אידישע ווערטער און זייער ריכטיגער אויסלייג (ספעלינג)

[גוטגעזאגט]

אפשר קען איינער מסביר זיין וואס די ווארט 'האטס' מיינט. ווי למשל. האטס געפוילט. האטס א גוט שבת. איך שלאג מיך צו פארשטיין די ווארט.

[מיסטעריעז]

עס איז א לשון רבים פון האט, האט גע׳פועל׳ט אלעס גוטס.

[שמחת עולם]

אין אן אנדער אשכול האב איך געזעהן רעדן פון <איהר אייניקל / איר אייניקל>, וויל איך אויפמערקזאם מאכן, אז די ריכטיגע אויסלייג איז:
אוראייניקל (אדער אור-אייניקל.)

אלץ א ווערטעל אין דער זייט, האב איך אמאל געהערט פון א בדחן, ווי ער דערציילט פון עמיצער וואס האט חתונה געהאט בזיווג שני מיט א פרוי וואס האט שוין געהאט עטליכע אייניקלעך, און ער פלעגט זיי רופן "איהר אייניקלעך."

[חיי אריכי]

וויאזוי שרייבט מען
ייד יידן יידישע
יוד יודן יודישע
איד אידן אידישע

איך זעה אין די יזכור בוכער שרייבן זיי צוויי ״יידן״..

[וועלטניק]

איד אידן אידישע

[חיי אריכי]

אייבערשטער אדער אויבערשטער?

[לכאורה]

אויבערשטער

[בראשית ברא]

מונדליך 'אייבערשטער' - שריפטליך 'אויבערשטער'

[בעאבאכטער]

אין צוגאב צו דעם כלל ברזל - וואס צום באדויערן ווערט דאס פארלעצט - אז שרייבן שרייבט מען די זעלבע וועג ביי יעדן, ליינען לייענט יעדער לויט זיין אקצעט, (צייריי-צעירעי, קומעץ-קאהמעץ, מעליפם-מעלופם, א.א.וו.) איז דא אן אינטערעסאנטע ערשיינונג ביים "חולם".
ידוע אז די עכט ליטווישע זאגן דעם חולם מיט אן "עי", "געי קעיף א ברעיט" ר' יו"ט ערליך ז"ל רעדט צו אונז כסדר אזוי, און ער זינגט "כי לעעילאם חסדו".
ביי די גאליציאנער קען מען הערן אנשטאט דעם אונגארישן וכו' "אויגעלעך", אדער דאס רוסיש "עיגעלעך" אדער ירושלים'ער "עיגאלאך" הערט מען גאר "אייגעלעך"
און אין אנדערע ווערטער, פון דעם רוסיש ליטוויש "כעילאם" איז געווארן א "כיילעם"

אינטערעסאנט.

[הסרפד]

דער שינוי פון 'אויג' צו 'אייגעל' איז א כלל פון'ם דייטש'ן שפראך (על דרך בוים > ביימל) און האט גארנישט מיט די שינוי אין הברות. (איך גלייב נישט אז עס דא איין 'אונגארישען' דיאלעקט פון יידיש וואו מען זאגט 'אויגעלעך'; דאס איז זיכער א היינטיגע טעות.)

[בראשית ברא]

מויד מיידל. הויז הייזל, ו הרבה כמוהו. ועל זו הדרך אויג אייגעלע

[ווי האלט איך דא]

אין פארוואס ווערט ביי גאליציאנער פון דוד המלך דוד המיילעך אין נועם אלימילך נועם אלימעלעך ?

[בראשית ברא]

די גאליציאנע פלעגן מאכן פון סגול א צירי

[חיי אריכי]

אין פארוואס ווערט ביי גאליציאנער פון דוד המלך דוד המיילעך אין נועם אלימילך נועם אלימעלעך ?

פארקערט! די אמת׳ע וועג איז צו זאגן אלימעילך
אין דער ״מיילעך״ איז א גאליציאנער אויסשפראך.

[בעאבאכטער]

דער שינוי פון 'אויג' צו 'אייגעל' איז א כלל פון'ם דייטש'ן שפראך (על דרך בוים > ביימל) און האט גארנישט מיט די שינוי אין הברות. (איך גלייב נישט אז עס דא איין 'אונגארישען' דיאלעקט פון יידיש וואו מען זאגט 'אויגעלעך'; דאס איז זיכער א היינטיגע טעות.)

מויד מיידל. הויז הייזל, ו הרבה כמוהו. ועל זו הדרך אויג אייגעלע

רעכט, טעיתי, קבלתי דבריכם.

לאמיר ג'יין ווייטער, וואס וועט מיינען "גלויבן" (עצם), "גלייבן" (פועל)?

