמה אשר עליה אז אויך די ערד האט השי"ת געברענגט צוזאמען מיט די חיה .
( חנוכת התורה בשם הרבי ר' העשיל )
די גמרא דערציילט (נדה ל"א ) אז צוויי מענטשען זענען געפארען האנדלען ווען זיי זענען געגאנגען צו די שיף האט זיך פאר איינעם אריינגעשטאכען א דארן און ער האט נישט געקענט גיין ווייטער, האט ער זיך געטראכט פארוואס האט עס השם יתברך געטוהן צו מיר (ער האט נישט געגלייבט אז אלעס וואס השם יתברך טוט פאר מענטש איז עס צום גוטען) שפעטער האט ער געהערט אז די שיף וואס ער האט געזאלט פארען דערמיט,איז איינגעזונקען אין וואסער,דעמאלט האט ער שוין געלויבט השי"ת פאר דעם וואס ער האט זיך צו שטאכען דעם פיס און ער האט נישט געקענט פארען ווייל דורך דעם איז ער געבליבען לעבין.
דא איז דער רמז אז אפילו יסורין וואס זעהן אויס ווי מדת הדין זענען אויך רחמים דורך די יסורין האבין די יודען זוכה געוועהן צו קבלת התורה דורך יסורין איז מען זוכה צו כפרת עונות,דאס איז דער פשט אין פסוק וידבר אלקים וואס דאס איז מדת הדין אבער ויאמר אליו אני ה' , דאס הייסט אז דער מדת הדין איז אויך השם וואס דאס איז מדת הרחמים ווייל עס איז פאר די טובה פון מענטש. (לפי הדברי חיים)
וארא אל אברהם אל יצחק ואל יעקב זאגט רש"י וארא אל האבות פרעגען די מפרשים וואס וויל רש"י מיט דעם ווארט "אל האבות" מיר ווייסען אז אברהם יצחק יעקב זענען געוועהן די אבות?
נאר דא האט השי"ת געזאגט מוסר רייד פאר משה רבינו פארוואס ער האט געפרעגט קשיות (למה הרעותה) די אבות האבין אלעס מקבל געוועהן באהבה און נישט געפרעגט קיין קשיות קען דאך משה רבינו ענטפערען ווי אזוי גלייכסט דו מיך צו זיי,זיי זענען געוועהן גרויסע צדיקים , נאר יעדער מענטש דארף צו זאגען מתי יגיעו מעשי למעשה אבותי דאס מיינט מען , ווען וועל איך זיין אזוי ווי מיינע עלטערין אברהם יצחק ויעקב ווייל מיר שטאמען פון זיי (תנא דבי אלי' רבה פ' כ"ה ). דאס איז מרומז אין רש"י אז משה רבינו זאל נישט ענטפערען ווי קום איך צו זייער מדריגה , ניין! זיי זענען די אבות , אונזערע עלטערין מוזט דו זיך צוגלייכען צו זיי , דאס מיינט "אל האבות".
(קדושת ציון)
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל "אשר מצרים מעבידים" וואס מיינט דער פסוק מצרים מעבידים עס וואלט געקענט שטיין את נאקת בני ישראל אשר עובדים?
נאר ווען איינער פייניגט דעם צווייטען טוט עס זייער וויי דעם וואס מען פייניגט , אבער ווען דער וואס פייניגט איז אזא איינער וואס האט אמאהל באקומען א גרויסע טובה פון דעם מענטש וואס ער פייניגט אים יעצט איז דער צער פאר דעם געפייניגטען מענטש א סאך גרעסער, ווייל מען באצאהלט אים שלעכטץ אנשטאט גוטס דאס איז מרומז דא אין פסוק, השי"ת זאגט איך זעה דעם צער פון די יודען וואס די מצריים פייניגען זיי , דער צער איז מורא'דיג גרויס ווייל די מצריים האבין דאך באקומען פון די יודען א סאך טובות , יוסף האט געראטעוועט די מצריים פון הונגער און אויך ווען יעקב איז געקומען קיין מצרים האט זיך דער הונגער אויפגעהערט אינגאנצען, דאס מיינט דער פסוק "אשר מצרים מעבידים אותם" וואס די מצריים מאכען זיי ארבעטען פארדעם איז דער צער אסאך גרעסער.
(מעם לועז)
אמור לבני ישראל אני ה' והוצאתי אתכם ......די משנה זאגט (אבות פרק ג' משנה ו' ) כל המקבל עליו עול תורה מעבירין ממנו עול מלכות אז אויב מען איז מקבל אויף זיך דעם עול תורה ויראת שמים נעמט השם יתברך אראפ דעם עול פון די קעניגרייך--- דאס איז דער רמז אין דעם פסוק "אמור לבני ישראל אני השם " אז די יודען זאלען געדענקען אז איך בין ענקער באשעפער זיי זאלען תשובה טוהן און געדענקען אין השי"ת , דעמאלט וועט זיין והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים איר וועט פטור ווערין פון עול מלכות
(מדברי המאור ושמש ד"ה לכן)
ונתתי אתה לכם מורשה, עס איז דא א מסורה (נאך א פסוק מיט דעם זעלבען ווארט) תורה צוה לנו משה מורשה, דער פסוק זאגט אין תהלים אז השם יתברך האט געגעבען פאר די יודען ארץ ישראל ווייל זיי זאלען היטען די תורה און מצות ווען יודען זענען געוועהן ערליך האבין זיי געוועלטיגט אין ארץ ישראל ווען זיי האבען געזינדיגט האט זיי השי"ת פארטריבען פון ארץ ישראל –
דאס איז מרומז אין די מסורה ונתתי לכם מורשה, איר וועט האבין ארץ ישראל פאר א ארבטייל,ווען איר וועט האלטען די תורה וואס איז אונזער ארבטייל.
(לפי דברי בעל הטורים )
"ואלה שמות בני לוי" פארוואס שטייט פונקט ביי לוי "שמות" בני לוי ביי ראובן און שמעון שטייט נאר בני ראובן ובני שמעון נישט שמות בני ראובן נאר שבט לוי האט נישט געארביט אין מצרים ער האט אבער געוואלט זיך משתתף זיין אין די צרות פון די יודען ,געדענקען פון די צרות וואס אנדערע יודען האבען , האט ער געגבען זיינע קינדער אזעלכע נעמען וואס דערמאנען די צרות "גרשון" א לשון פון פרעמד (גר)זיי זענען אין א פרעמד לאנד "קהת" איז א לשון פון אייליג (הקהה את שיניו שניהם קהות) , מררי איז א לשון פון ביטער וועגען וימררו את חייהם – פון דא דארף זיך א מענטש לערנען זיך משתתף זיין מיט'ן צער פון ציבור פילען דעם ווייטאג פון אנדער יודען
(של"ה הקדוש)
ובני מררי מחלי ומושי , דער פסוק איז מרמז אויף בעלי תשובה , דער בעל תשובה , וואס טוט אנערקענען זיין זונד , ער טוט תשובה ער איז פארביטערט און פארווייטאגט אויף זיינע שלעכטע מעשים , איז אים דער אויבערשטער מוחל.
בני מררי דער מענטש וואס איז פארביטערט אויף זיינע עבירות (מרור מיינט ביטער) מחלי ומושי טוט אים
דער אויבערשטער מוחל זיין , און אפטוהן פון אים די זונד (מחלי מיינט אז דער אויבערשטער איז אים מוחל . מושי מיינט אז דער אויבערשטער טוט פון אים אפ די עבירות )
(רבינו אפרים )
ויעש משה ואהרן כאשר צוה השם אותם כן עשו, פארוואס שטייט נאך אמאהל כן עשו?
ביי יעדע מצוה איז דא צוויי חלקים פון די מצוה א) די מעשה המצוה ב) די כוונת המצוה לשם שמים ,אזוי ווי די גמרא זאגט (נזיר כג) אז צוויי מענטשען האבען געבראטען זייער קרבן פסח איינער האט אינזינען געהאט לשם שמים האט ער געטוהן די מצוה בשלימות און דער צווייטער האט געגעסען ווייל עס האט אים געגליסט צו עסען האט ער נישט געטוהן די מצוה בשלימות כאטש עס איז א מצוה צו עסען דעם קרבן פסח.
די תורה וויל דא זאגען אז משה ואהרן האבין געטוהן די מצות בשלימות א) סיי די כוונה איז געועוהן לשם שמים ב) און סיי דאס רעדען צו פרעה איז געוועהן אויף דעם אופן ווי השם יתברך האט געהייסען אז משה זאל רעדען איינמאהל , און אהרן זאל עס געבין צו פארשטיין (לפה ולמליץ).
(לפי האור החיים הקדוש )
כי ידבר אלכם פרעה תנו "לכם" מופת וואס איז דער לשון לכם צו אייך?
נאר די כישוף מאכערס , און די אויגען פארבלענדערס , ווען זיי מאכן זייערע קונצען איז ביי זיי אליין נישט קיין וואונדער, למשל ווען ער ווארפט ארויף א מטבע און עס ווערט פארשווינדען די וואס קוקען עס צו איז עס א וואונדער, אבער זיי אליין ווייסען אז ער האט א קונץ , ער לייגט עס שנעל אריין אין זיין ארביל ווען מען באמערקט נישט איז עס ביי זיי נישט קיין וואונדער.
ווען א צדיק בעהט אויס א ישועה און דער באשעפער טוט אים צוליב איז עס ביים צדיק אליין אויך א וואונדער , דאס מיינט דער פסוק אז פרעה האט געזאגט איך וויל נישט איר זאלט מאכען קונצען מיט כישוף וואס דאס איז נישט קיין וואונדער פאר די וואס מאכען עס (נאר פאר די קוקער'ס) נאר עס זאל אויך זיין לכם צו אייך אויך א וואונדער.
(נועם אלימלך באריכות)
ויאמר למחר פארוואס האט פרעה נישט געבעטען אויף שוין, אז די פרעש זאלען שוין אוועק גיין?
נאר פרעה האט געטראכט אז משה רבינו זאגט נאר אז ער האט א כח צו בעטין אבער באמת האט ער נישט קיין כח נאר עס איז שוין ממילא געקומען די צייט אז די פרעש זאלען אוועק גיין , זאגט משה אז ער וועט בעטין און נאכדעם וועט ער זיך בארימען אז דורך זיין תפילה זענען די פרעש אוועק ,פארדעם האט פרעה געזאגט בעהט יעצט אז עס זאל זיך אפטוהן ערשט מארגען, וועל איך וויסען אז דו האסט א כח צו בעטין דעם באשעפער
(אור החיים הקדוש – אוהב ישראל)
את הערב "וגם האדמה אשר עליה" וואס מיינט וגם האדמה אשר עליה?
נאר עס איז דא א חיה וואס מען רופט ידעוני וואס האט א שטריק וואס איז צוגעבונדען צו די ערד און קען נישט אוועק גיין פון דעם פלאץ ווי עס איז, און אויב ער רייסט זיך אוועק פון דעם פלאץ און דער שטריק ווערט איבערגעריסען האקט זיך אפ זיין לעבען און די חיה שטארבט (עיין ר"ש והר"ב פרק ח' כלאים משנה ה' ) השי"ת האט אהער געברענגט די חיה ידעוני צוזאמען מיט די ערד דאס מיינט דער פסוק וגם האדמה אשר עליה אז אויך די ערד האט השי"ת געברענגט צוזאמען מיט די חיה .
( חנוכת התורה בשם הרבי ר' העשיל )
וגם אני שמעתי את נאקת בני ישראל אשר מצרים מעבידים אותם, וואס מיינט די ווערטער "אשר מצרים מעבידים אותם" עס וואלט געקענט שטיין אשר עובדים במצרים?
חכמינו ז"ל זאגן אז בשעת קריעת ים סוף האט דער שר פון מצרים מקטרג געווען אויף די אידן אז זיי זענען נישט ראוי געראטעוועט צו ווערן ווייל די אידן האבן דאך אויך געדינט די עבודה זרה האט השי"ת געענפערט דעם שר פון מצרים וואס פארגלייכסט דו די אידן צו די מצרים ?דאס וואס די אידן האבן געדינט צו די עבודה זרה איז דאך געווען באונס אבער די מצריים האב דאך געדינט די עבודה זרה'ס ברצון.
