וואס מאכט א ווארט 'אידיש'?

[יאהאן וואלפגאנג]

קאמפאטיזירט איז מן הסתם קאפירירט דורך "דער שטערן" וואס צייכנט זיך אויס מיטן אינווענטירן נייע ווערטער וואס האבן נישט קיין הענט און קיין פיס.

[אנדי פעטיט]

לכאורה איז די ריכטיגע וועג צו שרייבן 'קאמפאזיטירט' אדער 'קאמפאזירט'. אזוי מיינעך.

[דיזע ערצעלונג]

10,000 דאלאר אפפער פאר יעדן איינעם וואס טרעפט א ווארט אינעם שטערן וואס איז "אויפגעמאכט".

[שמערי בערי]

קאמפאטיזירט איז מן הסתם קאפירירט דורך "דער שטערן" וואס צייכנט זיך אויס מיטן אינווענטירן נייע ווערטער וואס האבן נישט קיין הענט און קיין פיס.

כ'מיין אנשטאט דער שטערן זאלסטו ענדערש זאגן ר' סענדער דייטש....
פארשטאציע?

[יאהאן וואלפגאנג]

WOW, איך מיין אז איך גיי זיך שוין נעמען זוכן אינעם שטערן.

א געלעגנהייט צו ווערן אן עושר.

[איך_הער]

10,000 דאלאר אפפער פאר יעדן איינעם וואס טרעפט א ווארט אינעם שטערן וואס איז "אויפגעמאכט".

דיזע, אז אט די תגובה האטעך ארויס געשלעפט פונעם לאנגן בערן שלאף דא ביינונז, האטצעכעס אויסגעצאלט.

[יאהאן וואלפגאנג]

אוקיי, רבותי. איך האב זיך דא אנגעזאמלט א פאק מיט "דער שטערנס" און מיר הויב מיר אן דעם שפיל.

דער שטערן, תמוז תשס"ז, יוני 07' נומער 46 - ערשטע זייט אויפן דעקל וז"ל "שוידערליכע אויפדעקונג: א טעראר טרענירונגס-לאגער אין די קעטסקיל בערג!"

טרענירונגס? טרענירן?

דער שטערן, תמוז תשס"ז, יוני 07' - פערטע בלאט אינעם ערשטן מעלדונג וז"ל: ..."אדער אויב אייער געשעפט איז אויסגעלאפן פון 'דער שטערן..."

איז דאס א ליטערארישע איבערטיישט פון ran out? איר מיינט צו זאגן אויב אייער געשעפט איז אויסגעגאנגען פון "דער שטערן"?


דער שטערן, תשרי תשס"ח, סעפטעמבער 07' נומער 49- זייט 21 וז"ל: "אין ענדע 998' האט ביןי לאדין געגעבן זיין צושטימונג פאר מאכאמעד, אז ער זאל אנפאנגען ארגאניזירן די אטאקע, און א רייע מיטינגען זענען פארגעקומען אינעם פרילינג פון 999' אויסצופלאנירן די דעטאלן פון דער אטאקע. ביי די מיטינגען..."

מיטינגען? דעטאלן?

מיר ווארטן אויף אן ענטפער און אויף די געלט.

[אבאמא09]

איז דאס א ליטערארישע איבערטיישט פון ran out? איר מיינט צו זאגן אויב אייער געשעפט איז אויסגעגאנגען פון "דער שטערן"?

אויסגעגאנגען??? חס וחלילה אז מיין געשעפטסמאן וועט אויסגיין פון ליינען דעם שטערן, ווי וועל איך קויפן נעקסטע חודש דעם שטערן?

ערענסט גערעדט: סיי אויסגעגאנגען, אין סיי אויסגעלאפן, זענען געווארן אויסדריקן אויף "סי שוין נישט דא" סאך פאר סאט אויפגעשיינט "דער שטערן", אין לכאורה פארמאגט נישט קיינער פון די צוויי מער ביאור ווי דעם אנדערן.

[מאשקע]

יאהאן, דו ברענגסט ארויס זייער גוטע פוינטס, אבער דו באקומסט נישט קיין פרוטה אחת; די ווערטער זענען די יוצאי חלציו פון ר' סענדר ע"ה און נישט פון ר' שמעון נ"י.

[איזאק]

וואס האט דער שטערן פון תשס"ח מיט ר סענדער ? פארוואס בלעימט מען אים ? ווער זאגט אז דער שטערן רעדאקטער האט בכלל אמאל געלייענט ר סענדערס ארטיקלן ? איך פארשטיי נישט די קאנעקשן דא.