ומאי הוא עלה הא דאמרן; דער שריפטליך "אויבערשטער" און דער מונדליך אייבערשטער"?

[אפטימיסט]

דער שינוי פון 'אויג' צו 'אייגעל' איז א כלל פון'ם דייטש'ן שפראך (על דרך בוים > ביימל) און האט גארנישט מיט די שינוי אין הברות. (איך גלייב נישט אז עס דא איין 'אונגארישען' דיאלעקט פון יידיש וואו מען זאגט 'אויגעלעך'; דאס איז זיכער א היינטיגע טעות.)

מויד מיידל. הויז הייזל, ו הרבה כמוהו. ועל זו הדרך אויג אייגעלע

רעכט, טעיתי, קבלתי דבריכם.

לאמיר ג'יין ווייטער, וואס וועט מיינען "גלויבן" (עצם), "גלייבן" (פועל)?

ומאי הוא עלה הא דאמרן; דער שריפטליך "אויבערשטער" און דער מונדליך אייבערשטער"?

פארוואס לייגסטו א שטרעכל נאכ'ן גימל? עס איז דאך נישט קיין J

[בעאבאכטער]

כדי זאלסט ליינען וואס כ'האב געשריבן....

דאס האבן מיינע פינגער אנגעמאכט קאנטראל-לאז.

(צ"ל G, ודו"ק)

[בערל קראקאווער]

איך מוטשע מיר שוין לאנג וויאזוי קומט עס ריכטיג?

פוילן (אזוי מיין איך).

פולין (אזוי זעה איך אסאך מאל).

פוילין

אדער?

אגב איך רעד פון די לאנד, יא נישט פון פוילעצן..

א דאנק

[לכאורה]

אין פוילן פלעגט מען שרייבן פולין
דאכט זיך אז היינט שרייבט מען פוילן

[בערל קראקאווער]

א דאנק

[טריסקער]

איך האב זיך אויך געמוטשעט מיט דעם אויסלייג פראגע, איז דאס שרייבן פוילן די וועג וויאזוי אלע שרייבן דאס היינט צוטאגס? (אויסער אין א"י פארשטייט זיך...)

[הודו להשם]

דאס 'ווייס' איך אז מען שרייבט "וויסן",(אזוי מיין איך...)
אבער דאס וויל איך וויסן:
'געוויסט' אדער 'געוואוסט'?
אני כשלעצמי שרייב 'געוואוסט', אבער איך טרעף אסאך 'געוויסט'.
די זעלבע איז מיט 'פארשווינדן' אדער 'פארשוואונדן'.
וכדו'

[איסר האטלקי]

'געוויסט' אדער 'געוואוסט'?
'פארשווינדן' אדער 'פארשוואונדן'.
וכדו'

איז אזוי, ביי אנדערע זענען דא כללים, אז י' איז עתיד און הוה, ו' איז אויפן עבר.
למשל: געווינען - האלטסט אז איך גיי געווינען די לאטערי?, געוואונען - איך האב געוואונען א סעט ש"ס אין חדר.
געפינען - מען געפינט נישט אין גאנץ תנ"ך אזא פסוק/וואו קען איך געפינען מיין זייגער, געפונען - איך האב עס שוין פונלאנג געפונען.

פארשוואונדן האט לכאורה די זעלבע כללים, געוואוסט מיין איך אז מען שרייבט אייביג אזוי, (קען זיין ווייל אין דעם איז נישט שייך קיין לשון עתיד).

[יש מזל]

'געוויסט' אדער 'געוואוסט'?
'פארשווינדן' אדער 'פארשוואונדן'.
וכדו'

די תירוץ לפענ"ד הרחבה איז:
מ'קוקט וויאזוי די ליטוויש רעדענדע זאגן עס, א חיריק צו א מלאופו"ם, איך קען נישט ארויפלייגן סאונ"ד דא, אבער איך מיין אז ס'איז פארשטענדליך, די חילוק צווישן הוא מיט היא.
א חיריק איז: ווי אזוי איז עס געווען?
א מלאופום איז: וואו איז ער געווען?
וכן להלאה

[יש מזל]

רבותי איך בין מודה ומתודה אז כ'בין ניי דא אין דעם אשכול, איז קען זיין מ'האט שוין גערעדט פון די ווערטער בעבר, דעאמלץ זייטס מיר מוחל.
וויאזוי 'שרייבט' מען:
אמאהל צו אמאל
דעמאלטס, דעמאלט, אדער גאר ריכטיג איז דעמאלץ
איהם, אים, עהם
צופיל, צופיהל - וכן: געפיל, געפיהל