דאס זאגט הש"ת צו משה רבינו אז איך האב געהערט דאס געשריי פון די אידן און איך וועל זיי אויסלייזען איי דער שר פון מצרים וועט זאגען אז די אידן זענען אויך נישט ערליך ווייל זיי האבען געדינט די עבודה זרה ,ניין! זייער זונדיגן איז דאך געווען באונס, ווייל "אשר מצרים" די מצרים "מעבידים אותם" מאכין זיי מיט געוואלד דינען די עבודה זרה.
( פני דוד, להחיד"א זצ"ל)
והוצאתי אתכם וגו' די טעמי הנגינה פון די ווערטער והוצאתי אתכם איז מונח רביעי , דער רמז דערפון איז , בהקדם וואס רש"י ז"ל ברענגט א פשט אין פרשת בשלח , אויף דעם פסוק "וחמשים עלו בני ישראל מארץ מצרים" אז נאר א פינפטל פון די אידן זענען ארויס פון לאנד מצרים , פיר טיילן זענען געשטארבן אין די שלשת ימי אפילה [ווייל זיי זענען געווען רשעים].
דאס איז מרומז אין פסוק והוצאתי אתכם אבער מונח רביעי , פיר טיילן וועלען בלייבען רוהן [שטארבין] אין מצרים.
(מגדנות נתן)
והבאתי אתכם אל הארץ אשר נשאתי את ידי וגו' עס איז שווער , השי"ת זאגט פאר די אידן אין מצרים "והבאתי אתכם אל הארץ אשר נשאתי את ידי…ונתתי אותה לכם מורשה" מיר ווייסן דאך אז די אידן וואס זענען ארויס פון מצרים זענען נישט אריין קיין ארץ ישראל , ווייל נאך די מעשה פון די מרגלים זענען זיי געשטארבען אין מדבר , און נאר זייערע קינדער זענען אריין אין ארץ ישראל איז ווי אזוי זאגט השי"ת צו די אידן לכן אמור וגו' וואס "לכן" איז דאך א שבועה
דער תירוץ איז אז השי"ת האט מקדים געווען אז וידעתם אי אני ה' אלקיכם אז אויב איר וועט וויסן אז השי"ת איז אייער באשעפער און אנערקענען זיך צו פירן ווי זיין ווילן איז , וועט טאקע זיין והבאתי אבער ווען די אידן האבן נישט מקיים געווען וידעתם כי אני ה' איז נישט מקוים געווארן והבאתי
און טאקע דערפאר שטייט אין פסוק וידעתם פאר די ענדע פון די צוזאגונג פון והבאתי , ווייל דאס איז א תנאי , אז נאר נאך וידעתם , וועט זיין והבאתי.
(אור החיים הק')
ויצום אל בני ישראל ואל פרעה מלך מצרים מען דארף צו פארשטיין וואס מיינט ויצום אל בני ישראל (ועיין פירש"י ) דער ירושלמי (ר"ה פ"ג ה"ה) זאגט אז השי"ת האט דעמאלט באפוילן די אידן אויף די מצוה פון שלוח עבדים ארויסשיקען די קנעכט אין יובל, מען דארף צו פארשטיין פארוואס האט השי"ת באפוילן יעצט די מצוה פון ארויס שיקען קנעכט?
דער תירוץ איז בהקדם וואס האט פאסירט ביי א גדול [הגאון רבי אלי' חיים מייזל הרב מלאדזש זצ"ל] וואס איז געגאנגען צוזאמען נעמען געלט פאר ארימע משפחות וואס האבן נעביך נישט געהאט קיין האלץ צו הייצען ביי זיי אין שטוב ווען ער איז אנגעקומען צו א גביר איז דער גדול געבליבען שטיין אינדרויסן און גערעדט מיט אים א לענגערע צייט וועגן פארשידענע ענינים וויבאלד דער עושר האט נישט געוויסט אז ער באקומט א גאסט וואס וועט רעדין מיט אים ביי די טיר איז ער פארשטעדנליך נישט געווען אנגעטוהן מיט א מאנטל. ווען דער עושר האט שוין געשפירט שטארק די גרויסע קעלט בעט ער דעם גדול אז ער זאל אריינקומען און שטוב אבער דער גדול האט אים אפגעזאגט נאר ווייטער גערעדט רוהיג אינדרויסען.
ווען דער עושר האט שוין אנגעהויבען צו ציטערען פאר קעלט בעט ער דעם רב און זאגט רבי איך האלט שוין נישט אויס די קעלט קומט אריין אין שטוב,דער רב איז אריינגעקומען אין די ווארימע שטוב פון עושר און אים געזאגט איך האב בכוונה מיט דיר גערעדט אינדרויסען ביז דו וועסט ציטערען פאר קעלט, כדי די זאלסט וויסען אז די ארימעלייט ציטערען אויך אזוי פאר קעלט, פארשטענליך אז דער עושר האט געגעבען דעם רב זייער א גרויסע נתינה לטובת די ארימעלייט.
דא ווען אידן זענען געוועהן זייער אונטערדרוקט אין קנעכטשאפט פון די מצריים האט השי"ת באפוילן די אידן איר פילט ווי ביטער עס איז צו זיין א קנעכט זאלט איר יעצט אויף אייך מקבל זיין די מצוה פון באפרייען קנעכט אין יובל
(לפי המפרשים)
אלה ראשי בית אבתם בני ראובן בכר ישראל וגו'
דאס ווארט בכר איז חסר עס שטייט נישט בכור מיט א וא"ו ווייל די תורה וויל אונז מרמז זיין אז כאטש מען רעכנט אייביג ראובן אלץ בכור [ראובן שמעון…] אבער לנחלה [ צו ארבען] איז ער נישט געווען ווי א בכור וואס נעמט צוויי טיילן , דערפאר איז בכור חסר צוזאגן עס פעלט אים פון די געווענליכע בכורים , וואס נעמען יא פי שנים [ צוויי טיילן]
(שכל טוב)
הוא אהרן ומשה… הוא משה ואהרן רש"י זאגט אז עס שטייט איינמאל דערמאנט אהרן פאר משה , און דאס צווייטע מאל משה פאר אהרן, צו זאגען אז ביידע זענען גלייך און גרויסקייט.
באמת דארף מען צו פארשטיין מיר ווייסן דאך אז עס שטייט אין פסוק "ולא קם עוד נביא כמשה" זעט מען דאך אז משה רבינו איז געווען דער גרעסטער מענטש פון די גאנצע בריאה
דער תירוץ איז אז מיר ווייסן דאך אז אהרן הכהן האט געהאט די געוואלדיגע מדה "אוהב שלום ורודף שלום אוהב את הבריות ומקרבן לתורה" (אבות פ"א מי"ב ) אז ער האט געמאכט שלום צווישן אידן, און זיי מקרב געווען צו די תורה הקדושה קומט אויס אז ער איז שוין געווען גלייך צו משה ווייל ער האט געהאט אזא מעלה וואס משה האט נישט געהאט און משה האט געהאט די מעלת הנבואה אויף אזא גרויסן אופן וואס מיט דעם איז ער געווען גרעסער פון אהרן.
(חתם סופר, בתו"מ ועיין דרשות ואגדות ח"ס)
חכמינו ז"ל זאגן אז בשעת קריעת ים סוף האט דער שר פון מצרים מקטרג געווען אויף די אידן אז זיי זענען נישט ראוי געראטעוועט צו ווערן ווייל די אידן האבן דאך אויך געדינט די עבודה זרה האט השי"ת געענפערט דעם שר פון מצרים וואס פארגלייכסט דו די אידן צו די מצרים ?דאס וואס די אידן האבן געדינט צו די עבודה זרה איז דאך געווען באונס אבער די מצריים האב דאך געדינט די עבודה זרה'ס ברצון.
דאס זאגט הש"ת צו משה רבינו אז איך האב געהערט דאס געשריי פון די אידן און איך וועל זיי אויסלייזען איי דער שר פון מצרים וועט זאגען אז די אידן זענען אויך נישט ערליך ווייל זיי האבען געדינט די עבודה זרה ,ניין! זייער זונדיגן איז דאך געווען באונס, ווייל "אשר מצרים" די מצרים "מעבידים אותם" מאכין זיי מיט געוואלד דינען די עבודה זרה.
( פני דוד, להחיד"א זצ"ל)
והוצאתי אתכם וגו' די טעמי הנגינה פון די ווערטער והוצאתי אתכם איז מונח רביעי , דער רמז דערפון איז , בהקדם וואס רש"י ז"ל ברענגט א פשט אין פרשת בשלח , אויף דעם פסוק "וחמשים עלו בני ישראל מארץ מצרים" אז נאר א פינפטל פון די אידן זענען ארויס פון לאנד מצרים , פיר טיילן זענען געשטארבן אין די שלשת ימי אפילה [ווייל זיי זענען געווען רשעים].
דאס איז מרומז אין פסוק והוצאתי אתכם אבער מונח רביעי , פיר טיילן וועלען בלייבען רוהן [שטארבין] אין מצרים.
(מגדנות נתן)
והבאתי אתכם אל הארץ אשר נשאתי את ידי וגו' עס איז שווער , השי"ת זאגט פאר די אידן אין מצרים "והבאתי אתכם אל הארץ אשר נשאתי את ידי…ונתתי אותה לכם מורשה" מיר ווייסן דאך אז די אידן וואס זענען ארויס פון מצרים זענען נישט אריין קיין ארץ ישראל , ווייל נאך די מעשה פון די מרגלים זענען זיי געשטארבען אין מדבר , און נאר זייערע קינדער זענען אריין אין ארץ ישראל איז ווי אזוי זאגט השי"ת צו די אידן לכן אמור וגו' וואס "לכן" איז דאך א שבועה
דער תירוץ איז אז השי"ת האט מקדים געווען אז וידעתם אי אני ה' אלקיכם אז אויב איר וועט וויסן אז השי"ת איז אייער באשעפער און אנערקענען זיך צו פירן ווי זיין ווילן איז , וועט טאקע זיין והבאתי אבער ווען די אידן האבן נישט מקיים געווען וידעתם כי אני ה' איז נישט מקוים געווארן והבאתי
און טאקע דערפאר שטייט אין פסוק וידעתם פאר די ענדע פון די צוזאגונג פון והבאתי , ווייל דאס איז א תנאי , אז נאר נאך וידעתם , וועט זיין והבאתי.
(אור החיים הק')
ויצום אל בני ישראל ואל פרעה מלך מצרים מען דארף צו פארשטיין וואס מיינט ויצום אל בני ישראל (ועיין פירש"י ) דער ירושלמי (ר"ה פ"ג ה"ה) זאגט אז השי"ת האט דעמאלט באפוילן די אידן אויף די מצוה פון שלוח עבדים ארויסשיקען די קנעכט אין יובל, מען דארף צו פארשטיין פארוואס האט השי"ת באפוילן יעצט די מצוה פון ארויס שיקען קנעכט?
דער תירוץ איז בהקדם וואס האט פאסירט ביי א גדול [הגאון רבי אלי' חיים מייזל הרב מלאדזש זצ"ל] וואס איז געגאנגען צוזאמען נעמען געלט פאר ארימע משפחות וואס האבן נעביך נישט געהאט קיין האלץ צו הייצען ביי זיי אין שטוב ווען ער איז אנגעקומען צו א גביר איז דער גדול געבליבען שטיין אינדרויסן און גערעדט מיט אים א לענגערע צייט וועגן פארשידענע ענינים וויבאלד דער עושר האט נישט געוויסט אז ער באקומט א גאסט וואס וועט רעדין מיט אים ביי די טיר איז ער פארשטעדנליך נישט געווען אנגעטוהן מיט א מאנטל. ווען דער עושר האט שוין געשפירט שטארק די גרויסע קעלט בעט ער דעם גדול אז ער זאל אריינקומען און שטוב אבער דער גדול האט אים אפגעזאגט נאר ווייטער גערעדט רוהיג אינדרויסען.