[מאשקע]

פארשטייסט טאקע נישט? ר' סענדר האט מחדש געווען ווערטער און זיי אריינגעברענגט אין אידישן לעקסיקאן. נאכדעם איז עס שוין באניצט געווארן דורך יעדן אידישן שרייבער פון דעמאלטס ביז היינט.

אלע ענגלישע "tion" ווערטער זענען אויף א מיסטעריעזן אופן געאידישט געווארן צו "ציע". טראנספארטאציע, אדמיניסטראציע, קאמבינאציע, קאאליציע, טראדיציע, שפעקולאציע, טראנזאקציע, פעדעראציע, אמביציע, אמוניציע, רעוואלוציע, רעזאלוציע, פאפולאציע, אינסטיטוציע, אילומינאציע, וואקסינאציע, וואקאציע, מאטיוואציע. גענוג?

ווער האט 'געמאכט' די ווערטער?

[איזאק]

האלטס טאקע אז ער האט ערפינדן רעוואלוציע, רעזאלוציע ??? I dont think so, איך קען דיר ווייזן א אידישע ליכט פון תשי"ב ווי די ווערטער זענען דארטן, דעמאלס איז שוין זיין איינפלוס געווען אזוי גרויס אין עולם השרייבעריי ?...

און ווי קומט די ווערטער דא אריין בכלל ? יאהאן האט געברענגט גאנץ אנדערע ווערטער וואס האט גארנישט מיט tion

[יאהאן וואלפגאנג]

צוערשט, א גרויסן דאנק פאר איזאק פארן ארויסברענגן די ווערטער וואס איך וואלט ווען געשריבן אין די צייט וואס איך בין נישט געווען (עטליכע שטונדען, סך הכל...)

הרב ר' מאשקע, האסט אפשר אפגעמאכט א גוטן דיעל (אידיש? ניין? זיכער? בלעים ר' סענדער!) מיט דיזע?

איזאק זאגט דאך א גוטע טענה, און איך שריי דאס זעלביגע. "טרענירונגס-לאגער" איז ר' סענדער? "מיטינגען" איז ר' סענדער? וואספארא מין ווארט איז דאס מיטינגען? ביטע, פארשעם נישט אזוי ר' סענדער (און דיך אליין...)

אגב, צענדליגע פון די tion ווערטער זענען טאקע נישט ר' סענדער. ער האט אפשר צוגעלייגט א טוץ נייע ווערטער, אבער נישט אלעס איז זיינע איינפאלן. עס זענען דא צענדליגע ווערטער וואס זעהן אויס מאדנע בלויז ווייל מען האט זיי קיינמאל נישט געהערט און געזעהן בעפאר.

[מיללער]

צו ר' סענדר צו ר' חיים צו ר' שמעון ווייסיך נישט אבער די אלע ווערטער זענען שוין אויסגעדראשען און ווערט שוין גענוצט יארן לאנג אינעם אידישען ליטעראטור (כ'רעד שוין נישט פון 'אויסעגלאפען' וואס איז א ריין אידישע ווארט לדעתי) און נישט 'דער שטערן' איז דער מחדש דערפון.

[יאהאן וואלפגאנג]

צו ר' סענדר צו ר' חיים צו ר' שמעון ווייסיך נישט אבער די אלע ווערטער זענען שוין אויסגעדראשען און ווערט שוין גענוצט יארן לאנג אינעם אידישען ליטעראטור (כ'רעד שוין נישט פון 'אויסעגלאפען' וואס איז א ריין אידישע ווארט לדעתי) און נישט 'דער שטערן' איז דער מחדש דערפון.

דאס איז דער תירוץ? אז א צווייטער נארישער שרייבערל האט פאבריצירט די ווערטער נאכן זיך אנעסן מיט א טוץ ארבעס?

אגב, וואס איז דאס "ליטעראטור"? דער בלאט? מיטינגען?

[מאשקע]

אקעי, נישט אלעס ר' סענדר, נאר עטליכע נאך פריער ווי אים, צב"ש די שרייבערס אין די אידישיסטישע צייטונגען. הכל מודים אז ר' סענדר האט געמאכט (אדער אימפארטירט פון די אידישיסטישע) הונדערטער נייע ווערטער. אויב איז עס געאידישט געווארן דורך דעם פארווערטס - צב"ש - און איז באנוצט געווארן ביי די אידישיסטן, האט עס ר' סענדר אריינגעברענגט אינעם היימישן חסיד'ישן לעקסיקאן. איך האב נישט קיין טענות אויף אים, ווייל ווען נישט דעם וואלט מען געשריבן היינט מער ענגליש ווי אידיש (מ'וואלט געשריבן טראנספארטעישאן און אדמיניסטרעישאן), אבער פאקטיש איז ער געווען דער וואס האט עס אריינגעברענגט.

