אצינד די ענטפער פאר די ערשטע וואויסנאוט.
--
אצינד איבער די ערשטע לענגערע רעקארדינג.
נאכן אויסהערן, האב איך מסופק געווען וויאזוי צו רעאגירן. אדער אריינגיין אין יעדע פרט, זיך טענה'ן אויף ספעסיפיקס, אדער אין אלגעמיין.
געבליבן איז ביי מיר אז זיך טענה'ן אויף יעדע זאך עקסטער איז אין לדבר סוף, איבערהויפט וואס אסאך פון די פרטים וועלן זיך ענדיגן מיט א "אונא".. "אויע" סארט טענה'ריי.
איז לאמיר שרייבן א אלגעמיינע רעספאנס.
--
ערשטנס ווידעראמאל א ישר כח פארן רעאגירן צו וואס איך האב געשריבן. און צווייטנס – און נאך וויכטיגער – ישר כח פארן נישט ארויפלייגן די רעאקציע אויף קול מבשר. נאכן אויסהערן די רעספאנס, בין איך נאך מער איבערצייגט איבער מיין ארגינעלע אפשאצונג אז די סארט שמועסן מעגן נישט געגעבן ווערן אויף אזא פארנעם.
און כאטש וואס דא אויף אייוועלט זענען דא גענוג און נאך בחורים וואס לייענען – אפשר מער ווי פארהייראטע.... – עכ"פ עס זענען זיכער דא א רוב פון יונגע יונגעלייטלעך וואס דרייען זיך דא, און די יונגעלייטלעך זענען אין מיינע אויגן פונקט ווי בחורים ווען עס קומט צו די זאכן. דהיינו אומערפארן, אומערוואקסן און קוקן מיט א קינדערישע בליק אויפ'ן לעבן און אויף אסאך לעבנסוויכטיגע באשלוסן.
און עס דארף ארויסגעברענגט ווערן זייער קלאר, אז דאס איז בכלל נישט עפעס וואס דארף צו זיין "דיגרעידינג" דאס אז א יונגע מענטש קוקט אויפ'ן לעבן מיט "יונגע" ברילן איז עפעס וואס איז ביי יעדעם – אויסער ממש געציילטע אויסנאמען – און איז ווארשיינליך א גאר גרויסע מתנה פון הימל, עפעס אין די ליגע מיט "שכחה" וואס אן דעם וואלט מען נישט געקענט אנגיין.
ווען א מענטש אונטער די 30 יאר זאל קוקן אויפ'ן לעבן ווי א 50 יעריגער וואס האט שוין עטליכע אייניקלעך, וואלט די וועלט ווארשיינליך אויסגעקוקט אנדערש. און אפשר וואלט עס געווען בעסער אין א געוויסע וועג, אבער עס וואלט אין מער וועגן געווען ערגער.
די יונגע לוסט איז א טובה פאר די בריאה. דאס שטופט מענטשן אנצוהייבן זייער לעבן מיט מוט, אינוועסטירן, זיך לערנען, אריינשפרינגען, אנגיין מיט אפעטיט.
איינמאל מען האט שוין די "עול פון לעבן" אויפ'ן קאפ וואלטן מערסטענס מענטשן באשלאסן "שוין, ס'גוט אזוי"...
און נאכמער, אויב זאל א מענטש האבן די ערוואקסענע שכל פון אנהייב, וואלט ער ווארשיינליך נישט אריינגעשפרינגען אין זאכן, נישט נאר ווייל ער וואלט נישט געהאט די יונגע לעבנסלוסט, נאר ווייל ער וואלט צו שטארק אריינגעטראכט און געזען צו שטארק די מעגליכקייט פאר דורכפאל, און וואלט געווען "צו שטארק קעירפול".
די געדאנק פון "לא לחכמים לחם".
אלענפאלס, איז דאס זיין יונג און קוקן אויף די וועלט יונג, אפטימיסטיש איז דוקא א גוטע זאך, אבער... מען דארף וויסן וואו מען שטייט איין, און וויסן אז מען האט נאך פלאץ צו וואקסן ביז מען קומט אן צו די "בן ארבעים לבינה".