ווען דער עושר האט שוין אנגעהויבען צו ציטערען פאר קעלט בעט ער דעם רב און זאגט רבי איך האלט שוין נישט אויס די קעלט קומט אריין אין שטוב,דער רב איז אריינגעקומען אין די ווארימע שטוב פון עושר און אים געזאגט איך האב בכוונה מיט דיר גערעדט אינדרויסען ביז דו וועסט ציטערען פאר קעלט, כדי די זאלסט וויסען אז די ארימעלייט ציטערען אויך אזוי פאר קעלט, פארשטענליך אז דער עושר האט געגעבען דעם רב זייער א גרויסע נתינה לטובת די ארימעלייט.
דא ווען אידן זענען געוועהן זייער אונטערדרוקט אין קנעכטשאפט פון די מצריים האט השי"ת באפוילן די אידן איר פילט ווי ביטער עס איז צו זיין א קנעכט זאלט איר יעצט אויף אייך מקבל זיין די מצוה פון באפרייען קנעכט אין יובל
(לפי המפרשים)
אלה ראשי בית אבתם בני ראובן בכר ישראל וגו'
דאס ווארט בכר איז חסר עס שטייט נישט בכור מיט א וא"ו ווייל די תורה וויל אונז מרמז זיין אז כאטש מען רעכנט אייביג ראובן אלץ בכור [ראובן שמעון…] אבער לנחלה [ צו ארבען] איז ער נישט געווען ווי א בכור וואס נעמט צוויי טיילן , דערפאר איז בכור חסר צוזאגן עס פעלט אים פון די געווענליכע בכורים , וואס נעמען יא פי שנים [ צוויי טיילן]
(שכל טוב)
הוא אהרן ומשה… הוא משה ואהרן רש"י זאגט אז עס שטייט איינמאל דערמאנט אהרן פאר משה , און דאס צווייטע מאל משה פאר אהרן, צו זאגען אז ביידע זענען גלייך און גרויסקייט.
באמת דארף מען צו פארשטיין מיר ווייסן דאך אז עס שטייט אין פסוק "ולא קם עוד נביא כמשה" זעט מען דאך אז משה רבינו איז געווען דער גרעסטער מענטש פון די גאנצע בריאה
דער תירוץ איז אז מיר ווייסן דאך אז אהרן הכהן האט געהאט די געוואלדיגע מדה "אוהב שלום ורודף שלום אוהב את הבריות ומקרבן לתורה" (אבות פ"א מי"ב ) אז ער האט געמאכט שלום צווישן אידן, און זיי מקרב געווען צו די תורה הקדושה קומט אויס אז ער איז שוין געווען גלייך צו משה ווייל ער האט געהאט אזא מעלה וואס משה האט נישט געהאט און משה האט געהאט די מעלת הנבואה אויף אזא גרויסן אופן וואס מיט דעם איז ער געווען גרעסער פון אהרן.
(חתם סופר, בתו"מ ועיין דרשות ואגדות ח"ס)
דער אויבערשטער קערט זיך צו די וואס ווילן אים דינען
וארא אל אברהם וגו'. זאגט די הייליגע רש"י וארא אל האבות, פרעגן די מפרשים וואס וויל רש"י דא צולייגן, זאגט ר' יחזקאל פון קאזמיר זצ"ל אז רש"י וויל דא זאגן אז נישט נאר צו די אבות הק' האט זיך דער אויבערשטער געקערט, נאר דער אויבערשטער קערט זיך צו יעדן איד וואס וויל דינען דעם אויבערשטן, און אבות איז א לשון פון ווילן (אזוי ווי עס שטייט עטליכע מאל אין די תורה ולא אבה) דאס זאגט רש"י וארא אל האבות איך ועול מיך באווייזן צו די וועלערס וואס זיי ווילן מיך דינען.
(דברי ישראל)
די גאולה העתידה וועט זיין דורך די השפעה פון גאולת מצרים
וגם אני שמעתי את נאקת בנ"י אשר מצרים מעבידים אותם ואזכור את בריתי. דארף מען פךארשטיין, פארוואס הייבט אן דער פסוק מיט א לשון עבר וגם אני "שמעתי", און לאזט אויס מיט א לשון עתיד "ואזכור" את בריתי, מען קען עס פארענטפערן מיט דעם וואס עס איז באקאנט אז אלעס וואס די אידישע קינדער האבן געליטן צרות און יסורין אין מצרים און האבן מתפלל געווען צום אויבערשטן און ער האט זיי געהאלפן, איז דורך דעם געעפנט געווארן די השפעה פון ישועה פאר די שפעטערדיגע גלות'ן אז אידן זאלן שטענדיג ניצול ווערן פון די רשעים. און די גאולה פון מצרים איז געווען די מקור פון ישועה פאר אלע דורות און אויך פאר די גאולה העתידה, דאס זאגט דער פסוק וגם אני שמעתי את צעקת בנ"י, איך האב צוגעהערט די געשריי פון אידישע קינדער, "ואזכור" את בריתי גייט ארויף אויף די שפעטער דורות אז איך וועל שטענדיג געדענקן דעם ברית פון די ישועה וואס איז געשען פאר די אידן אין מצרים וואס פון דעם האט זיך געצויגן די ישועה פאר אלע דורות.
(דברי יואל קס"ט)
אידישע טרערן ווערן נישט פארפאלן
נאך קען מען פארענטפערן. עס שטייט אין די ספרים, אז די אלע הייליגע תפלות פון די אמת'דיגע צדיקים מיט זייערע אמת'דיגע טרערן וואס זיי האבן פארגאסן פארן אויבערשטן, זאל מען נישט מיינען אז עס האט נישט אויפגעטון, נאר זיי שטייען גרייט און ווען עס וועט קומען די צייט פון די ישועה וועט נתגלה ווערן אז די אלע תפלות זענען צוניץ געקומען און מען וועט באקומען שכר פאר די אלע תפלות, אזוי אויך אין מצרים, אידן האבן די גאנצע צייט אזויפיל טרערן פארגאסן, (ותעל שועתם אל האלקים מן העבודה) און מען האט געמיינט די אלע יארן אז די טרערן איז ח"ו פארפאלן געווארן, האט דער בוכ"ע געזאגט, מען זאל נישט מיינען אז איך האב נישט געהערט, איך האב (יא) צוגעהערט די געשריי פון אידן, איך האב צו געזען די צובראכענע הערצער פון אידן, (נאר עס איז נאכנישט געווען די צייט, (אבער) ווען עס וועט קומען די צייט ווען מען זען אז די אלע תפלות און טרערן ווערן נישט פארפאלן (ווען עס וועט קומען די צייט וועט זיך ארויסשטעלן ווער עס האט געלאזט אמת'דיגע טרערן אין דעם ביטערן גלות) פאר כבוד שמים, איבערדעם זאגט דער פסוק וגם אני שמעתי איך האב אלע תפלות געהערט, איי מען זעט עס נאכנישט, זאלט עטס וויסן ואזכור את בריתי (לשון עתיד) ווען איך וועלן געדענקן דעם ברית (ווען עס וועט קומען די צייט פון גאולה) וועט מען געוואר ווערן אז די אלע תפלות זענען נישט געווען אומזיסט.
(חידושי תורה תשי"ט)
די אידן האבן זיך נישט אפגערעדט
והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים, די תורה הק' וויל אונז דא לערנען, א געוואלדיגע מדה וואס די אידן האבן געהאט וואס דורכדעם זענען זיין ארויס פון מצרים, זיי האבן געהאט די מדה פון סבלנות, און אפילו די מצריים האבן זיי געצווינגען צו ארבעטן די שווערסטע ארבעט, דאך האבן זיי זיך נישט אפגערעדט נאר זיי האבן מקבל געווען באהבה די גזירה פונעם אויבערשטן, און דורכדעם האבן זיי זוכה געווען צו די גאולה אזוי ווי מיר טרעפן ביי הלל הזקן ווען ער האט געהערט א קול פון א געשריי האט ער געזאגט איך בין זיכער אז די געשריי קומט נישט פון מיין הויז, ווייל ער האט אויסגעלערנט אין זיין הויז צו קענען ליידן (זיי האבן געליטן ארימקייט), וועגן האט ער פארשטאנען אז די געשריי קומט נישט פון זיין הויז, דאס זאגט דער פסוק והוצאתי אתכם מתחת "סבלות" מצרים סבלות מיינט סבלנות (ליידן) איך וועל ענק אוועקנעמען די צרות וואס דורכדעם האט עטס געדארפט ליידן.
(תפארת שלמה)
מיטן דערמאנען יציאת מצרים קען מען זיך אייביג מחזק זיין
וידעתם כי אני ה' אלקיכם המוציא אתכם מתחת סבלות מצרים, דער הייליגער צאנזער רב זצ"ל טייטשט וואס מען זאגט ביי קידוש תחלה למקראי קודש זכר ליציאת מצרים, ווען א מענטש וויל אנהייבן דיננען דעם אויבערשטן, קען ער ווערן צובראכן ביי זיך וויאזוי קען איך טוען מצוות מעשים טובים, איך האב דאך געטון אזויפיל עבירות, זאל ער זיך מחזק זיין מיט דעם אז די אידן אין מצרים זענען אויך געווען פארזינקן אין די מ"ט שערי טומאה און דער אויבערשטער האט געטון מיט זיי נסים ונפלאות און זיי זענען ארויס פון דארט, תחלה למקראי קודש ווען דער מענטש וויל אנהייבן אריינצוגיין אין די קדושה איז אויף דעם די סגולה זכר ליציאת מצרים ער זאל זיך דערמאנען פון יציאת מצרים, און משה רבינו ע"ה איז באפוילן געווארן צו זאגן פאר די אידן אז זיי זאלן וויסן, אז נאר מיטן כח פונעם אויבערשטן האבן זיי זיך געקענט מתגבר זיין אויף די טומאה פון מצרים און נישט דורך זייער אייגענעם כח, דאס זאגט דער פסוק וידעתם כי אני ה' המוציא אתכם וגו' זיי זאלן וויסן אז דער "באשעפער" האט זיי ארויסגעצויגן פון די טומאה פון מצרים און דאס איז א שטארקער חיזוק פאר אידן אין אלע דורות, אז אפילו מען האט נישט קיין כח זיך אקעגן צו שטעלן קעגן די כוחות הטומאה, האבן מיר אבער א הבטחה פונעם אויבערשטן אז ער וועט אונז אייביג ארויסנעמען פון טומאה.
(דברי יואל קמ"ב)
דורכן היטן שבת צוזאמען מיט תשובה איז מען מוחל אלע עבירות
ויצום אל בני ישראל זאגט די הייליגע רש"י צוה עליהם להנהיגם בנחת. די גמרא זאגט כל השומר שבת כהלכתו אפילו עובד עבודה זרה כדור אנוש מוחלין אותו, דורכן היטן דעם שבת איז מען מוחל פארן מענטש אפילו די עבירה פון עבודה זרה, זאגט דער הייליגער טורי זהב (אנפאנג הלכות שבת) אז דא רעדט זיך אז דער מענטש האט קודם תשובה געטון, נאר תשובה אליין נוצט דאך נישט אויף אלע עבירות, אבער אויב מען טוט תשובה און מען היט שבת איז מען אים מוחל אפילו אויף די גרעסעטע עבירות (וואס ווערט נישט פארצייעט אום יום כפור) און וויבאלד די אידן האבן דאך געדינט עבודה זרה אין מצרים, וועגן דעם האט דער אויבערשטער געזאגט פאר משה רבינו ער זאל איינווארצלען אין די אידן שמירת שבת און דורכדעם וועט ניצן זייער תשובה און זיי וועלן נתקרב ווערן צום אויבערשטן, דאס זאגט רש"י צוה עליהם להנהיגם "בנחת" נחת גייט ארויף אויפן שבת אזוי ווי עס שטייט אין קהלת טוב כף מלא נחת זאגט דער מדרש אז דאס מיינט מען דעם שבת, צוה עליהם להנהיגם בנחת דער אויבערשטער האט באפוילן משה רבינו ער זאל איינווארצלען אין זיי שמירת שבת.