עכ"פ ר' שמעונ'ן קענסטו זיכער נישט באשולדיגן דערין, ווייל ער האט קיין איינע פון די ווערטער נישט מחדש געווען (כ'האף אבער אז ער האט נישט תומך יתדותיו געווען אויף די א.ג. ליטעראטור וואס דו האסט אויסגערעכנט אין דיין לעצטן תגובה).

און יא, איך האב א "דיעל" (געשעפט, אפמאך) מיט דיזע, אז וויבאלד איך האב אים איינגעשפארט 10,000 דאלאר, באקום איך 5,000 דערפון... בבחינת גם לי גם לך יהי'...

[יאהאן וואלפגאנג]

מאשקע,

דו טוסט זיך באציען צו די tion ווערטער איינמאל און נאכאמאל, אבער נישט צו די ווערטער וואס איך האב אראפגעברענגט.

לאמיר נעמען די ווארט "מיטינגען" צום ביישפיל, ווייל איך מיין אז דאס איז די בעסטע פון אלעס. קענסט מיר ווייזן א ר' סענדער דערויף? א פארווערטס? אן אלגעמיינער? א שלום אש? א שלום עליכם? א כ'ווילנישטזאגנוואס?

[מאשקע]

כאפ מיך נישט ביים ווארט. כ'האב נאר געניצט די "אציע" ווערטער אלס ביישפיל, אבער דאס זעלבע איז מיט אלע אנדערע ווערטער.

צי כ'קען דיר ווייזן א ר' סענדר מיט דעם ווארט מיטינג? קען זיין. אדער יא, אדער נישט. אז כ'וועל טרעפן וועל איך דיר ווייזן, און אז נישט זאלסטו מיך כאפן ביים ווארט אז כ'האב געזאגט וכו'.

[יאהאן וואלפגאנג]

איין מינוט נאר ביטע, פארוואס זאל איך דיר נישט כאפן ביים ווארט? איז דאס ווארט מיטינגען אויפגעטראכט אבער יא? יא, יא. מ'זעהט אז פאר דיר איז עס נישט קיין רעדע פון צען טויזענט גרינע אמעריקאנע (אומווערטבארע) דאלארן.
איך האב געטראפן דאס ווארט מיטינגען, און דערמיט פלאטער איך, הא? ווארט נאר ווארט, מארגן גייט מען פארברענגן נאך 4-5 מינוט אויפן בערגל "דער שטערנס" און מען וועט דארט ארויסקלויבן די טויזענטערס.

[מאשקע]

זאג איך דיר אז דאס ווארט "מיטינגען" אין וועלכע דו האסט דיך אזוי שטארק פארליבט, איז "נישט" - נאכאמאל: נישט - נתחדש געווארן דורך "דער שטערן". עס איז פיל עלטער פון אים און דיר צוזאמען.

[יאהאן וואלפגאנג]

אפשר קענסטו מיר אנגעבן א מראה מקום?

[מאשקע]

ניין, איך קען דיר נישט, ווייל איך האב נישט אנגעסטאקט די "אידן" פון אלע יארן. אבער ווען כ'וועל טרעפן, וועל איך דיר זיכער ברענגען.

און זייטיג (ביסיידס...), האב איך נישט געקענט אליינס טון די ארבעט דא פון זיך טענה'ן, בין איך געגאנגען און אראפגערופן א גרויסן חסיד'ישן עקספערט און היסטאריקער אין דער אידישער שפראך. ער וועט באלד אריינקומען דאהי, און דאן וועט זיין ריכטיג אקציע (עקשאן).

דערווייל בלייב איך מיט מיין היטל און דו מיט דיין נעק-טיי, יא?

[יאהאן וואלפגאנג]

אין אנדערע ווערטער, דו זאגסט אז ר' סענדער האט געשריבן "מיטינגען"? WOW, ר' סענדער האט שוין לאנג זיך נישט אזוי געדרייט דארט אונטען.