און דא קומט אריין אויך די סטעיטמענט וואס איר זאגט אינמיטן שמועס עפעס בערך ווי "א יונגערמאן פון 30, פארשטייט שוין"... איר זאל מיר זייער אנטשולדיגן, אבער אזא סטעיטמענט קען נאר מאכן טאקע אזא סארט יונגערמאן..... איך בין שוין צום גוטן אביסעלע עלטער, און כאטש איך ווייס גאנץ גוט אז אפילו איך פארשטיי נאכנישט, זיכער נישט גענוג, אבער אזויפיל ווייס איז שוין יא.... אז איך פארשטיי נאך נישט! איך דארף הערן פון עלטערע פון מיר, מיט מער עקספיריענס.
און נישט דוקא ווייל איך האלט זיך פאר א נער.... לאו דוקא... נאר פשוט ווייל חכמה האט נישט מיט'ן פארשטיין. פארשטיין א ענין, זיין א מבין דבר מתוך דבר, קוקן און קענען זעהן אויפ'ן לאנגען טערמין האט טאקע אסאך מיט חכמה, אבער מיט חכמה אליינס איז עס גארנישט, אדער אפשר נאך ערגער ווי גארנישט.
שוין ליבערשט צו זיין א נער און וויסן אז מען דארף פרעגן אנדערע!
נאכאמאל, עס איז נישט קיין פערסאנעל אטאקע, עס איז בכלל נישט קיין חיסרון אפילו, נאר א פשוט'ע דיאגנאזע פון א יונגע געזונטע מח, א יונגע געזונטע מח וואס איז אמביציש און שטופט צו אינאוואציע און צו ווילן אנהייבן נייע זאכן אא"וו
--
יעצט אז מען פארשטייט דאס, איז שוין זייער גרינג צו פארשטיין פארוואס עס איז באמת נישט ריכטיג צו געבן אזא שמועס נישט אויף קול מבשר איבער אויך נישט דא אין אייוועלט.
די סארט שמועסן זענען זייער סענסיטיוו און דארפן געגעבן ווערן אויפ'ן ריכטיגן וועג צו די ריכטיגע אודיענץ אפילו אין פעלער וואו עס איז יא וויכטיג צו געבן, אבער כאטשיג אזויפיל אז עס איז נישט ארויף אויף קול מבשר וואו די אודיענץ איז מעגליך גרעסער, און זענען דארטן ווארשיינליך דא נאך ער בחורים און אפילו קינדער.
און דאס נעמט מיר צו די "ענטפער" וואס איר האט געזאגט עפעס בערך ווי "איך רעדט נאר צו ערוואקסענע". דאס פארשטיי איך נישט צוליב די דערמאנטע.
טוט קול מבשר סקרינען זייער צוהערער איבער זייער יארגאנג? איך פארשטיי נישט אזא ווארט "איך רעד נאר צו ערוואקסענע" בשעת די שמועסן זענען אויף א פאבליק פלאץ מיט צוהערער פון אלע יארגענג, און ווארשיינליך מיר יונגע ווי עלטערע.
--
די ערשטע פוינט וואס איך וויל מאכן איז, אז איך וויל נישט אריינגיין אין א טענה'ריי איבער "הלכות כיבוד אב ואם" און די טעמים פון די מצוה. דאס איז בכלל נישט געווען מיין ערשטע פוינט, און דאס איז בכלל נישט וואס איך טענה, און עס קומט אפילו נישט פאר אזא איינעם ווי מיר זיך צו טענה'ן אין די זאך איבערהויפט ברבים.
איך האב אין מיין ערשטע בריוו אויך נישט געשריבן וואס איך האב געשריבן מכח "אזוי איז די מצוה" נאר מער פון א פראקטישע בליק פארוואס מען קען נישט אלס גיין מיט'ן "ווייז מיר וואו עס שטייט" נאר מען דארף האבן דעם פינפטן ש"ע כמובן.
אלזא, איך בין נישט קיין דיין, איך בין נישט קיין רב וכדו', און עס קומט נישט פאר איינעם וואס איז נישט איינע פון די דערמאנטע צו נעמען בכלל א שטעלונג איבער הלכה ענינים ברבים טא ווי געזאגט, איך וויל נישט דעבאטירן די פרטים פון די הלכה.