(דברי יואל קמ"ה)
א מופת פונעם הייליגען לובלינער
ובני יצהר קרח ונפג וזכרי, איינמאל זענען געקומען סוחרים צום הייליגן לובלינער זצ"ל און זיי האבן אים דערציילט, אז צוליב די גרויסע קעלטן האבן זיי נישט געקענט פארקויפן די סחורה (ווייל די וואסערן זענען געפרוירן געווארן און מען האט נישט געקענט אריבער פירן די סחורה) און עס איז דעמאלטס געווען פרשת וארא, האט דער הייליגער לובלינער אריינגעטייטשט אין דעם פסוק, ובני יצהר, יצהר איז טייטש לייכטן, דאס גייט ארויף אויף די אידן וואס זיי לייכטן ווי די שטערנס, קרח, ווען עס איז דא א קעלט און א פרעסט אויף די ערד ונפג וועט די קעלט אויסוועפן, וזכרי און עס וועט זיין צו געדענקן אויף דורי דורות אז פ' וארא לאזט אלס נאך די קעלט, און אסאך מאל קומט רעגן.
(אור התורה)
דריי ערליי גלות'ן
ושמתי פדת בין עמי ובין עמך דער בעל הטורים ברענגט א מסורה, אז עס איז דא דריי פסוקים וואס שטייט דאס ווארט פדות, אין אונזער פסוק ושמתי פדת שטייט פדת אן ו', און עס איז דא נאך צוויי פסוקים וואס עס שטייט יא א ו' פדות שלח לעמו, והרבה עמו פדות, זאגט דער הייליגער שר שלום פון בעלז זצ"ל פשט, אז עס איז דא דריי מיני גלות'ן איינס איז וואס מען איז אין גלות ביי די גויים וואס דאס איז דער קלענסטער גלות (פון אלע דריי) און אויף דעם זאגט דער פסוק ושמתי פדת בין עמי ובין עמך דאס אויסלייזן די אידן פון די מצריים און עס פעלט א ו' צו ווייזן אז "די" גלות איז נאך נישט אזוי שווער, די צווייטע גלות (וואס איז א גרעסערע גלות) איז די גלות צווישן אידן און אויף דעם שטייט דער פסוק פדות שלח "לעמו" (ער וועט אויסלייזן פונעם אידישן גלות) און די דריטער גלות (וואס איז די שווערסטע) איז אז יעדער מענטש איז ביי זיך אליין אין גלות און אויפדעם שטייט דער פסוק כי עם ה' החסד והרבה "עמו" פדות דער אויבערשטער פארמערט אויסלייזונגען ביים מענטש אליין.
(דברי יצחק עמוד ל"ו)
אפגעשניטן די טרויבן פ' וארא
ושמתי פדת בין עמי ובין עמך רבי מרדכי נאדבורנער זצ"ל פלעגט אפקויפן יעדעס יאר די טרויבן פון א וויינגארטן אין אונגארן צו קענען מאכן וויין אויף פסח (וואס ער האט אויסגעטיילט ערב פסח פאר די ארימעלייט), און ער פלעגט אפצולעזן (אפשניידן) די טרויבן (געווענליך) פ' וארא, ווייל עס שטייט אין די סדרה ושמתי פדת פדת איז טייטש אויסלעזן, און אפשניידן די טרויבן רופט זיך אויך לעזן, און עס איז געווען א געוואלדיגער מופת, ווייל געווענליך לעזט מען אפ די טרויבן אלול תשרי, ווייל ווינטער ווערט די טרויבן פארפרוירן, אבער די וויינגארטן וואס רבי מרדכי'לע פלעגט אפקויפן איז נישט פארפרוירן געווארן.
(תפארת מרדכי אות ס"ד)
צוויי בחינות וויאזוי נישט צו טון קיין עבירה
הירא את דבר ה' הניס את עבדיו ואת מקנהו אל הבתים, שטייט ביי מכת ברד ווער עס האט מורא געהאט פונעם אויבערשטנס באפעל האט אריינגעברענגט די קנעכט און בהמות אין שטוב, ואשר לא שם לבו וגו' און ווער עס האט נישט צוגעלייגט הארץ האט געלאזט די בהמות אינדרויסן. דארף מען פארשטיין ער הייבט אן הירא את דבר ה' און לאזט אויס ואשר לא שם לבו, נאר מען קען זאגן פשט אויף דעם, עס איז דא צוויי בחינות וויאזוי נישט צו טון קיין עבירה, איינס איז אזוי ווי מען זעט אידן וואס זיי האבן יראת שמים זיי פארכטן זיך צו טון א עבירה און זיי טוען נאר וואס דער באשעפער הייסט, און עס איז דא נאך א בחינה אז אפילו איינער וואס האט נישט קיין יראת שמים, אבער ווען ער ווערט איבערגעצייגט אז עס איז נישט גוט אויב מען דינט נישט דעם אויבערשטן האט ער שוין אויך מורא צו טון אן עבירה, דאס קען זיין פשט הירא את דבר ה' ווער עס האט מורא געהאט פונעם אויבערשטן האט דאך אוודאי אריינגענומען אין שטוב די קנעכט און די בהמות, פשוט ווייל ער האט מורא פונעם אויבערשטן, אבער אפילו דער מצרי וואס האט נישט געהאט קיין יראת שמים, אבער וויבאלד ער האט זיך שוין איבערגעצייגט פון די ערשטע פינף מכות אז מען דארף פאלגן דעם אויבערשטן האט ער שוין געגלייבט אז עס גייט קומען נאך מכות און האט אריינגענומען די קנעכט און בהמות אין שטוב, אבער ואשר לא שם לבו אל דבר ה' ווער עס האט אבער געהאט אזא פארשטאפט הארץ אז ער האט יעצט אויך נישט געגלייבט האט געלאזט אלעס אין פעלד.
(חידושי תורה תשכ"א)
וארא אל אברהם וגו'. זאגט די הייליגע רש"י וארא אל האבות, פרעגן די מפרשים וואס וויל רש"י דא צולייגן, זאגט ר' יחזקאל פון קאזמיר זצ"ל אז רש"י וויל דא זאגן אז נישט נאר צו די אבות הק' האט זיך דער אויבערשטער געקערט, נאר דער אויבערשטער קערט זיך צו יעדן איד וואס וויל דינען דעם אויבערשטן, און אבות איז א לשון פון ווילן (אזוי ווי עס שטייט עטליכע מאל אין די תורה ולא אבה) דאס זאגט רש"י וארא אל האבות איך ועול מיך באווייזן צו די וועלערס וואס זיי ווילן מיך דינען.
(דברי ישראל)
די גאולה העתידה וועט זיין דורך די השפעה פון גאולת מצרים
וגם אני שמעתי את נאקת בנ"י אשר מצרים מעבידים אותם ואזכור את בריתי. דארף מען פךארשטיין, פארוואס הייבט אן דער פסוק מיט א לשון עבר וגם אני "שמעתי", און לאזט אויס מיט א לשון עתיד "ואזכור" את בריתי, מען קען עס פארענטפערן מיט דעם וואס עס איז באקאנט אז אלעס וואס די אידישע קינדער האבן געליטן צרות און יסורין אין מצרים און האבן מתפלל געווען צום אויבערשטן און ער האט זיי געהאלפן, איז דורך דעם געעפנט געווארן די השפעה פון ישועה פאר די שפעטערדיגע גלות'ן אז אידן זאלן שטענדיג ניצול ווערן פון די רשעים. און די גאולה פון מצרים איז געווען די מקור פון ישועה פאר אלע דורות און אויך פאר די גאולה העתידה, דאס זאגט דער פסוק וגם אני שמעתי את צעקת בנ"י, איך האב צוגעהערט די געשריי פון אידישע קינדער, "ואזכור" את בריתי גייט ארויף אויף די שפעטער דורות אז איך וועל שטענדיג געדענקן דעם ברית פון די ישועה וואס איז געשען פאר די אידן אין מצרים וואס פון דעם האט זיך געצויגן די ישועה פאר אלע דורות.
(דברי יואל קס"ט)
אידישע טרערן ווערן נישט פארפאלן
נאך קען מען פארענטפערן. עס שטייט אין די ספרים, אז די אלע הייליגע תפלות פון די אמת'דיגע צדיקים מיט זייערע אמת'דיגע טרערן וואס זיי האבן פארגאסן פארן אויבערשטן, זאל מען נישט מיינען אז עס האט נישט אויפגעטון, נאר זיי שטייען גרייט און ווען עס וועט קומען די צייט פון די ישועה וועט נתגלה ווערן אז די אלע תפלות זענען צוניץ געקומען און מען וועט באקומען שכר פאר די אלע תפלות, אזוי אויך אין מצרים, אידן האבן די גאנצע צייט אזויפיל טרערן פארגאסן, (ותעל שועתם אל האלקים מן העבודה) און מען האט געמיינט די אלע יארן אז די טרערן איז ח"ו פארפאלן געווארן, האט דער בוכ"ע געזאגט, מען זאל נישט מיינען אז איך האב נישט געהערט, איך האב (יא) צוגעהערט די געשריי פון אידן, איך האב צו געזען די צובראכענע הערצער פון אידן, (נאר עס איז נאכנישט געווען די צייט, (אבער) ווען עס וועט קומען די צייט ווען מען זען אז די אלע תפלות און טרערן ווערן נישט פארפאלן (ווען עס וועט קומען די צייט וועט זיך ארויסשטעלן ווער עס האט געלאזט אמת'דיגע טרערן אין דעם ביטערן גלות) פאר כבוד שמים, איבערדעם זאגט דער פסוק וגם אני שמעתי איך האב אלע תפלות געהערט, איי מען זעט עס נאכנישט, זאלט עטס וויסן ואזכור את בריתי (לשון עתיד) ווען איך וועלן געדענקן דעם ברית (ווען עס וועט קומען די צייט פון גאולה) וועט מען געוואר ווערן אז די אלע תפלות זענען נישט געווען אומזיסט.
(חידושי תורה תשי"ט)
די אידן האבן זיך נישט אפגערעדט
והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים, די תורה הק' וויל אונז דא לערנען, א געוואלדיגע מדה וואס די אידן האבן געהאט וואס דורכדעם זענען זיין ארויס פון מצרים, זיי האבן געהאט די מדה פון סבלנות, און אפילו די מצריים האבן זיי געצווינגען צו ארבעטן די שווערסטע ארבעט, דאך האבן זיי זיך נישט אפגערעדט נאר זיי האבן מקבל געווען באהבה די גזירה פונעם אויבערשטן, און דורכדעם האבן זיי זוכה געווען צו די גאולה אזוי ווי מיר טרעפן ביי הלל הזקן ווען ער האט געהערט א קול פון א געשריי האט ער געזאגט איך בין זיכער אז די געשריי קומט נישט פון מיין הויז, ווייל ער האט אויסגעלערנט אין זיין הויז צו קענען ליידן (זיי האבן געליטן ארימקייט), וועגן האט ער פארשטאנען אז די געשריי קומט נישט פון זיין הויז, דאס זאגט דער פסוק והוצאתי אתכם מתחת "סבלות" מצרים סבלות מיינט סבלנות (ליידן) איך וועל ענק אוועקנעמען די צרות וואס דורכדעם האט עטס געדארפט ליידן.
(תפארת שלמה)
מיטן דערמאנען יציאת מצרים קען מען זיך אייביג מחזק זיין
וידעתם כי אני ה' אלקיכם המוציא אתכם מתחת סבלות מצרים, דער הייליגער צאנזער רב זצ"ל טייטשט וואס מען זאגט ביי קידוש תחלה למקראי קודש זכר ליציאת מצרים, ווען א מענטש וויל אנהייבן דיננען דעם אויבערשטן, קען ער ווערן צובראכן ביי זיך וויאזוי קען איך טוען מצוות מעשים טובים, איך האב דאך געטון אזויפיל עבירות, זאל ער זיך מחזק זיין מיט דעם אז די אידן אין מצרים זענען אויך געווען פארזינקן אין די מ"ט שערי טומאה און דער אויבערשטער האט געטון מיט זיי נסים ונפלאות און זיי זענען ארויס פון דארט, תחלה למקראי קודש ווען דער מענטש וויל אנהייבן אריינצוגיין אין די קדושה איז אויף דעם די סגולה זכר ליציאת מצרים ער זאל זיך דערמאנען פון יציאת מצרים, און משה רבינו ע"ה איז באפוילן געווארן צו זאגן פאר די אידן אז זיי זאלן וויסן, אז נאר מיטן כח פונעם אויבערשטן האבן זיי זיך געקענט מתגבר זיין אויף די טומאה פון מצרים און נישט דורך זייער אייגענעם כח, דאס זאגט דער פסוק וידעתם כי אני ה' המוציא אתכם וגו' זיי זאלן וויסן אז דער "באשעפער" האט זיי ארויסגעצויגן פון די טומאה פון מצרים און דאס איז א שטארקער חיזוק פאר אידן אין אלע דורות, אז אפילו מען האט נישט קיין כח זיך אקעגן צו שטעלן קעגן די כוחות הטומאה, האבן מיר אבער א הבטחה פונעם אויבערשטן אז ער וועט אונז אייביג ארויסנעמען פון טומאה.