ערלעדיגט, איך קען קוים ווארטן צו הערן פון יענעם. לאמיר זיך אנגרייטן די דאס, די בתי ידות

[זארעכפעפער]

אנטשולדיגט מיר אלע, נאך אלעם זוך איך דאך וואו אריינצושטיפן מיין נאז... גוט, וועל איך דאס דא אריינשטיפן...

איך גיב רעכט פאר יאהאנע'ן!

סענדער דייטש'ענס אידיש איז א קלארער אידיש. ער האט קיין ווערטער נישט מחדש געווען. פון וויפיל איך האב נאר געליינט פון אים (גאנץ אסאך...) און נאכגעגאנגען זיינע אויסדריקן, האב איך אלץ געטראפן אז זיינע ווערטער געפונען זיך אפ אין די ווערטער ביכער. דאס צולייגן דעם צע – TION צו ווערטער איז א נארמאלע זאך. די אלע ווערטער זענען געווענדליך אינטערנאציאנאלע ווערטער (מער ווייניגער פון לאטיין), און אין אלע שפראכן ווערן צוגעלייגט צו די נאציאנאלע ווערטער זייער אייגנארטיגער אויסדריק און אידיש איז נישט אנדערשט.

א חוץ מזה וואס איך פארשטיי דיך נישט רב מאשקע, ווער האט בכלל רעפארמירט און אויפגעארבעט דאס אידישע שפראך אויב נישט יענע חברה?...
*

און יא, שלום עליכם 'יאהאן וואלפגאנג', דער באקאנטער דייטשער פראפעסער און ערפינדער פון די מאדערענע דייטשע שריפטן, וועלכער האט געלעבט אין דייטשלאנד אין אינמיטן דעם ניינצנטן יאר הונדערט. באמת, גלייך ווען איך האב געזען א ניק אונטער דעם נאמען האב איך אינזין געהאט אז מיר האבן אריינגעכאפט א גוט פישל, עפעס אזוינס און אזעלכעס. בלויז דער נאמען האט שוין געצויגן מיין נייגער. ליינענדיג דיינע תגובות דא דארט זע איך אז איך האב מיך נישט גענארט! (און א בחינה פון שמך נאה לך...).

איך האלט אז דער עולם דא באגרייפט נישט דיינע טאלאנטן און ידיעות. איך ליין איטליכע פון דיינע תגובות מיט דורשט. איך האף אז דיין אריינקום צו אונזער קרעמל וועט אויפלעבן אסך אסך נושאים וועלכע ליגן פארטונקלט. איך ווארט מיט שפאנונג!

[אידיש]

איך האב מורא מ'וועט מיר דא וועלן טון וואס די איבעריגע מרגלים האבן געוואלט טון פאר כלב בן יפונה, ווייל איך זע זיך דא ארום מיט א דעה וואס וועט זיין אין קעגנזאץ צו א היפש ביסל רעאקציעס וואס זענען דא געשריבן געווארן היינט.

פונדעסטוועגן, לאמיך ריזיקירן...

ערשטנס, סאכדעס. כ'קען פרובירן אפן האלטן מיין מויל, אזוי לאנג ווי מיינע אויגן קענען זיך האלטן אפן...

איצט ערנסט...

ארויסברענגען און דאנקען זענען ביידע מיט אן עי"ן פארן ן'. מאשקע, דאנקען איז נישט קיין אדיעקטיוו (שם תואר). עס איז דער לשון-רבים פון דאנק, וואס איז א זאכווארט (שם עצם).

יאהאן,
ס'איז גארנישט שלעכט נישט מיט טרענירונגס און טרענירן (הגם עס זענען דא נאך ווערטער אויף דעם, ווי איבונגען, געניטונגען, אויסשולונגען וכו'). ס'איז א כשר אידיש ווארט.

אזוי אויך מיטינגען און דעטאלן, הגם מ'קען זאגן קאנפערענצן, צוזאמענקונפטן, פארזאמלונגען, צוזאמענפארן, צוזאמענטרעפן, באגעגענישן וכו' און אזוי אויך פרטים און איינצלהייטן. לדעתי זענען די דערמאנטע צוויי היינט אויך כשר - כאטש גע'מל'טע צי גע'טובל'טע - אידישע ווערטער.