און דעט סעד.
איך וויל נישט אז איר זאלט עס נעמען ראנג, עס איז נישט פערסאנעל, אבער איך גיי עס אייך זאגן "גראד “אומצוויידייטיג", "אין פנים" ווי מען זאגט... פשוט ווייל איך וויל נישט "ביטן עראונד דע בוש", עס איז א שאד די צייט.... (עקסטער וואס עס איז "טראמפ-טיים"... נישטא קיין פאליטישע קארעקטנעס...)
די פראגע איז זייער פשוט, "מי שמך לאיש"??
לאמיר זיך מסביר זיין.
אז איר קומט אויף א ליניע רעדן פון באלעבאטישע ענינים איז מה טוב ומה נעים .פארשטייט זיך עס דארף זיין אויסגעהאלטן 100 פראצענט ע"פ תורה, אבער ווילאנג מען רעדט פון ביזנעס, פון נייעס, פון עצות, היסטאריע, געשיכטעס וכדו', איז פיין.
אבער וואס איז פשט אז איר נעמט כסדר שטעלונגען אין עניני רוחני? איר זענט א דיין, א רב, א משפיע, א ראש ישיבה? אויב יא איז אדרבה, קומט עס אזוי.
אבער אין מיינע אויגן איז עס זייער נישט ריכטיג אז א יונגערמאן א בעל הבית נעמט א שטעלונג אין ענינים פון הלכה, אין ענינים פון השקפה, ענינים פון רוחניות, איבערהויפט ברבים כ"ש וכ"ש אויף א ליין ווי טויזנטער מענטשן פון אלע סארטן און אלע יארגענג, אין אלע סארטן מצבים הערן אויס.
צו איז עס איבער ווען מען דארף יא אדער נישט פאלגן א טאטע\מאמע, צו ווען עס איז יא אדער נישט אונאת דברים, איבער יא אדער נישט דארפן מקפיד זיין אויף – זאכן וואס איר רופט און קוקט אן ווי – קלייניגקייטן אין מנהגים אא"וו.
אפילו א רב וואלט נישט גערעדט אזוי ברייט אויב קען ער נישט פונקטליך זיין אודיענץ. מען דארף וויסן צו וועמען מען רעדט, פארוואס מען רעדט, ווען מען רעדט וכו' וכו'. אויב רעדט מען בכלליות, איז דא א שטארקע שאנס פון מער שאדן ווי רווח.
א גאר עקסטרעמע משל וועט זיין צו רעדן צו א גרופע מיט פרויען איבער די וויכטיגקייט פון אנטאן א שייטל, ווען די גרופע פרויען גייען שפיצלעך.....
ווען מען רעדט צו מענטשן וואס גייען ר"ל בגילו ראש רעדט מען פון שייטלען, ווען מען רעדט פון מענטשן וואס שניידן די בארד רעדט מען פון נישט נוצן א "תער".
אלזא, אפילו א רב מוז "קענען זיין אודיענץ" נישט זאגן קיין זאכן בכלליות נישט וויסנדיג צו ער מאכט מער שאדן ווי רווח, עכ"פ בעיקר איז עס אזוי ביי סענסיטיווע השקפה ענינים נאר מער ווי ביי הלכה וואס איז כאטש אין אסאך פעלער מער "טרוקן און גראד".
און דאס איז אויך פארוואס אזעלכע מעשיות וואס איר ברענגט פון וויזניצער רבי זצ"ל זענען בכלל נישט אקטועל דא.
קודם כל, פאר יעדע מעשה וואס איר האט געברענגט קען מען ברענגען 10 מעשיות פארקערט. אפשר נישט ביי וויזניצער רבי, איז ביי אנדערע רבנים. ווען איך האב געזאגט אז א רב פרעגט די ערשטע זאך "וואס זאגט די טאטע" איז עס נישט עפעס וואס איך האב אויסגעטראכט, נאר עס איז עפעס וואס איז א פאקט עכ"פ ביי געוויסע. און ניין, מען רעדט נישט דוקא פון א גרויסע רבי וכדו' די פארשידענע פשטים וואס איר האט געוואלט מאכן. העכסטנס קענט איר זאגן אז וויזניצער רבי האט זיך אנדערש געפירט, איך ווייס נישט פארקערט, קען איך אייך נישט אפווענדן. איך קען אייך נאר זאגן אז אויף קול מבשר און אויף אייוועלט דרייען זיך אויך אזעלכע וואס זייערע רבי'ס – די יעצטיגע און די אמאליגע – האבן זיך נישט געפירט אזוי.