(דברי יואל קמ"ב)
דורכן היטן שבת צוזאמען מיט תשובה איז מען מוחל אלע עבירות
ויצום אל בני ישראל זאגט די הייליגע רש"י צוה עליהם להנהיגם בנחת. די גמרא זאגט כל השומר שבת כהלכתו אפילו עובד עבודה זרה כדור אנוש מוחלין אותו, דורכן היטן דעם שבת איז מען מוחל פארן מענטש אפילו די עבירה פון עבודה זרה, זאגט דער הייליגער טורי זהב (אנפאנג הלכות שבת) אז דא רעדט זיך אז דער מענטש האט קודם תשובה געטון, נאר תשובה אליין נוצט דאך נישט אויף אלע עבירות, אבער אויב מען טוט תשובה און מען היט שבת איז מען אים מוחל אפילו אויף די גרעסעטע עבירות (וואס ווערט נישט פארצייעט אום יום כפור) און וויבאלד די אידן האבן דאך געדינט עבודה זרה אין מצרים, וועגן דעם האט דער אויבערשטער געזאגט פאר משה רבינו ער זאל איינווארצלען אין די אידן שמירת שבת און דורכדעם וועט ניצן זייער תשובה און זיי וועלן נתקרב ווערן צום אויבערשטן, דאס זאגט רש"י צוה עליהם להנהיגם "בנחת" נחת גייט ארויף אויפן שבת אזוי ווי עס שטייט אין קהלת טוב כף מלא נחת זאגט דער מדרש אז דאס מיינט מען דעם שבת, צוה עליהם להנהיגם בנחת דער אויבערשטער האט באפוילן משה רבינו ער זאל איינווארצלען אין זיי שמירת שבת.
(דברי יואל קמ"ה)
א מופת פונעם הייליגען לובלינער
ובני יצהר קרח ונפג וזכרי, איינמאל זענען געקומען סוחרים צום הייליגן לובלינער זצ"ל און זיי האבן אים דערציילט, אז צוליב די גרויסע קעלטן האבן זיי נישט געקענט פארקויפן די סחורה (ווייל די וואסערן זענען געפרוירן געווארן און מען האט נישט געקענט אריבער פירן די סחורה) און עס איז דעמאלטס געווען פרשת וארא, האט דער הייליגער לובלינער אריינגעטייטשט אין דעם פסוק, ובני יצהר, יצהר איז טייטש לייכטן, דאס גייט ארויף אויף די אידן וואס זיי לייכטן ווי די שטערנס, קרח, ווען עס איז דא א קעלט און א פרעסט אויף די ערד ונפג וועט די קעלט אויסוועפן, וזכרי און עס וועט זיין צו געדענקן אויף דורי דורות אז פ' וארא לאזט אלס נאך די קעלט, און אסאך מאל קומט רעגן.
(אור התורה)
דריי ערליי גלות'ן
ושמתי פדת בין עמי ובין עמך דער בעל הטורים ברענגט א מסורה, אז עס איז דא דריי פסוקים וואס שטייט דאס ווארט פדות, אין אונזער פסוק ושמתי פדת שטייט פדת אן ו', און עס איז דא נאך צוויי פסוקים וואס עס שטייט יא א ו' פדות שלח לעמו, והרבה עמו פדות, זאגט דער הייליגער שר שלום פון בעלז זצ"ל פשט, אז עס איז דא דריי מיני גלות'ן איינס איז וואס מען איז אין גלות ביי די גויים וואס דאס איז דער קלענסטער גלות (פון אלע דריי) און אויף דעם זאגט דער פסוק ושמתי פדת בין עמי ובין עמך דאס אויסלייזן די אידן פון די מצריים און עס פעלט א ו' צו ווייזן אז "די" גלות איז נאך נישט אזוי שווער, די צווייטע גלות (וואס איז א גרעסערע גלות) איז די גלות צווישן אידן און אויף דעם שטייט דער פסוק פדות שלח "לעמו" (ער וועט אויסלייזן פונעם אידישן גלות) און די דריטער גלות (וואס איז די שווערסטע) איז אז יעדער מענטש איז ביי זיך אליין אין גלות און אויפדעם שטייט דער פסוק כי עם ה' החסד והרבה "עמו" פדות דער אויבערשטער פארמערט אויסלייזונגען ביים מענטש אליין.
(דברי יצחק עמוד ל"ו)
אפגעשניטן די טרויבן פ' וארא
ושמתי פדת בין עמי ובין עמך רבי מרדכי נאדבורנער זצ"ל פלעגט אפקויפן יעדעס יאר די טרויבן פון א וויינגארטן אין אונגארן צו קענען מאכן וויין אויף פסח (וואס ער האט אויסגעטיילט ערב פסח פאר די ארימעלייט), און ער פלעגט אפצולעזן (אפשניידן) די טרויבן (געווענליך) פ' וארא, ווייל עס שטייט אין די סדרה ושמתי פדת פדת איז טייטש אויסלעזן, און אפשניידן די טרויבן רופט זיך אויך לעזן, און עס איז געווען א געוואלדיגער מופת, ווייל געווענליך לעזט מען אפ די טרויבן אלול תשרי, ווייל ווינטער ווערט די טרויבן פארפרוירן, אבער די וויינגארטן וואס רבי מרדכי'לע פלעגט אפקויפן איז נישט פארפרוירן געווארן.
(תפארת מרדכי אות ס"ד)
צוויי בחינות וויאזוי נישט צו טון קיין עבירה
הירא את דבר ה' הניס את עבדיו ואת מקנהו אל הבתים, שטייט ביי מכת ברד ווער עס האט מורא געהאט פונעם אויבערשטנס באפעל האט אריינגעברענגט די קנעכט און בהמות אין שטוב, ואשר לא שם לבו וגו' און ווער עס האט נישט צוגעלייגט הארץ האט געלאזט די בהמות אינדרויסן. דארף מען פארשטיין ער הייבט אן הירא את דבר ה' און לאזט אויס ואשר לא שם לבו, נאר מען קען זאגן פשט אויף דעם, עס איז דא צוויי בחינות וויאזוי נישט צו טון קיין עבירה, איינס איז אזוי ווי מען זעט אידן וואס זיי האבן יראת שמים זיי פארכטן זיך צו טון א עבירה און זיי טוען נאר וואס דער באשעפער הייסט, און עס איז דא נאך א בחינה אז אפילו איינער וואס האט נישט קיין יראת שמים, אבער ווען ער ווערט איבערגעצייגט אז עס איז נישט גוט אויב מען דינט נישט דעם אויבערשטן האט ער שוין אויך מורא צו טון אן עבירה, דאס קען זיין פשט הירא את דבר ה' ווער עס האט מורא געהאט פונעם אויבערשטן האט דאך אוודאי אריינגענומען אין שטוב די קנעכט און די בהמות, פשוט ווייל ער האט מורא פונעם אויבערשטן, אבער אפילו דער מצרי וואס האט נישט געהאט קיין יראת שמים, אבער וויבאלד ער האט זיך שוין איבערגעצייגט פון די ערשטע פינף מכות אז מען דארף פאלגן דעם אויבערשטן האט ער שוין געגלייבט אז עס גייט קומען נאך מכות און האט אריינגענומען די קנעכט און בהמות אין שטוב, אבער ואשר לא שם לבו אל דבר ה' ווער עס האט אבער געהאט אזא פארשטאפט הארץ אז ער האט יעצט אויך נישט געגלייבט האט געלאזט אלעס אין פעלד.
(חידושי תורה תשכ"א)
ראו כי רעה נגד פּניכם
מ'קען אויסטייטשען דעם פּסוק מיט די הקדמה פון די באקאנטע קשיא, פארוואס זענען די אידן ארויסגעגאנגען פון מצרים נאך 210 יאר? זיי וואלטען דאך געדארפט זיין דארט 400 יאר, ווי הקב"ה האט געהאט געזאגט פאר אברהם אבינו ביים ברית בין הבתרים, ועבדום ועינו אותם ארבע מאות שנה.
פון די פילע תירוצים דערויף, איז באקאנט וואס די מפורשים פארענטפערן, אז אזוי ווי די אידן זענען דארט געווען 210 יאר, וואס דאס איז מער פון רוב פון די 400 יאר, דעריבער ווערט באטראכט ווי גלייך זיי האבן געענדיגט דארט די 400 יאר, לויט'ן באקאנטן כלל פון "רובו ככולו", דעריבער זענען זיי ארויס פון מצרים ביי די 210 יאר.
לויט דעם תירוץ איז אבער שווער צו פארשטיין, פארוואס האט אויסגעפעלט גאנצע 210 יאר אויף איבערצואוועגען דעם רוב? ס'וואלט דאך גענוג געווען בלויז 201 יאר. מיט איינס מער ווי די העלפט, איז דאך שוין אויך רוב, צו וואס האט אויסגעפעלט די איבריגע 9 יאר?
מ'קען דאס פארענטפערן לויט ווי דער מדרש דערציילט, אז משה רבינו האט אויסגע'פּועל'ט ביי פּרעה, אז ער זאל ערלויבען די אידן צו רוען איין טאג, וואס דאס איז געווען "שב"ק". דעריבער האט הקב"ה שפּעטער געזאגט פאר משה רבינו, ישמח משה במתנת חלקו, ווייל דעם שב"ק האט ער נאך באשטימט אין מצרים.
אין ילקוט שטייט, אז משרע"ה איז אלט געווען 17 יאר ווען ער איז ארויסגעגאנגען קוקען ווי שווער די אידן ארבעטען, און דעמאלט האט ער אויסגעבעטען דעם שב"ק. לויט דעם קומט אויס, אז פון משה רבינו'ס 17 יאר, ביז ווען ער איז אלט געווען 80 יאר, (וואס אזויפיל איז משרע"ה אלט געווען ביי יצי"מ) איז דא 63 יאר, און אזויפיל יאר האבען אידן געהאלטן שב"ק.
ווען מיר מאכען דעם פּונקטליכען חשבון, וועט אויסקומען אז אין 63 יאר, איז דא אזויפיל שבתים וויפיל טעג ס'איז דא אין 9 יאר. אויב אזוי, קומט אויס, אז 9 פון די 210 יאר ווערן נישט גערעכנט אין דעם גלות מצרים, ווייל דאן האבן זיי גערוהט און נישט געארבעט, און זיי זענען נאר געווען אין גלות מצרים 201 יאר, עס זאל זיין רוב פון 400 יאר.
דאס האט פּרעה געזאגט פאר משה רבינו, ראו כי רע"ה נגד פּניכם, וואס אין דעם איז מרומז ר' - 200 יאר וואס מ'דארף נאך זיין אין מצרים, ע' - 70 פון גלות בבל, ה' - דער גלות אדום וואס איז אין דעם "אלף החמישי", מיינענדיג מיט דעם אז ס'איז נישט גענוג בלויז א חלק פון די צווייטע העלפט און אפּקומען מיט דעם כלל פון רוב, נאר מ'דארף משלים זיין די גאנצע צווייטע העלפט, וואס דאס איז 200 יאר.
(ברכות בחשבון)
הנני שולח את כל מגפותי..... פירש"י מכאן שמכות בכורות שקולה כנגד כולן,
ווי קומט אהער מכות בכורות?
• מ'זעט אז הש"י האט קודם געשטראפט די מענטשען און דערנאך די געוואוקסען און די בהמות וואס איז די טעם.
• ווייל די געוויקסן האבען געהאט די ברכה פון יעקב, ווען ער איז אראפ געקומען קיין מצרים.
