חידושים אין שפראך
די אחראים: יאנאש,אור המקיף,אחראי,געלעגער
חידושים אין שפראך
פון צייט צו צייט זעץ איך מיך ארויף אויפן "בלשן" בלאג וואס איז דא אמאל געלינקט געווארן, און איך ליין אדורך זיינע דמיונות (צושטעלן; צומאל הויל) פון ווארט צו ווארט, פון לשון הקודש צו איינע פון די - להבדיל - אנדערע שפראכן.
יעצט האב איך געטראפן אין זיין פורים-צייט ארטיקל א באהאנדלונג איבער די איבערטייטש פון "שושנת" יעקב, צי דאס באדייט א רויז אדער א 'לילי'.
בתוך הדברים ברענגט ער פון אבן עזרא אין שיר השירים אז "שושן" איז מלשון "שש", על שם וואס עס פארמאגט 6 בלעטלעך. און אויפזוכנדיג א בילד פון א 'לילי' זעה איך טאקע אז דער 'לילי' פארמאגט הערליכע 6 בלעטלעך. (נאכמער, דער אבן עזרא זאגט אז דער שושן איז ווייס, און דאס איז דער קאליר פונעם 'לילי', משא"כ א רויז וואס קומט געווענליך אין אנדערע פארבן).
אגב, ברענגט ער דארט ארויס אז די ענגלישע נאמען 'סוזען' שטאמט פונעם לשון הקודש'דיגן 'שושן'.
יעצט האב איך געטראפן אין זיין פורים-צייט ארטיקל א באהאנדלונג איבער די איבערטייטש פון "שושנת" יעקב, צי דאס באדייט א רויז אדער א 'לילי'.
בתוך הדברים ברענגט ער פון אבן עזרא אין שיר השירים אז "שושן" איז מלשון "שש", על שם וואס עס פארמאגט 6 בלעטלעך. און אויפזוכנדיג א בילד פון א 'לילי' זעה איך טאקע אז דער 'לילי' פארמאגט הערליכע 6 בלעטלעך. (נאכמער, דער אבן עזרא זאגט אז דער שושן איז ווייס, און דאס איז דער קאליר פונעם 'לילי', משא"כ א רויז וואס קומט געווענליך אין אנדערע פארבן).
אגב, ברענגט ער דארט ארויס אז די ענגלישע נאמען 'סוזען' שטאמט פונעם לשון הקודש'דיגן 'שושן'.
מיר איז לעצטנס בייגעפאלן אז "זיעה" (שווייס) איז פון שורש "זע" (רירן), דען שוויצן איז א רעזולטאט פון זיך ארומרירן.
אויך "זעזוע" (ציטער) קומט פון זעלבן יסוד, ווייל ביים ציטערן רירן זיך די הענט און קניען זייער שנעל.
אויך: ווען א מענטש ווערט שטארק דערשראקן, רופט מען דאס אן "עס האט אים באגאסן א שווייס", דערפאר קען זיין אז דער "זעזוע" האט אויך צוטאן מיט "זיעה" (שווייס).
אויך "זעזוע" (ציטער) קומט פון זעלבן יסוד, ווייל ביים ציטערן רירן זיך די הענט און קניען זייער שנעל.
אויך: ווען א מענטש ווערט שטארק דערשראקן, רופט מען דאס אן "עס האט אים באגאסן א שווייס", דערפאר קען זיין אז דער "זעזוע" האט אויך צוטאן מיט "זיעה" (שווייס).
איך קען נישט גאראנטירן צו ברענגן יעדן טאג א חידוש אין שפראך, אבער יעצט איז מיין אויג געפאלן אויף א גאר אינטערסאנטע דערהער.
דער מקור חיים (או"ח סי' ג') שרייבט אז "בית הכסא" איז מלשון כיסוי, אזוי ווי בכסה ליום חגינו וואס די גמרא דרש'נט שהלבנה מתכסה בו, על שם וואס מען פירט זיך דארט באשיידן און באהאלטן, אבער עס הייסט נישט על שם א "שטוהל", ווייל בימיהם האט נאך דער שטוהל נישט עקזיסטירט.
לויט דעם דארף מען נישט אין בית הכִּסֵא, נאר אין בית הכֶּסֶא.