אבער דאס איז בכלל נישט די עיקר פוינט.
די עיקר פוינט איז אז ווען וויזניצער רבי האט אייך געענטפערט עפעס, האט ער עס געענטפערט פאר "אייך". אין "אייער פאל". איר קענט דאס נישט נעמען פאר א נחלת הכלל.
איך קען זעהן יעדע רב זאל אין געוויסע פעלער פסק'ען א געוויסע וועג, אמאל אלס יוצא מן הכלל, צו אפילו גאר צוליב א עת לעשות לשם. אבער ווילאנג עס איז נישט קיין געשריבענע תשובה אז אזוי דארף מען זיך פירן, אדער עפעס וואס די רב זאגט ברבים אז אלע זאלן אזוי טאן, איז דאס פערזענליך פאר אייך, און מען קען נישט לערנען פאר אנדערע.
אז איר ווילט גלייבן אין דעם רבינ'ס מדריגות, קען מען עס אנקוקן אז עס איז בבחינת רוח הקודש, סיעתא דשמיא פאר דער וואס פרעגט, אדער קענט איר זאגן פשוט פראקטיש אז די רבי האט געוואוסט די פרטים און אזוי געזאגט צוליב די פאל.
איר ווייסט אליינס ווי אמאל איין קליינע פרט קען מאכן די מעשה אינגאנצן אנדערש, עפעס וואס איר האט געזאגט דעם רבי'ן, עפעס א פרט וואס איר געדענקט אליינס נישט, עפעס וואס איר האט אפילו נישט געזאגט בפירוש, נאר ער האט ארויסגענומען פון אייערע ווערטער וכדו'.
ווער קען דען נישט קיין עובדות ווי א רבי האט געזאגט פאר איינעם א געוויסע וועג, און פאר א צווייטן מיט – עפעס וואס האט אויסגעזען ווי – גענוי די זעלבע פראגע האט ער געזאגט אנדערש.
(איך וויל נאך אנרירן עטליכע נקודות, און נאכדעם וועל איך אי"ה צולייגן עפעס ואס קומט בעצם אהער וואס איך האב געשריבן שוין א שטיק צייט צוריק מיט'ן חשבון פון ארויסשטעלן, איך האב עס נישט ארויסגעשטעלט ביז יעצט, אבער איך מיין יעצט איז שוין צייט יא ארויסצושטעלן, דאס איז עפעס וואס איז דירעקט פארבינדן מיט די דערמאנטע נקודה, איך וועל דאס לייגן ביי די ענדע אי"ה.)
--
אן אפילו אריינגיין צו עס איז טאקע אזוי, אבער אפילו עס איז אזוי, איז זעה נישט וויאזוי מען מעג ארויפקומען אויף א פאבליק רעקארדינג, און דערקלערן "אז געוויסע טאטעס זענען רוצחים"! אויב איז עס אזוי, און מען דארף אין אזא פאל קער נעמען דערפון, איז דאס א קעיס ביי קעיס נושא, און מען קען ברבים אזוי נישט רעדן, זינט עס וועלן אלס זיין די וואס וועלן עס נעמען ראנג.
אפילו דו האסט אין דיין קאפ א "פונקטליכע פארעמעטער" ווען א טאטע איז שוין א... "רוצח" – און אפילו דו ביסט מעגליך גערעכט – ווייסטו נישט וואו א צווייטער וועט עס אפלייען. אויב קען מען לעיבלען טאטעס, וועט יעדער דאס לייגן ווען ער וויל.
איר מעסט מיט אינטשעס, און די אנדערע מעסטן מיט סענטימעטער!