• רעכען אויס וויפיל טעג האט גענומען ביז ברד. פון די סדר דצ"ך עד"ש באח"ב איז יעדע ערשטע צוויי געווען מיט א התראה און די לעצטע נישט, יעדע מכה וואס מ'האט געווארענט האט גענומען 21 טעג די ווארענען, און 7 טעג די מכה לויט דעם מאך די חשבון ווי פאלגענד:
דם 28 טעג
צפרדע 28 טעג
כינים 7 טעג
ערוב 28 טעג
דבר 28 טעג
שחין 7 טעג
התראה פון ברד 21 טעג
סך הכל 147 טעג
אזויפיל יאר האט יעקב אבינו געלעבט, און אזויפיל האט זיין זכות מגין געווען, און די מצרים האבען געמיינט אז יעצט קומט אויף זיי די ראיה ווייל זיי האבען געזען אז מ'נעמט זיך שוין צו די ביימער אבער דערווייל איז געווען אויף זיי א אנדערע חשבון ווי פאלגענד:
ברד 7 טעג נאך די התראה
ארבה 21 טעג
חושך 6 טעג
סך הכל 188 טעג
וויפיל יעקוב (מיט א ו') איז בגימטריא ווייל ביז דעמאלס האט זיין זכות מגין געווען,
ממילא קומט אהער די מכה בכורות ווייל דא האבען זיי זיך דערשראקען אז ס'קומט שוין די מכה פון בכורות.
(חתם סופר)
מ'קען אויסטייטשען דעם פּסוק מיט די הקדמה פון די באקאנטע קשיא, פארוואס זענען די אידן ארויסגעגאנגען פון מצרים נאך 210 יאר? זיי וואלטען דאך געדארפט זיין דארט 400 יאר, ווי הקב"ה האט געהאט געזאגט פאר אברהם אבינו ביים ברית בין הבתרים, ועבדום ועינו אותם ארבע מאות שנה.
פון די פילע תירוצים דערויף, איז באקאנט וואס די מפורשים פארענטפערן, אז אזוי ווי די אידן זענען דארט געווען 210 יאר, וואס דאס איז מער פון רוב פון די 400 יאר, דעריבער ווערט באטראכט ווי גלייך זיי האבן געענדיגט דארט די 400 יאר, לויט'ן באקאנטן כלל פון "רובו ככולו", דעריבער זענען זיי ארויס פון מצרים ביי די 210 יאר.
לויט דעם תירוץ איז אבער שווער צו פארשטיין, פארוואס האט אויסגעפעלט גאנצע 210 יאר אויף איבערצואוועגען דעם רוב? ס'וואלט דאך גענוג געווען בלויז 201 יאר. מיט איינס מער ווי די העלפט, איז דאך שוין אויך רוב, צו וואס האט אויסגעפעלט די איבריגע 9 יאר?
מ'קען דאס פארענטפערן לויט ווי דער מדרש דערציילט, אז משה רבינו האט אויסגע'פּועל'ט ביי פּרעה, אז ער זאל ערלויבען די אידן צו רוען איין טאג, וואס דאס איז געווען "שב"ק". דעריבער האט הקב"ה שפּעטער געזאגט פאר משה רבינו, ישמח משה במתנת חלקו, ווייל דעם שב"ק האט ער נאך באשטימט אין מצרים.
אין ילקוט שטייט, אז משרע"ה איז אלט געווען 17 יאר ווען ער איז ארויסגעגאנגען קוקען ווי שווער די אידן ארבעטען, און דעמאלט האט ער אויסגעבעטען דעם שב"ק. לויט דעם קומט אויס, אז פון משה רבינו'ס 17 יאר, ביז ווען ער איז אלט געווען 80 יאר, (וואס אזויפיל איז משרע"ה אלט געווען ביי יצי"מ) איז דא 63 יאר, און אזויפיל יאר האבען אידן געהאלטן שב"ק.
ווען מיר מאכען דעם פּונקטליכען חשבון, וועט אויסקומען אז אין 63 יאר, איז דא אזויפיל שבתים וויפיל טעג ס'איז דא אין 9 יאר. אויב אזוי, קומט אויס, אז 9 פון די 210 יאר ווערן נישט גערעכנט אין דעם גלות מצרים, ווייל דאן האבן זיי גערוהט און נישט געארבעט, און זיי זענען נאר געווען אין גלות מצרים 201 יאר, עס זאל זיין רוב פון 400 יאר.
דאס האט פּרעה געזאגט פאר משה רבינו, ראו כי רע"ה נגד פּניכם, וואס אין דעם איז מרומז ר' - 200 יאר וואס מ'דארף נאך זיין אין מצרים, ע' - 70 פון גלות בבל, ה' - דער גלות אדום וואס איז אין דעם "אלף החמישי", מיינענדיג מיט דעם אז ס'איז נישט גענוג בלויז א חלק פון די צווייטע העלפט און אפּקומען מיט דעם כלל פון רוב, נאר מ'דארף משלים זיין די גאנצע צווייטע העלפט, וואס דאס איז 200 יאר.
(ברכות בחשבון)
הנני שולח את כל מגפותי..... פירש"י מכאן שמכות בכורות שקולה כנגד כולן,
ווי קומט אהער מכות בכורות?
• מ'זעט אז הש"י האט קודם געשטראפט די מענטשען און דערנאך די געוואוקסען און די בהמות וואס איז די טעם.
• ווייל די געוויקסן האבען געהאט די ברכה פון יעקב, ווען ער איז אראפ געקומען קיין מצרים.
• רעכען אויס וויפיל טעג האט גענומען ביז ברד. פון די סדר דצ"ך עד"ש באח"ב איז יעדע ערשטע צוויי געווען מיט א התראה און די לעצטע נישט, יעדע מכה וואס מ'האט געווארענט האט גענומען 21 טעג די ווארענען, און 7 טעג די מכה לויט דעם מאך די חשבון ווי פאלגענד:
דם 28 טעג
צפרדע 28 טעג
כינים 7 טעג
ערוב 28 טעג
דבר 28 טעג
שחין 7 טעג
התראה פון ברד 21 טעג
סך הכל 147 טעג
אזויפיל יאר האט יעקב אבינו געלעבט, און אזויפיל האט זיין זכות מגין געווען, און די מצרים האבען געמיינט אז יעצט קומט אויף זיי די ראיה ווייל זיי האבען געזען אז מ'נעמט זיך שוין צו די ביימער אבער דערווייל איז געווען אויף זיי א אנדערע חשבון ווי פאלגענד:
ברד 7 טעג נאך די התראה
ארבה 21 טעג
חושך 6 טעג
סך הכל 188 טעג
וויפיל יעקוב (מיט א ו') איז בגימטריא ווייל ביז דעמאלס האט זיין זכות מגין געווען,
ממילא קומט אהער די מכה בכורות ווייל דא האבען זיי זיך דערשראקען אז ס'קומט שוין די מכה פון בכורות.
(חתם סופר)
יש"כ ר' זיידעניו, די האנט טוט מיר שוין וויי פון האלטן און איין אראפריקען 'פעידש דאון', כ'ליין (כ'לערן...) שוין דא באלד א שעה... כ'מיין זאלסט ארויסגעבן אן ליקוט ספר פון די שיינע פערל ווערטער כ'זאג דיר דער עולם וועט דאס באלד צוכאפן, נאך מער ווי מען צוכאפט די פיצא מוצאי פסח! גלייב מיר....
זיי פרייליך... און מאך פרייליך אנדערע....בשמחה תמיד.
וידבר אלוקים אל משה
דער מדרש זאגט (מדרש רבה) "הדא הוא דכתיב, מי יבא ומי יהרהר אחרי המלך אשר כבר עשהו", - וואס איז די כוונה פון דעם מדרש? - נאר צוויי מאל, געפונען מיר, האט זיך משה רבינו געטאנעט צו השי"ת מיט דער טענה פון "למה", איינמאל דא: "למה הרעותה לעם הזה", און א צווייטן מאל אין פ' כי תשא, ביים מעשה העגל: "למה ד' יחרה אפך", אויף יענעם "למה" האט ער באקומען א תשובה: "ויאמר ד' סלחתי כדבריך", - משא"כ דא זאגען די חז"ל אז אויף די טאנה פון "למה הרעותה", איז ער נענש געווארן, פארוואס...
ווייל דארט האט משה רבינו געפרעגט אויף א זאך, וואס איז נאך נישט געשען, דער עונש איז נאך נישט געקומען: "למה ד' יחרה אפך", איז א לשון עתיד, - און אויף דעם איז געקומען דער ענטפער, אז זיין בקשה ווערט אנגענומען און - "וסלחתי כדבריך", - אבער דא איז ער געקומען מיט א טענה אויף א זאך וואס ס'איז שוין געווען, און אויף א געשעענע זאך דארף מען נישט מהרהר זיין און נישט פרעגן קיין קשיות, ווייל - "מי יבא ומי יהרהר אחרי המלך אשר כבר עשהו", ווער קען קומען און מהרהר זיין אויפן מלך מלכי המלכים הקב"ה, אויף וואס ער האט שוין געטאן...
(עיר דוד)
וארא אל אברהם אל יצחק ואל יעקב (ו. ג.)
השי"ת זאגט פאר משה רבינו איך האב מיך באוויזן צו אברהם יצחק און יעקב, טייטשט רש"י דעם פסוק "וארא אל האבות", איך האב מיך באוויזן צו די אבות, פרעגן אלע מפרשים וואס האט דא רש"י ז"ל מוסיף געווען אויף דעם פסוק, א יעדער ווייזט אז אברהם יצחק און יעקב זיינען די אבות? - נאר דאס ווארט אבות איז אויך טייטש לשון רצון, "ווילן" (אזוי ווי ס'שטייט "ולא אביתם לעלות"). - דער פשט איז אז השי"ת באווייזט זיך נאר צו די וואס וויל אז ער זאל זיך באווייזן.
אזוי טייטשט אויך דער רמב"ן די ווערטער: "אהיה אשר אהיה" - איך וועל זיין מיט די וואס ווילן אז איך זאל זיין מיט זיי, - זיי ווילן און גלוסטען איך זאל רוהען מיין שכינה אויף זיי.
(חתם סופר)
ואזכור את בריתי. (ו. ה.)
איך האב געזען די אידישע יסורים, דערפאר האב איך געדענקט אין מיין "ברית" ווייל די גמרא לערנט ארויס אז יסורים זענען מכפר, ווייל עס שטייט "ברית" ביי מלח - ברית מלח עולם - און עס שטייט "ברית" ביי יסורים - אלה דברי הברית - פונקט ווי זאלץ מאכט בעסער דאס פלייש אזוי יסורים מאכן ריין דעם מענטש און נעמען אוועק די חטאים.
* * *
דער רבי ר' מענדעלע רימאנאווער זצלל"ה פלעגט זאגן אויף דעם מאמר חז"ל: אמת טאקע, זאלץ מאכט א גוטן טעם פארן פלייש, אבער נאר אז מען זאלצט מיט א מאס, - זאלצט מען אבער צופיל, נעמט עס גאר אוועק דעם טעם און מען קען עס נישט עסן, - די יסורים דארפן אויך קומען מיט א שיעור אז מען זאל זיי קענען פארטראגען, דעמאלטס מאכן זיי טאקע בעסער דעם מענטש - צופיל יסורים אבער, מאכן נאך ערגער, זיי זענען מעביר את האדם על דעתו ועל דעת קונו, - דעריבער: שמעתי את נאקת בני ישראל - ווייל איך האב געהערט דאס גשעריי פון די גוריסע יסורים - ואזכור את בריתי - מוז איך שוין געדענקען דעם ברית מלח, אז זייערע יסורים זאלן זיין נאר מיט א שיעור - זיי זאלן דאס קענען אריבער טראגן און דערליידן...
(מאור ושמש)
וידעתם כי אני ד'. (ו. ז.)
די געטליכקייט אליין קען קיין שום מענטש נישט משיג זיין - לית מחשבה תפיסא ביה כלל (קיין מחשבה קען נישט משיג זיין השי"ת) - נאר אידן קומען צו הכרת אלקות דורך דעם אור פון די תורה און מצוות ווייל "אורייתא וקוב"ה חד", דורכן "ולקחתי אתכם לי לעם" - וואס מיינט מתן תרה - וועט מעגליך זיין - וידעתם כי אני ד'..