דער מקור חיים (או"ח סי' ג') שרייבט אז "בית הכסא" איז מלשון כיסוי, אזוי ווי בכסה ליום חגינו וואס די גמרא דרש'נט שהלבנה מתכסה בו, על שם וואס מען פירט זיך דארט באשיידן און באהאלטן, אבער עס הייסט נישט על שם א "שטוהל", ווייל בימיהם האט נאך דער שטוהל נישט עקזיסטירט.
לויט דעם דארף מען נישט אין בית הכִּסֵא, נאר אין בית הכֶּסֶא.
אין אן אנדער אשכול http://www.ivelt.com/forum/index ... pic&t=1877 האט מען שוין באריכות ארומגערעדט איבער דעם נאר/נער און זיין באדייט און אפשטאם.
דא וויל איך נאר צולייגן א פשט פארוואס יונגע מענטשן רופט מען "נער", ווייל דאס איז פון לשון "שאקלן", און אין די יונגע יארן איז נאך דער מענטש וואקלדיג.. ער ווייסט נאכנישט זיין ענדציל.
דאס איז דער לשון פון ספורנו (שמות ב', ו'): הולד מעת הולדו עד היותו שלם בגידול יקרא 'ילד' – ומעת היותו מתנער ומתנועע בתנועות בלתי שלימות להשיג תכלית יקרא 'נער'.
דאס וואס רש"י טייטשט איבער "נער" שוטה ואין ראוי לגדולה, קלער איך אז דאס איז פון לשון "אויסגעלערט" (מנוער) פון חכמה.
יעצט זוכנדיג אביסל דערוועגן, האב איך געטראפן אן אינטערסאנטע בעל הטורים (בראשית ל"ז, ב') אז "נער" איז אויך בגימטריא "שוטה"..
דא וויל איך נאר צולייגן א פשט פארוואס יונגע מענטשן רופט מען "נער", ווייל דאס איז פון לשון "שאקלן", און אין די יונגע יארן איז נאך דער מענטש וואקלדיג.. ער ווייסט נאכנישט זיין ענדציל.
דאס איז דער לשון פון ספורנו (שמות ב', ו'): הולד מעת הולדו עד היותו שלם בגידול יקרא 'ילד' – ומעת היותו מתנער ומתנועע בתנועות בלתי שלימות להשיג תכלית יקרא 'נער'.
דאס וואס רש"י טייטשט איבער "נער" שוטה ואין ראוי לגדולה, קלער איך אז דאס איז פון לשון "אויסגעלערט" (מנוער) פון חכמה.
יעצט זוכנדיג אביסל דערוועגן, האב איך געטראפן אן אינטערסאנטע בעל הטורים (בראשית ל"ז, ב') אז "נער" איז אויך בגימטריא "שוטה"..
דער ספורנו דארט שרייבט אויך אז דערפאר רופט מען דעם באדינער "נער", ווייל ער איז כסדר "אן די ראן" פאר זיין בעל הבית, ער רוהט נישט און קלאצט נישט, ער איז כסדר וואקלדיג.
א נייע פשט אויפן ווארט נער האב איך יעצט געפונען אין רד"ק (שמואל א' א', כ"ד): נער חריף יודע בין טוב לרע כמו המנער שמנער את הפסולת מן הפשתן:
לויט דעם איז עס א לשון פון אויסשאקלן/סארטירן גוטס פון שלעכטס.
א נייע פשט אויפן ווארט נער האב איך יעצט געפונען אין רד"ק (שמואל א' א', כ"ד): נער חריף יודע בין טוב לרע כמו המנער שמנער את הפסולת מן הפשתן:
לויט דעם איז עס א לשון פון אויסשאקלן/סארטירן גוטס פון שלעכטס.
הרב קרעמער וואונדערבאר!!! א געשמאק אריינצוקומען אהער! לאמיר וואונטשן דעם אשכול א לאנג לעבן..
דאכט זיך אז עס לאזט זיך ענדערש דאס צושטעלן צום פסוק "וכיסית את צאתך", וואס צוליב דעם האט עס באקומען דעם נאמען ביי אידן צוליב דעם "כיסוי".