און ווער רעדט נאך פון מאכן א דעקלאראציע נאך ברבים א "רוב טאטעס זענען נישט געזונט"??
– בבקשת מחילה מקודם - איר זענט נארמאל??
אפגערעדט אז עס איז שקר ווי די עבודה זרה, אבער אפילו עס זאל אמת, מאכט מען אזא דעקלאראציע?? איר האט שוין אמאל געהערט א ערנסטע מחנך, רב, רבי, דיין, אזוי רעדן?
יעצט איך וויל נישט אריינגיין אין די פרטים, איבער די "אביוז" ווי איר האט עס אראפגעלייגט, ווי געזאגט איך האלט נישט עס איז ריכטיג דאס צו טאן ברבים, דאס איז עפעס וואס מען דארף זיין די ריכטיגע מענטש און דאס דארף געטאן ווערן אויף א "קעיס ביי קעיס" באזיס.
טא, איך זאג נישט יעצט דא אז וואס איז זאגט דורכאויס די גאנצע שמועס, די אלע פרטים אז דאס איז יא אדער נישט אמת, ווי אפט דאס איז, וואס זענען די "אנדערע צד פון די מעשה" איבער אסאך פעלער, דאס איז עפעס וואס באלאנגט נישט דא ווי געזאגט, און קיינער זאל דאס נישט נעמען כאילו איך זאג אז דאס איז נישטא און איז אינגאנצן אויסגעטראכט. איך זאג דאס נישט.
איך זאג נאר אז מען לייגט נישט ארויס די סארט סטעיטמענטס ברבים וואס קענען גענומען ווען ראנג.
--
אז איר האלט אז איינטיילן פארן קינד גייט האבן א בעקלעש, לאמיר זאגן איר זענט גערעכט, אבער צו קומט דאס אויסצושמועסן אין א פאבליק ליין אדער וועבסייט וואו בחורים און קינדער האבן עקסעס? איר האלט אז טאטעס דארפן דאס וויסן, גוט! מאכטס אן אסיפות הורים, און האלטסט דארטן דרשות!
דאס קומט נישט דא, דאס גייט קיינעם נישט טוישן, און העכסטנס ברענגען חוצפה פון קינדער צו זייערע עלטערן, ווען זייער שאצונג גייט זיי זאגן "פון דעם האט הרב אליעזר קרויס גערעדט"!
"טאטי... דו לאזט מיר נישט פארן אויף אומאן? דו ווייסט וואס "לעזער קרויס זאגט וועגן דעם"???
--
אצינד ווען איך צולייגן וואס איך האב פריער דערמאנט, עפעס וואס איך האב שוין לאנג געשריבן און געוואלט שיקן, נאר געטראכט – און נאכן ווייזן פאר אנדערע – אז אפשר איז עס א איינמאליגע זאך און עס פעלט זיך נישט אויס, והשנית איז עס אביסל שארף. אבער איך לייג עס יא יעצט, און איך האף זייער עס וועט נישט גענומען ווערן שלעכט.
און פארשטייט זיך איך מיין נישט פערזענליך חלילה, נאר באמת פשוט'ע "עדווייס" וואס איך האלט אז איר – און אנדערע אין בערך די פאזיציע ווי איר זענט – דארפן הערן, אויב ווילן זיי מצליח זיין אויפ'ן לאנגן טערמין, און נישט פארלירן זייער שטאנד, און מעגליך פארלירן די מעגליכקייט אויפצוטאן וואס זיי קענען ווען אויפטאן, אין אייער פאל מעורר זיין דעם ציבור אין די וויכטיגקייט צו טאן עפעס איבער די דירות קריזיס.
איבערקוקנדיג יענע אלטע בריוו, זעה איך אצינד אז געוויסע נקודות זענען ארויסגעברענגט געווארן אויך אין די יעצטיגע בריוו, אבער ווי געזאגט איז עס געשריבן געווארן עקסטער.
נאך עפעס, איך באמערק אז יענע בריוו איז געשריבן מער אין סטיל ווי אן "אאוטסיידר", און יעצט נאכדעם וואס איך האב שוין געשריבן די בריוו ביז אהער - און די פריערדיגע בריוו - קען עס אויסקוקן ווי איך בין טאקע פון די וואס די בריוו רעדט....