(קדושת לוי)
דער מדרש זאגט (מדרש רבה) "הדא הוא דכתיב, מי יבא ומי יהרהר אחרי המלך אשר כבר עשהו", - וואס איז די כוונה פון דעם מדרש? - נאר צוויי מאל, געפונען מיר, האט זיך משה רבינו געטאנעט צו השי"ת מיט דער טענה פון "למה", איינמאל דא: "למה הרעותה לעם הזה", און א צווייטן מאל אין פ' כי תשא, ביים מעשה העגל: "למה ד' יחרה אפך", אויף יענעם "למה" האט ער באקומען א תשובה: "ויאמר ד' סלחתי כדבריך", - משא"כ דא זאגען די חז"ל אז אויף די טאנה פון "למה הרעותה", איז ער נענש געווארן, פארוואס...
ווייל דארט האט משה רבינו געפרעגט אויף א זאך, וואס איז נאך נישט געשען, דער עונש איז נאך נישט געקומען: "למה ד' יחרה אפך", איז א לשון עתיד, - און אויף דעם איז געקומען דער ענטפער, אז זיין בקשה ווערט אנגענומען און - "וסלחתי כדבריך", - אבער דא איז ער געקומען מיט א טענה אויף א זאך וואס ס'איז שוין געווען, און אויף א געשעענע זאך דארף מען נישט מהרהר זיין און נישט פרעגן קיין קשיות, ווייל - "מי יבא ומי יהרהר אחרי המלך אשר כבר עשהו", ווער קען קומען און מהרהר זיין אויפן מלך מלכי המלכים הקב"ה, אויף וואס ער האט שוין געטאן...
(עיר דוד)
וארא אל אברהם אל יצחק ואל יעקב (ו. ג.)
השי"ת זאגט פאר משה רבינו איך האב מיך באוויזן צו אברהם יצחק און יעקב, טייטשט רש"י דעם פסוק "וארא אל האבות", איך האב מיך באוויזן צו די אבות, פרעגן אלע מפרשים וואס האט דא רש"י ז"ל מוסיף געווען אויף דעם פסוק, א יעדער ווייזט אז אברהם יצחק און יעקב זיינען די אבות? - נאר דאס ווארט אבות איז אויך טייטש לשון רצון, "ווילן" (אזוי ווי ס'שטייט "ולא אביתם לעלות"). - דער פשט איז אז השי"ת באווייזט זיך נאר צו די וואס וויל אז ער זאל זיך באווייזן.
אזוי טייטשט אויך דער רמב"ן די ווערטער: "אהיה אשר אהיה" - איך וועל זיין מיט די וואס ווילן אז איך זאל זיין מיט זיי, - זיי ווילן און גלוסטען איך זאל רוהען מיין שכינה אויף זיי.
(חתם סופר)
ואזכור את בריתי. (ו. ה.)
איך האב געזען די אידישע יסורים, דערפאר האב איך געדענקט אין מיין "ברית" ווייל די גמרא לערנט ארויס אז יסורים זענען מכפר, ווייל עס שטייט "ברית" ביי מלח - ברית מלח עולם - און עס שטייט "ברית" ביי יסורים - אלה דברי הברית - פונקט ווי זאלץ מאכט בעסער דאס פלייש אזוי יסורים מאכן ריין דעם מענטש און נעמען אוועק די חטאים.
* * *
דער רבי ר' מענדעלע רימאנאווער זצלל"ה פלעגט זאגן אויף דעם מאמר חז"ל: אמת טאקע, זאלץ מאכט א גוטן טעם פארן פלייש, אבער נאר אז מען זאלצט מיט א מאס, - זאלצט מען אבער צופיל, נעמט עס גאר אוועק דעם טעם און מען קען עס נישט עסן, - די יסורים דארפן אויך קומען מיט א שיעור אז מען זאל זיי קענען פארטראגען, דעמאלטס מאכן זיי טאקע בעסער דעם מענטש - צופיל יסורים אבער, מאכן נאך ערגער, זיי זענען מעביר את האדם על דעתו ועל דעת קונו, - דעריבער: שמעתי את נאקת בני ישראל - ווייל איך האב געהערט דאס גשעריי פון די גוריסע יסורים - ואזכור את בריתי - מוז איך שוין געדענקען דעם ברית מלח, אז זייערע יסורים זאלן זיין נאר מיט א שיעור - זיי זאלן דאס קענען אריבער טראגן און דערליידן...
(מאור ושמש)
וידעתם כי אני ד'. (ו. ז.)
די געטליכקייט אליין קען קיין שום מענטש נישט משיג זיין - לית מחשבה תפיסא ביה כלל (קיין מחשבה קען נישט משיג זיין השי"ת) - נאר אידן קומען צו הכרת אלקות דורך דעם אור פון די תורה און מצוות ווייל "אורייתא וקוב"ה חד", דורכן "ולקחתי אתכם לי לעם" - וואס מיינט מתן תרה - וועט מעגליך זיין - וידעתם כי אני ד'..
(קדושת לוי)
עשר מכות - מדה כנגד מדה
די הייליגע חכמים ז"ל זאגן - אז השי"ת צאלט פארן מענטש מדה כנגד מדה, זאגט דער רבינו בחיי אז אויך די צען מכות האבן די מצריים באקומען מדה כנגד מדה וואס זיי האבן געפייניגט די אידישע קינדער.
דם - אין מצרים רעיגנט נישט און די גאנצע וואסער אנציטרינקען די פעלדער און פאר אנדערע באדארפענישן קומט פון טייך נילוס, די מצריים האבן געצוואונגען די אידן אז זיי זאלן אנשעפן און שלאעפן דאס וואסער צו די פעלדער און צו זייערע שטובער, דערפאר האט השי"ת געמאכט אז דער טייך זאל ווערן בלוט.
צפרדע -די מצריים האבן אויפגעוועקט די אידן אין מיטן די נאכט און זיי ארויס געשלעפט פון בעט אז זיי זאלן גיין ארבעטן די שווערע ארבעט, די אידן האבן נעבעך געקרעכצט און געקוויטשעט פון גרויס צער, דערפאר האט השי"ת געשיקט די צפרדעים אין די שטובער און אין די בעטן פון די מצריים אז זיי זאלן נישט קענען שלאפן, אויך זענען די צפרדעים אריין אין די געדערים פון די מצריים און ארויס געקוויטשעט פון דארט.
כנים - די מצריים האבן דערנידערט די אידן און זיי נישט געלאזט גיין זיך באדן און אפוואשן, נאר זיי זאלן זיין שמוציג, זענען די אידן געווארן פול מיט לייז, און זיי האבן געהאט גרויס צער דערפון, דערפאר האט השי"ת געשיקט אויף די מצריים לייז - כנים.
ערוב - די מצריים האבן געהייסן די אידן אז זיי זאלן גיין פאנגען פאר זיי פארשידענע חיות ווי בערן און לייבן א.ד.ג. דערפאר איז געקומען ערוב א פארמישונג פון אלע מיני חיות רעות און האבן געביסן די מצריים.
דבר - די אידן האבן געמוזט פאשען די בהמות פון די מצריים, דערפאר זענען אלע זייערע בהמות אויסגעשטארבן.
שחין - די אידן האבן געמוזט ווארעמען וואסער און דאס ברענגען פאר די מצריים זיי זאלן זיך דערמיט וואשן און באדען, דערפאר זענען די מצריים געווארן פול מיט בלאטערן כדי זיי זאלן זיך נישט קענען וואשן, נישט מיט ווארעם וואסער און נישט מיט קאלט וואסער. (עס טוט זייער ווי אז מען גיסט וואסער אויף די בלאטערן)
ברד - די מצריים האבן נאך געווארפן שטיינער אויף די אידן, דערפאר האט השי"ת אויף זיי געווארפן שטיינער פון האגל פון הימל.
ארבה - די אידן האבן געמוזט ארבעטן אלע שווערע פעלד ארבעט, כדי די פירות און תבואה זאלן שיין וואקסן, דערפאר האט השי"ת געברענגט די ארבה - היישעריג און זיי האבן אויפגעגעסן אלע פירות.
חשך - די מצריים האבן אריין געווארפן די אידן אין טינקעלע תפיסה'ס און איינגעשפארט אין פינסטערע קעלערס, דערפאר האט השי"ת געשיקט אויף זיי מכת חשך.
מכת בכורות - די מצריים האבן געוואלט אויס הרג'ענען די אידן וואס זיי ווערן אנגערופן דער בכור פון אויבערשטען, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק (שמות ד') בני בכורי ישראל, דערפאר האט השי"ת אויסגע'הרג'ט אלע בכורים פון די מצריים.
פרעה און די מצריים זענען געווען פאראקשנ'ט ארויס צו לאזן די אידן פון מצרים, האבן זיי באקומען מכות און מען האט זיי צוגענומען דאס געלט און צום סוף האבן זיי געמוזט ארויס שיקן די אידן פון מצרים,
דער רבינו בחיי ברענגט א משל - א קעניג האט געהייסן זיין קנעכט ער זאל גיין קויפן פיש פאר אים, דער קנעכט איז געגאנגען און געברענגט א פארדארבענע פיש וואס האט געהאט זייער א שלעכטע ריח, איז דער קעניג געווארן זייער גערעגט און האט געזאגט פאר דעם קנעכט דו מוזט געשטראפט ווערן, דו קענסט דיר אויסקלייבן איינס פון דריי שטראפען 1) אז דו זאלסט אויף עסן דעם פארדארבענע פיש 2) מען זאל דיך שלאגן 100 מכות 3) דו זאלסט באצאלן א עונש פון 1000 רענדלעך.
האט דער קנעכט געזאגט אז ער קלויבט אויס אויפצועסן דעם פיש (צו ווייזן אז דער פיש איז יא גוט און ער האט נישט געטון קיין פעלער אז ער האט דאס געברענגט פאר דעם קעניג), אינמיטן עסן האט ער געבעטן מען זאל אים ענדערש געבן די 100 מכות ווייל ער קען נישט איבערטראגן צועסן דעם פארדארבענע פיש, האט מען אים געגעבן די מכות, ביים זעכציגסטן שמיץ האט ער געשריגן איך וויל ענדערש באצאלן די 1000 רענדלעך, ווייל איך קען נישט דערהייבן די שטארקע קלעפ.
קומט אויס אז דער קנעכט איז באשטראפט געווארן מיט אלע דריי, ער האט געגעסן פון דעם פיש, אויך האט ער באקומען קוטע קלעפ, און נאך דערצו באצאלט 1000 רענדלעך אויך, אזוי אויך פרעה מיט די מצריים - זיי האבן באקומען די מכות און מען האט אוועק גענומען זייער געלט און אויך ארויסגעשיקט די אידן פון לאנד מצרים.
די הייליגע חכמים ז"ל זאגן - אז השי"ת צאלט פארן מענטש מדה כנגד מדה, זאגט דער רבינו בחיי אז אויך די צען מכות האבן די מצריים באקומען מדה כנגד מדה וואס זיי האבן געפייניגט די אידישע קינדער.
דם - אין מצרים רעיגנט נישט און די גאנצע וואסער אנציטרינקען די פעלדער און פאר אנדערע באדארפענישן קומט פון טייך נילוס, די מצריים האבן געצוואונגען די אידן אז זיי זאלן אנשעפן און שלאעפן דאס וואסער צו די פעלדער און צו זייערע שטובער, דערפאר האט השי"ת געמאכט אז דער טייך זאל ווערן בלוט.
צפרדע -די מצריים האבן אויפגעוועקט די אידן אין מיטן די נאכט און זיי ארויס געשלעפט פון בעט אז זיי זאלן גיין ארבעטן די שווערע ארבעט, די אידן האבן נעבעך געקרעכצט און געקוויטשעט פון גרויס צער, דערפאר האט השי"ת געשיקט די צפרדעים אין די שטובער און אין די בעטן פון די מצריים אז זיי זאלן נישט קענען שלאפן, אויך זענען די צפרדעים אריין אין די געדערים פון די מצריים און ארויס געקוויטשעט פון דארט.