און אז מען רעדט שוין...איז דאס ווארט "צַאָה" אדער "צואה" משורש יציאה, וויבאלד דאס איז דער אפפאל פונעם גוף וואס ווערט ארויסגעשיקט (צואת האוזן, צואת האף, ).
אן אינטערעסאנטער פשט. למעשה זאגט מען דאך אויף אידיש אויך "א שיק-אינגל" אדער "שיק-יונג", און דאס וואלט געדארפט זיין פשוט צוליב דעם וואס א דינער איז געווענליך א יונג.
פונקט פארקערט פון "שוטה"? א שארפער גאר? פאקטיש וועט מער פארשטענדליך זיין די ווערטער פון שר המשקים מיט דעם פשט, וויבאלד לויטן פשוט'ן פשט זעט נישט אויס אז ער זאל וועלן רעדן שלעכטס אויף יוסף. דאך, איז דאס זייער א מאדנער פשט, וויבאלד א "נער" (יונג/ל) איז געווענליך אומרייף און נישט קלוג.
דער מקור חיים (או"ח סי' ג') שרייבט אז "בית הכסא" איז מלשון כיסוי, אזוי ווי בכסה ליום חגינו וואס די גמרא דרש'נט שהלבנה מתכסה בו, על שם וואס מען פירט זיך דארט באשיידן און באהאלטן, אבער עס הייסט נישט על שם א "שטוהל", ווייל בימיהם האט נאך דער שטוהל נישט עקזיסטירט.
דאכט זיך אז עס לאזט זיך ענדערש דאס צושטעלן צום פסוק "וכיסית את צאתך", וואס צוליב דעם האט עס באקומען דעם נאמען ביי אידן צוליב דעם "כיסוי".
און אז מען רעדט שוין...איז דאס ווארט "צַאָה" אדער "צואה" משורש יציאה, וויבאלד דאס איז דער אפפאל פונעם גוף וואס ווערט ארויסגעשיקט (צואת האוזן, צואת האף, ).
דער ספורנו דארט שרייבט אויך אז דערפאר רופט מען דעם באדינער "נער", ווייל ער איז כסדר "אן די ראן" פאר זיין בעל הבית, ער רוהט נישט און קלאצט נישט, ער איז כסדר וואקלדיג.
אן אינטערעסאנטער פשט. למעשה זאגט מען דאך אויף אידיש אויך "א שיק-אינגל" אדער "שיק-יונג", און דאס וואלט געדארפט זיין פשוט צוליב דעם וואס א דינער איז געווענליך א יונג.
א נייע פשט אויפן ווארט נער האב איך יעצט געפונען אין רד"ק (שמואל א' א', כ"ד): נער חריף יודע בין טוב לרע כמו המנער שמנער את הפסולת מן הפשתן:
פונקט פארקערט פון "שוטה"? א שארפער גאר? פאקטיש וועט מער פארשטענדליך זיין די ווערטער פון שר המשקים מיט דעם פשט, וויבאלד לויטן פשוט'ן פשט זעט נישט אויס אז ער זאל וועלן רעדן שלעכטס אויף יוסף. דאך, איז דאס זייער א מאדנער פשט, וויבאלד א "נער" (יונג/ל) איז געווענליך אומרייף און נישט קלוג.
די געשפרעך איבער רעכט/גערעכט/ריכטער וכדומה, האב איך אפגעטיילט אלס א פרישע אשכול.
---
די ווארט "פלגס" וואס געפונט זיך אין די משנה, באדייט א שעפסל וואס איז אלט צווישן 1 יאר מיט 1 טאג, און 1 יאר מיט 31 טעג.
איך האב געפונען 3 טייטשן אויפן ווארט: דער רמב"ם אין פירוש המשניות (פרה פ"א מ"ג) שרייבט אז דאס איז א צוזאמגעשטעלטע ווארט פלג-גס, און איר באדייט איז "העדר הגדר", עס פעלט דער גדר דערפון, עס איז נישט יונג און נישט אלט.
אביסל ענליך צו דעם קען מען זאגען אז פלגס איז צוזאמגעשטעלט פון 2 ווערטער, פלג/גס, עס איז האלב-גרויס.
פלג-ס איז א רמז אז עס איז נאר 1 יאר מיט "האלב פון 60" טעג אלט.. (מלאכת שלמה פרה פרק ראשון).