וויל איך נאר אויסקלארן, אז עס איז נישט אזוי, און איך בין נישטא אייך חלילה אפצוסטעמפלען אויף א געוויסע וועג, חס ושלום.
גראדע האבן מיר מער ווי איינער - אריינגערעכנט וואס קען אייך פערזענליך - געשריבן פריוואט אז איר זענען א פיינער ערליכער חשוב'ער יונגערמאן וואס מיינט חלילה נישט קיין אויפגעקלערטקייט, פארקערט, איר מיינט מיט אן אמת אויפצוטאן.
איינער פאר וועמען איך האב געוויזן די בריוו האט מיר אפילו געוואוסט צו זאגן פון ערשטע האנט אז טאקע יענעם וועמען איך נוץ פאר א משל אין די בריוו איז דוקא איינער וואס איר אליין האלט אויך איז געווען ראנג ואכמ"ל ווייל איך וויל דאך אייך נישט לייגן אין ספאט.
אלזא, נעמט עס ביטע אין דעם וועג, נאר אלס א משל און נישט אלס א פאקטישע פונקטליכע נמשל אויף אייך, אינגאנצן נישט, איך וויל ארויסברענגען די נקודה, און אויב די ביישפיל איז צו שארף, מוז עס נישט גענומען ווערן בוכשטעבליך, נאר אלס די געדאנק.
דאס גייט סיי פאר אייך - ר' אליעזר - און סיי פאר אנדערע וואס לייענען דא, וואס קענען ר' אליעזר, וואס האלטן ער טוט א זייער וויכטיגע ארבעט, און שפירן אז סיי וועלכע קריטיק שטערט די ארבעט.
נאך איין נקודה, דאס וואס איך ברענג דא איז נאר א טייל פון יענע בריוו, עס האט נאך טיילן מיט שמועסן איבער ספעציפישע פוינטס וואס מען האט גערעדט אין די שמועסן, מיין פראספעקטיוו אויף געוויסע זאכן און אפשר מיט די צייט וועט אויסקומען אויך ארויסצולייגן אנדערע טיילן אויב עס וועט זיין אינטערעסאנט און אריינקומען.
--
און אצינד יענע בריוו:
--
לכבוד הרב אליעזר קרויס ני"ו.
איך האב זייער אסאך צו שרייבן איבער די שמועסן וואס איר האט אויף קול מבשר, און איך גלייב נישט אז איך וועל קענען אלעס אראפשרייבן, עס וועט זיין צו לאנג, אבער עטליכע נקודות וויל איך ארויסברענגען, און כ'האף אז דאס וועט נישט זיין צו לאנג, כאטש כ'גלייב אז איינמאל איך גיי דא זיין פארטיג וועט עס זיין כאטש "היפש לאנג".
איידער איך באצו זיך צו די עצם נקודות וואס איר האט דערמאנט, וויל איך אייך שרייבן א כלליות'דיגע זאך, וואס איז לע"ד זייער זייער נוגע פאר אייך "אויב" איר ווילט האבן א צוקונפט אין דאס וואס איר טוט, און עס איז נישט פשוט א איינמאליגע זאך, עפעס פאר עטליכע מאנאטן און שוין.
וואס איך שרייב דא אלס א כלליות'דיגע זאך, וויל איך קלאר מאכן אז דאס מיינט נישט אז איר זענט נישט גערעכט מיט כאטש טייל נקודות, און אז איר טוט א גוטע זאך מיט'ן "אראפרייסן די באנדאזש" ווי מ'זאגט, נאר אפילו איר זאלט זיין הונדערט פראצענט גערעכט מיט יעדע זאך, איז וואס איך וויל דא שרייבן נאך אלס נוגע לויט מיין פארשטאנד.
איר דארפט פארשטיין, אז דער עולם צוהערער אויף קול מבשר, כאטש א טייל פון זיי זענען זייער.... האקל! מען פארנעמט שווער, מען ווערט שנעל באליידיגט, שנעל דיסאפוינטעט, שנעל אויפגעברויזט אא"וו.