כנים - די מצריים האבן דערנידערט די אידן און זיי נישט געלאזט גיין זיך באדן און אפוואשן, נאר זיי זאלן זיין שמוציג, זענען די אידן געווארן פול מיט לייז, און זיי האבן געהאט גרויס צער דערפון, דערפאר האט השי"ת געשיקט אויף די מצריים לייז - כנים.
ערוב - די מצריים האבן געהייסן די אידן אז זיי זאלן גיין פאנגען פאר זיי פארשידענע חיות ווי בערן און לייבן א.ד.ג. דערפאר איז געקומען ערוב א פארמישונג פון אלע מיני חיות רעות און האבן געביסן די מצריים.
דבר - די אידן האבן געמוזט פאשען די בהמות פון די מצריים, דערפאר זענען אלע זייערע בהמות אויסגעשטארבן.
שחין - די אידן האבן געמוזט ווארעמען וואסער און דאס ברענגען פאר די מצריים זיי זאלן זיך דערמיט וואשן און באדען, דערפאר זענען די מצריים געווארן פול מיט בלאטערן כדי זיי זאלן זיך נישט קענען וואשן, נישט מיט ווארעם וואסער און נישט מיט קאלט וואסער. (עס טוט זייער ווי אז מען גיסט וואסער אויף די בלאטערן)
ברד - די מצריים האבן נאך געווארפן שטיינער אויף די אידן, דערפאר האט השי"ת אויף זיי געווארפן שטיינער פון האגל פון הימל.
ארבה - די אידן האבן געמוזט ארבעטן אלע שווערע פעלד ארבעט, כדי די פירות און תבואה זאלן שיין וואקסן, דערפאר האט השי"ת געברענגט די ארבה - היישעריג און זיי האבן אויפגעגעסן אלע פירות.
חשך - די מצריים האבן אריין געווארפן די אידן אין טינקעלע תפיסה'ס און איינגעשפארט אין פינסטערע קעלערס, דערפאר האט השי"ת געשיקט אויף זיי מכת חשך.
מכת בכורות - די מצריים האבן געוואלט אויס הרג'ענען די אידן וואס זיי ווערן אנגערופן דער בכור פון אויבערשטען, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק (שמות ד') בני בכורי ישראל, דערפאר האט השי"ת אויסגע'הרג'ט אלע בכורים פון די מצריים.
פרעה און די מצריים זענען געווען פאראקשנ'ט ארויס צו לאזן די אידן פון מצרים, האבן זיי באקומען מכות און מען האט זיי צוגענומען דאס געלט און צום סוף האבן זיי געמוזט ארויס שיקן די אידן פון מצרים,
דער רבינו בחיי ברענגט א משל - א קעניג האט געהייסן זיין קנעכט ער זאל גיין קויפן פיש פאר אים, דער קנעכט איז געגאנגען און געברענגט א פארדארבענע פיש וואס האט געהאט זייער א שלעכטע ריח, איז דער קעניג געווארן זייער גערעגט און האט געזאגט פאר דעם קנעכט דו מוזט געשטראפט ווערן, דו קענסט דיר אויסקלייבן איינס פון דריי שטראפען 1) אז דו זאלסט אויף עסן דעם פארדארבענע פיש 2) מען זאל דיך שלאגן 100 מכות 3) דו זאלסט באצאלן א עונש פון 1000 רענדלעך.
האט דער קנעכט געזאגט אז ער קלויבט אויס אויפצועסן דעם פיש (צו ווייזן אז דער פיש איז יא גוט און ער האט נישט געטון קיין פעלער אז ער האט דאס געברענגט פאר דעם קעניג), אינמיטן עסן האט ער געבעטן מען זאל אים ענדערש געבן די 100 מכות ווייל ער קען נישט איבערטראגן צועסן דעם פארדארבענע פיש, האט מען אים געגעבן די מכות, ביים זעכציגסטן שמיץ האט ער געשריגן איך וויל ענדערש באצאלן די 1000 רענדלעך, ווייל איך קען נישט דערהייבן די שטארקע קלעפ.
קומט אויס אז דער קנעכט איז באשטראפט געווארן מיט אלע דריי, ער האט געגעסן פון דעם פיש, אויך האט ער באקומען קוטע קלעפ, און נאך דערצו באצאלט 1000 רענדלעך אויך, אזוי אויך פרעה מיט די מצריים - זיי האבן באקומען די מכות און מען האט אוועק גענומען זייער געלט און אויך ארויסגעשיקט די אידן פון לאנד מצרים.
-
derech eretz
- שר ארבעת האלפים
- תגובות: 4486
- זיך איינגעשריבן אום: דאנערשטאג אוגוסט 04, 2011 3:13 pm
-
msp
- שר עשרת אלפים
- תגובות: 18061
- זיך איינגעשריבן אום: דאנערשטאג מארטש 10, 2011 10:03 am
- לאקאציע: בין גברא לגברא
עס איז מיר ביים ליינען אויפגעפאלען
ביי מכת דבר שטייט אז ביי די אידען
ולא ימות מבני ישראל דבר
http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.asp ... &pgnum=110
עס איז אינטערעסאנט דער אויסדרוק דבר אנשטאט בעל חי
האב איך געטראכט בדרך זה
אז ידוע אז די גזירות גיין אין הימעל מיט אותיות
און דער אופן ממתיק צו זיין איז בהיפוך אתוון
און דא כדי דער דבר זאל נישט שאטען פאר כלל ישראל
האט מען אויך געדארפט עפעס טוישען אין דים ווארט דבר
קען זיין אז דא איז געווען גענוג צו טוישען דער ניקוד
פון דבר בסגול צו דבר בקמץ
די גמטריא פון צוויי סגולין איז 60
און די גמטריא פון צוויי קמצין איז 32
קומא דאך אויס אז די המתקה איז דער הפרש וואס איז 28 דהיינו כח
וואס זענען די גבורות אז עס זאל נאר זיין רחמים וחסדים ביי אידען
ביי מכת דבר שטייט אז ביי די אידען
ולא ימות מבני ישראל דבר
http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.asp ... &pgnum=110
עס איז אינטערעסאנט דער אויסדרוק דבר אנשטאט בעל חי
האב איך געטראכט בדרך זה
אז ידוע אז די גזירות גיין אין הימעל מיט אותיות
און דער אופן ממתיק צו זיין איז בהיפוך אתוון
און דא כדי דער דבר זאל נישט שאטען פאר כלל ישראל
האט מען אויך געדארפט עפעס טוישען אין דים ווארט דבר
קען זיין אז דא איז געווען גענוג צו טוישען דער ניקוד
פון דבר בסגול צו דבר בקמץ
די גמטריא פון צוויי סגולין איז 60
און די גמטריא פון צוויי קמצין איז 32
קומא דאך אויס אז די המתקה איז דער הפרש וואס איז 28 דהיינו כח
וואס זענען די גבורות אז עס זאל נאר זיין רחמים וחסדים ביי אידען
חכלילי עינים מיין ולבן שנים מחלב
-
msp
- שר עשרת אלפים
- תגובות: 18061
- זיך איינגעשריבן אום: דאנערשטאג מארטש 10, 2011 10:03 am
- לאקאציע: בין גברא לגברא
אולי יתכן על פי וואס הרב קאמינעצקי זצ"ל שרייבט אז ווילאנג מען האט נישט געהאלטען ביי די צענטע מכה
וואלט מען טאקע נאר געגאנגען אויף דריי טעג און צוריק געגאנגען קיין מצרים צו פארענדיגען דער שעבוד
ווייל דער תכלית איז געווען צו ריטשארדזשען די בטאעריס און נישט ווייטער זינקען אין די טומאת מצרים
ממילא איז יתכן אז וויבאלד זיי וואלטען דעמאלס נאך אלץ משועבד געווען צו די מצריים
איז דא א חשש אז זיי וועלען קענען חלילה שאדכן טוהן א איד
אבער נאך דעם וואס עס איז קלאהר געווארען אז פרעה וועט זיי נישט לאזען ארויס גיין בכלל
און זיי מוזען גיין קאמפלעט פריי וממילא איז די קרבן פסח אויף מבטל צו זיין דער שעבוד בכלל
איז שוין נישטא קיין חשש
אולי קען מען אזוי זאגען
עכ"פ בן אחר בן, א שיינע הערה.....
חילך לאורייתא!
וואלט מען טאקע נאר געגאנגען אויף דריי טעג און צוריק געגאנגען קיין מצרים צו פארענדיגען דער שעבוד
ווייל דער תכלית איז געווען צו ריטשארדזשען די בטאעריס און נישט ווייטער זינקען אין די טומאת מצרים
ממילא איז יתכן אז וויבאלד זיי וואלטען דעמאלס נאך אלץ משועבד געווען צו די מצריים
איז דא א חשש אז זיי וועלען קענען חלילה שאדכן טוהן א איד
אבער נאך דעם וואס עס איז קלאהר געווארען אז פרעה וועט זיי נישט לאזען ארויס גיין בכלל
און זיי מוזען גיין קאמפלעט פריי וממילא איז די קרבן פסח אויף מבטל צו זיין דער שעבוד בכלל
איז שוין נישטא קיין חשש
אולי קען מען אזוי זאגען
עכ"פ בן אחר בן, א שיינע הערה.....
חילך לאורייתא!
חכלילי עינים מיין ולבן שנים מחלב
בן אחר בן האט געשריבן:ס'איז מער שווער געווארען א קשיא ווען איך האב געלערנט דעם פסוק חומש "ויאמר משה לא נכון לעשות כן כי תועבת מצרים נזבח ליהוה אלהינו הן נזבח את תועבת מצרים לעיניהם ולא יסקלנו" לכאורה אויב אזוי פארוואס ביי שחיטת הפסח האב איך נישט חושש געווען צו דעם?
דער מעגלי צדק שטעלט זיך דערויף (אין פ' בא) און ער שרייבט אז מען ברויך נאר מורא האבן ווילאנג מען טוהט אנדערש פון דעם רצון השם. וויבאלד דער רצון ה' איז געווען צו שחט'ן אין מדבר, קען מען פארשטיינערט ווערן ביים שחט'ן אין מצרים. אבער קרבן פסח איז דאך דער מצוה געווען צו שחט'ן אין מצרים, איז נישטא וואס צו זארגן פון "הן יסקלוני". ודפח"ח.
-
msp
- שר עשרת אלפים
- תגובות: 18061
- זיך איינגעשריבן אום: דאנערשטאג מארטש 10, 2011 10:03 am
- לאקאציע: בין גברא לגברא
נאך איז מיר איינגעפאלען אויף א פשוטערע אופן
אז משה רבינו האט געזאגט אליבא דאמת
וויבאלד די מצוה איז דאך טאקע דעמאלס געווען צו גיין שלשה ימים במדבר און טוהן די עבודה און נישט בחוצות מצרים
ממילא דארף מען זיך נישט מוסר נפש זיין און ממילא וועט נישט זיין קיין שמירה עליונה אויב מען טוט עס יא אין מצרים
אבער ביי פסח מצרים איז שוין טאקע געווען אנ'עקסטערע ציווי אז מען דארף עס ברענגען אין מצרים
איז געווען א שמירה און פאר דעם האט מען טאקע א שבת הגדול
און לכאורה האקט און ברענגט צו אז איך האב מכווין געווען צום מעגלי צדק ובשכלדה"ק
אז משה רבינו האט געזאגט אליבא דאמת
וויבאלד די מצוה איז דאך טאקע דעמאלס געווען צו גיין שלשה ימים במדבר און טוהן די עבודה און נישט בחוצות מצרים
ממילא דארף מען זיך נישט מוסר נפש זיין און ממילא וועט נישט זיין קיין שמירה עליונה אויב מען טוט עס יא אין מצרים
אבער ביי פסח מצרים איז שוין טאקע געווען אנ'עקסטערע ציווי אז מען דארף עס ברענגען אין מצרים
איז געווען א שמירה און פאר דעם האט מען טאקע א שבת הגדול
און לכאורה האקט און ברענגט צו אז איך האב מכווין געווען צום מעגלי צדק ובשכלדה"ק
חכלילי עינים מיין ולבן שנים מחלב