---
די ווארט "פלגס" וואס געפונט זיך אין די משנה, באדייט א שעפסל וואס איז אלט צווישן 1 יאר מיט 1 טאג, און 1 יאר מיט 31 טעג.
איך האב געפונען 3 טייטשן אויפן ווארט: דער רמב"ם אין פירוש המשניות (פרה פ"א מ"ג) שרייבט אז דאס איז א צוזאמגעשטעלטע ווארט פלג-גס, און איר באדייט איז "העדר הגדר", עס פעלט דער גדר דערפון, עס איז נישט יונג און נישט אלט.
אביסל ענליך צו דעם קען מען זאגען אז פלגס איז צוזאמגעשטעלט פון 2 ווערטער, פלג/גס, עס איז האלב-גרויס.
פלג-ס איז א רמז אז עס איז נאר 1 יאר מיט "האלב פון 60" טעג אלט.. (מלאכת שלמה פרה פרק ראשון).
- farshlufen
- שר שלשים אלף
- תגובות: 35146
- זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג נאוועמבער 16, 2007 8:26 am
- לאקאציע: אויף די פאליצעס אין ספרים שאנק
- farshlufen
- שר שלשים אלף
- תגובות: 35146
- זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג נאוועמבער 16, 2007 8:26 am
- לאקאציע: אויף די פאליצעס אין ספרים שאנק
- farshlufen
- שר שלשים אלף
- תגובות: 35146
- זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג נאוועמבער 16, 2007 8:26 am
- לאקאציע: אויף די פאליצעס אין ספרים שאנק
- farshlufen
- שר שלשים אלף
- תגובות: 35146
- זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג נאוועמבער 16, 2007 8:26 am
- לאקאציע: אויף די פאליצעס אין ספרים שאנק
אוועק = א וועג
נעכטן האבן מיר אין א שכינות'דיגע אשכול געמאכט א ווערטל איבער איינער וואס האט געוואלט זאגען אז ער האט א מהלך צו גיין און האט זיך אויסגעדרוקט אויף
ענגליש "I HAVE TO GO A-WAY"', עס איז געווען א גוטע ווערטל, אבער למעשה האב איך זיך איבערגעקלערט אז די ווארט AWAY איז טאקע נישט מער ווי א-וועג, און ווען מען זאגט פאר איינעם GO AWAY מיינט מען צו זאגען "גיי א וועג".
יעצט איז שוין גאר גרינג צו כאפן מיין עיקר פונקט, אז די ווארט "אוועק" איז מיסודו געווען "אוועג" און פונקט ווי די ענגלישע ווארט איז עס באשטאנען פון צוויי ווערטער "א-וועג", נאר לויטן אויסשפראך פון געוויסע געגענטער האט זיך דאס געביטן אויף "א-וועק" מיט א ק', א שטייגער ווי נייגעריג/נייגעריק א.א.וו.
יעצט, ווען א מענטש גייט ל"ע "אוועק", מיינט דאס אויך אז ער איז געגאנגען "כדרך כל הארץ" -- אויפן לעצטן "וועג"...
נעכטן האבן מיר אין א שכינות'דיגע אשכול געמאכט א ווערטל איבער איינער וואס האט געוואלט זאגען אז ער האט א מהלך צו גיין און האט זיך אויסגעדרוקט אויף
ענגליש "I HAVE TO GO A-WAY"', עס איז געווען א גוטע ווערטל, אבער למעשה האב איך זיך איבערגעקלערט אז די ווארט AWAY איז טאקע נישט מער ווי א-וועג, און ווען מען זאגט פאר איינעם GO AWAY מיינט מען צו זאגען "גיי א וועג".
יעצט איז שוין גאר גרינג צו כאפן מיין עיקר פונקט, אז די ווארט "אוועק" איז מיסודו געווען "אוועג" און פונקט ווי די ענגלישע ווארט איז עס באשטאנען פון צוויי ווערטער "א-וועג", נאר לויטן אויסשפראך פון געוויסע געגענטער האט זיך דאס געביטן אויף "א-וועק" מיט א ק', א שטייגער ווי נייגעריג/נייגעריק א.א.וו.