דאס מיינט נישט זיי זענען גערעכט מיט דעם, אבער עס איז א "פעקט אוו לייף".
איר קענט דאס אפילו אנקוקן טיפער. איר קענט טראכטן אז באמת זענען 95 פראצענט פון די מענטשן נישט אזוי ווי איך האב געזאגט, נאר די פינף פראצענט וואס זענען יא "מאכן א ווינט" כאילו זיי זענען די רוב. אבער וויאזוי איר ווילט דאס פארטייטשן, איז "מיט די ווינט" שפירט זיך עס ווי די סארט מענטשן זענען א מערהייט, אדער א באדייטענדע מינדערהייט.
אלזא... אויב ווילט איר האבן א צוקונפט אין דאס וואס איר טוט, האט איר נישט קיין ברירה און איר מוזט זיך צושטעלן צו דעם זאך. יושר, נישט יושר... מאכט נישט אויס.
אויב ווילט איר דאס דוקא מאכן פאר א "כדרך שמת פלוני" פוינט, דארפט איר נישט גיין צו לאנג צוריק אין די היסטאריע, און נישט איבער'ן ים.
עס איז געווען א זייער פאפולערער שרייבער אין איינע פון די פאפולערסטע מאגאזינען, געשריבן א מאמר יעדע וואך, ארויסגעברענגט אסאך גוטע פוינטס – כאטש אין די אויגן פון א טייל פונעם ציבור – און .... ער איז מער נישטא!
זיינע ארטיקלען האבן אויפגעהערט ערשיינען, שפעטער האבן זיי ערשיינט אונטער א צווייטע פען-נאמען פאר א שטיק צייט, נאך א שטיק צייט האט די מאגאזין באשלאסן אז די צייט איז רייף און מען קען אים צוריקברענגען, עס איז נישט אריבער א קורצע צייט און ער איז ווייטער נישטא. און איך מיין יעצט שרייבט ער שוין טאקע נישט פאר די מאגאזין, אויך נישט אונטער א צווייטע נאמען.
וואס האט פאסירט? ער האט באשלאסן "ער גייט מאכן א רעוואלוציע"! ער גייט "אויסגראדן די קרומקייטן"! און קען זיין ער האט ערנסט געמיינט, קען זיין ער איז אפילו געווען גערעכט כאטש מיט טייל נקודות, אבער ער האט נישט אפבאכט געגעבן.
דער עולם האט מיט די צייט באשלאסן אז ער איז א משכיל אדער חצי משכיל, ער האט צוריקגע'טענה'ט, געמאכט וואויסנאוטס.... ס'האט גארנישט געהאלפן. ער איז געווארן אפגעסטעמפלט... די מאגאזין האט פרובירט צו זיין א "הערא" און צוריקפייטן... עס האט נישט לאנג גענומען, און דער שרייבן איז היסטאריע.
יעצט מען קין אריינגיין זיך טענה'ן ביז איבערעס יאר ווער איז געווען גערעכט, אבער דעיס איז בכלל נישט נוגע אין די פאקטישע וועלט "ווילסט הערן א מעשה אדער פרעגן קשיות" לויטעט די ווערטל, די פאקט איז אז ער איז נישטא, מיט אלע זיינע גערעכטיגקייט - לויט אים – ער איז נישטא.
טא, טוט א טובה פאר זיך אליינס, און מאכט נישט נאך די סעמפל. אויב איר ווילט מצליח זיין, דארף איר זייער זייער אפבאכט געבן וואס איר זאגט אפילו וואס איר זאגט נישט. מאכט נישט אויס ווי גערעכט איר זענט איר אייער אייגענע מח, מאכט נישט אויס וויפיל מענטשן קלאפן אייך אין רוקן אין ביהמ"ד, וויל חבירים שיקן מעסעדזשעס און אימעיל מלא חיזוק, דאס אלעס וועט איר קענען אוועקלייגן אין שופלאד און ארויסנעמען איינמאל א יאר פאר חיזוק... עס מאכט נישט אויס.
אויב וועלן די אויבן דערמאנטע באשליסן אז "ער איז נישט פאר אונז", "ער איז אן אויפגעקלערטער" וכדו' איז אייער צייט זייער באגרעניצט.