אגב, יאהאן און אלע - ממש אטוו טאחפליק, אבער וויבאלד יאהאן רעדט דא פון געלט, און מ'רעדט דא פון אידיש - אזוי ווי איך שרייב איצט די דאזיגע שורות, קלאפט אריין א אינגערמאן אין מיין אפיס און גיט מיר פופציג סענט. וואס איז? איך האב אים נעכטן געגעבן לעקציעס אין די כללים פון אידיש און ער איז מיר שולדיג געבליבן פופציג סענט. איז שטעלט אייך פאר. ער פאלט מיר אריין דא איצט, ספעציעל געקומען אפגעבן פופציג סענט. זעט איר וואס הייסט א צדיק? מ'רעדט נישט דא פון קיין עשרת אלפים - פופציג סענט! איך האב אים געלערנט אידיש, אבער ער האט מיר געלערנט א פרק אין ערליכקייט. לאמיר זיך אלע אפלערנען פון אזעלכע ערליכע און נאבעלע מעשים!

צוריק צום ענין. נעקסט...

מאשקע, איך בין שטארק מחולק מיט דעם אז ר' סענדער זאל האבן מחדש געווען די ווערטער. ער האט אפשר אביסל גענאשט פון די וואס האבן געקענט, און ער האט זיך ביי זיי אביסל געלערנט, אבער ער האט זיי נישט געשאפן און ער האט זיי נישט אריינגעברענגט אין אידיש. די ווערטער האבן עקזיסטירט (און, יאהאן, יא, אין דער ליטעראטור) נאך אין דער "אלטער היים", און אויך אין דער "היימישער" ליטעראטור, כאטש טייל וועלן זיך דינגען אויף דער דעפיניציע פון "היימיש". זיי זענען שוין דארט "געאידישט" געווארן, פיל, פיל יארן פריער. אויסער דעם זענען דאס אינטערנאציאנאליזמען, וואס זענען אריינגעקומען פונקט אזוי אין העברעאיש, אין רוסיש און נאך שפראכן. אין העברעאיש, למשל, איז עס נישט ציע, אבער ציאח (צי-ה), אבער אין רוסיש, אזוי ווי אין אידיש, ציע. איך האלט אז די ווערטער זענען אפט שטארק ניצליך פאר דער רייכקייט פונעם ווערטער-אוצר, הגם אפט קלינגען זיי נישט אזוי היימיש-אינטימליך אידישליך, און ווען עס זענען דא "ריין-אידישע" (לאמיר זאגן, לאטיינישע, צי ווייס איך וואס) אלטערנאטיוון, איז אפט פיל געשמאקער צי ניצן זיי, ווי איידער די אינטערנאציאנאליזמען, אבער דאך זענען די לעצטע אויך שטארק ניצליך, און בפרט ווען עס בעט זיך נאך א סינאנים, צ.ב.ש. ווען דאס ווארט ווערט דערמאנט מער ווי איין און אוודאי מער ווי צוויי מאל אין איין פאראגראף. דאס באדייט אבער נישט אז מ'קען פארטיגערהייט אריבערפירן לאסט-וואגאנען מיט אינטערנאציאנאליזמען אין אידיש. עס קלאפט נישט. עס דארף דורכגיין א נאטירליכן פראצעס. מ'קען נישט בלויז "אריינצווינגען" ווערטער אין אידיש. וואס עס "מעג" און וואס עס "טאר נישט" אנגענומען ווערן אלס אידיש, גוט, דאס איז שוין א קאנטראווערסאלע און פארצווייגטע טעמע. לאמיר זיך נישט דא אריינלאזן דערין. פון די ווערטער וואס דו האסט אויסגערעכנט, וואלט איך אויסגעשלאסן די פאלגנדע: פאפולאציע, אילומינאציע, וואקסינאציע. ס'איז מיר שווער צו גלייבן אז ר' סענדער האט זיי יא באנוצט. עס קלינגט גיכער ווי חידושים פון היינטיגע פריש-געבאקענע (אבער נישט דערבאקענע) שרייבערלעך.

יאהאן, דא האסטו איינס פון פארווערטס אויף "מיטינגען":
---
Mar 22, 2008 ... אחז דער באחקאחנטער מאחנהעטענער דאטקטער-סאטציאחליסט האטט זיך זעלטן באחטייליקט אין די קאטמוניסטישע מיטינגען, און האטט מער ליב ...
yiddish.forward.com/node/1276
---

און דא האסטו איינס פון "אלגעמיינער":

---די גרויסע פראחגע איז, ווי סך פאטרשריט, אויב בכלל, זענען ליבני און קוריי אייגנטלעך געווען אימשטאחנד צו מאחכן דערווייל, אין די אחלע ביז-איצטיקע מיטינגען ...
www.algemeiner.com/generic.asp?print=true&id=4894
---