יעצט, ווען א מענטש גייט ל"ע "אוועק", מיינט דאס אויך אז ער איז געגאנגען "כדרך כל הארץ" -- אויפן לעצטן "וועג"...
- farshlufen
- שר שלשים אלף
- תגובות: 35146
- זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג נאוועמבער 16, 2007 8:26 am
- לאקאציע: אויף די פאליצעס אין ספרים שאנק
בדרך צחות גמור:
פארוואס הייסט א שבועה אויף אידיש 'שווערן'? (אדרבה, אויב איינער קען מיר טרעפן דעם ווארט אין דויטש וכדומה, איך בין נייגעריג אויב דאס שטאמט פון דארטן).
איך האב היינט געזעהן א תוס' (כתובות ע"ה ע"ב) בשם רבינו חננאל (הובא בערוך ערך תבר א') אז "תברא" (מי ששנה זו לא שנה זו) איז א לשון שבועה.
נו, פון תברא (אויף אראמיש) ביז "שבר" / "שווער" איז שוין נאר א קאצן שפרונג.
פארוואס הייסט א שבועה אויף אידיש 'שווערן'? (אדרבה, אויב איינער קען מיר טרעפן דעם ווארט אין דויטש וכדומה, איך בין נייגעריג אויב דאס שטאמט פון דארטן).
איך האב היינט געזעהן א תוס' (כתובות ע"ה ע"ב) בשם רבינו חננאל (הובא בערוך ערך תבר א') אז "תברא" (מי ששנה זו לא שנה זו) איז א לשון שבועה.
נו, פון תברא (אויף אראמיש) ביז "שבר" / "שווער" איז שוין נאר א קאצן שפרונג.
חידושים מיינט דאך נישט דוקא בליציגע בייפאלן אדער גאר נייע געדאנקן, ווי עס שטייט אין ספרים אז דער וואס קען נישט מחדש זיין חידושי תורה זאל כאטש זעהן צו לערנען יעדן שבת א פרישע זאך וואס ער האט קיינמאל נישט געלערנט און דאס וועט גערעכנט ווערן אויף זיין קאנטע פון "חידושי תורה".
וועל איך דא אראפשרייבן א חידוש וואס איך האב באמערקט ביים מעביר סדרה זיין (פ' קדושים), אז די ווארט "סבא" אין אראמיש שטאמט פונעם ווארט "שיבה" אין לשון הקודש.
אגב, איז אינטערסאנט אז דער תרגום אונקלוס טייטשט מפני שיבה תקום והדרת פני זקן "מן קדם דסבר באוריתא תקום ותהדר אפי סבא", קוקט אויס ווי ער טייטשט איבער "זקן" אלס "סבא" און נישט "שיבה", אבער דער רמב"ן איז מסביר אז די ווארט זקן איז פשוט מגלה אז מען רעדט דא סיי פון א שיבה בתורה און סיי פון שיבה בימים, און סבא בלייבט ווידער די איבערטייטשט פון שיבה.
(איך מיין אז אויף ענגליש רופט זיך דאס SAGES, א ווארט וואס באדייט עלטער און קלוגשאפט צוזאמען -- איינער ווייסט אנדערש?)
וועל איך דא אראפשרייבן א חידוש וואס איך האב באמערקט ביים מעביר סדרה זיין (פ' קדושים), אז די ווארט "סבא" אין אראמיש שטאמט פונעם ווארט "שיבה" אין לשון הקודש.
אגב, איז אינטערסאנט אז דער תרגום אונקלוס טייטשט מפני שיבה תקום והדרת פני זקן "מן קדם דסבר באוריתא תקום ותהדר אפי סבא", קוקט אויס ווי ער טייטשט איבער "זקן" אלס "סבא" און נישט "שיבה", אבער דער רמב"ן איז מסביר אז די ווארט זקן איז פשוט מגלה אז מען רעדט דא סיי פון א שיבה בתורה און סיי פון שיבה בימים, און סבא בלייבט ווידער די איבערטייטשט פון שיבה.
(איך מיין אז אויף ענגליש רופט זיך דאס SAGES, א ווארט וואס באדייט עלטער און קלוגשאפט צוזאמען -- איינער ווייסט אנדערש?)