דאס איז להלכה, יעצט לאמיר זעהן למעשה.
ווען איר פרעגט מיר, וואלט איך אייך געזאגט אז איר זאלט ביי זיך אפמאכן א שטארקע כלל, און זיך נישט רירן פון דעם.
יעדע זאך וואס עס איז דא געוויסע וואס זאגן אז דאס איז "אידישקייט" פון דעם קען איך נישט רעדן! נישט אז זיי דארפן זיין גערעכט, נישט אז איר דארפט האלטן עס איז טאקע אזוי, אבער דאס דארף זיין די גדר.
נאך אלעמען זענט איר נישט קיין רב, נישט קיין דיין, נישט קיין משפיע, נישט קיין ראש ישיבה, במילא, איז דאס פשוט נישט אייער דעפארטמענט.
איר ווילט רעדן פון דירות, כל הכבוד! איר ווילט ארויסברענגען אז מען קען בויען ביליגער, זייער שיין! איר ווילט ארויסברענגען אז וואוינען נאר א וועג פון א האלבע שעה צו פארן איז נישט קיין פראבלעם? אדרבה! איר ווילט פארשטיין געבן ווי נאריש עס איז צו צאלן די טייערע פרייזן פאר "לעכער" ווען מען קען פאר פיל ווייניגער וואוינען ווי א מלך? הערליך!
אבער די רגע וואס איר הערט פון איינעם אז זיין פראבלעם איז .... "אידישקייט".. שטייט ווייט פון דעם! גערעכט צו אומגערעכט, ווילאנג איר לייגט נישט ארויס די הורמנא, ווילאנג אייער שמועס קומט נישט מיט קיין עמטליכע זיגל פון א פראמינענטע רב, קענט איר נישט פארלאנגען אז מענטשן זאלן מסכים זיין אז איר זאלט זיי זאגן וואס איז יא און וואס איז נישט "אידישקייט".
וועלכע "מנהג" איז וויכטיג, וועלכע איז א משוגעת. וועלכע איז "העד ענד שאולדערס" און וועלכע איז "יסודות הדת".
נאכאמאל, איר קענט זיין גערעכט, אבער עס מאכט נישט אויס. עס איז נישט אייער ליין, און איר קענט אין דעם נישט אריינרעדן, אויסער.... אויב איר ווילט ענדיגן ווי יענער שרייבער! פארפאלן, אזוי זענען די מענטשן.
און אפילו ווען א רב זאגט עפעס דארף ער גרויס רחמים אז מען זאל עס אננעמען, אבער ווען א יונגערמאן א בעל הבית, קומט אריינרעדן אין "אידישקייט", דאס ענדיגט זיך געווענליך נישט גוט.
איי איר האלט איר זענט גערעכט? מאכט נישט אויס. די וועלט זאגט "לאז נישט מען זאל אויף דיר שרייען שייגעץ, ווייל אין די ענדע וועסטו ווערן א שייגעץ".
די ווארט האט א הסבר אויך שאכמ"ל, אבער אין איין ווארט, געווענליך ווען איינער זאגט עפעס, שרייבט עפעס, טוט עפעס, און מען שרייט אויף אים שייגעץ, ווערט עס א פארמעסט, עס ווערט פערסאנעל, די צדדים נעמען עס "צו ווייט" און אין די ענדע וועט ארויסקומען עפעס וואס טויג נישט, צו פאר כעס צו ווייל מען ווערט מער און מער "אריינגעטאן" אין די זאך און די ווילן "אויפצואווייזן" א מען ווערט "קעריד עוועי" און עס ענדיגט זיך נישט בא'טעמ'ט.
מען דארף נישט קיין משלים, טראכט אליינס אריין פון די לעצטערע יארן, געוויסע וואס האבן געוואלט "אויפטאן" אין א געוויסע זאך, און עס האט זיך אנגעהויבן אביסל... און היינט זענען זיי אויסגעשפיגן פון כלל ישראל, ווייל זיי אליין זענען געגאנגען טיפער און טיפער אינעם גרוב ווייל מען האט זיי געשריגן "שייגעץ".
