וואס באדייט די ווארט?

[שעפטיל]

וואס איז די פונקליכע אפטייטש פון 'ווערק'?
מה רבו מעשיך ה'. וואו ווינדערליך זענען דיינע 'ווערק', באשעפער.
אדער:
ער האט געטוהן א מעשה אשר לא יעשה.
ער האט געטוהן א 'ווערק' אשר לא 'ווערקליכן'..?
קען גאר זיין, אז מעשה = ארבעט = ווערק = ווארק (work) איז פון איין שורש?

[קרעמער]

דיין לעצטע שורה איז אומפארשטענדליך, ווייל מעשה איז לשון הקודש, און ווערט איבערגעטייטשט אויף אידיש: אקט/טאהט. בעת עבודה ווערט איבערגעטייטשט ארבעט/ווערק (יא, די זעלבע ווארט ווי WORK).

[שעפטיל]

למעשה איז די אפטייטש פון מה רבו, ווי וואונדערליך זענען דיינע ווערק. זאל זיין אז זי טייטש איז 'וואו ווינדערליך זענען דיינע טאהטן - אקטן'?
קאן זיין, איך האב זיך נישט געקענט דערמאנען דעם ווארט, יש"כ

[אינטעליגענט]

חברה

"מעשה" טייטשט "טאט" [טואינג], דהיינו דער זאך ווארט פאר "טוען".
"פעולה" ווידעראום, איז ווערק.
"עבודה" איז דינסט. [אן עבד איז אין דינסט פאר זיין הער, דהיינו ער דינט אים. עבודה שבלב, עבודת התפלה, איז דינסט צום רבוש"ע, אים דינען].

"ארבעט", איז נאך א טערמין וואס גייט אריין אין עבודה. אבער "עבודה", איז נישט שטענדיג "ארבעט".

[israel]

אלעמען האבן טעות געהאט.
ווערק מיינט א פארבריצירונג. עמצער האט פארבריצירט עפּעס, עמעצער האט גאמאכט א טיש פון העלצער, זאג איך דער טיש איז זיין ווערק. און דעריבער מה רבו מעשיך ה'. ווי וואונדערלעך זענען דיינע ווערק, באשעפער.
אבער א פעולה, א מעשה אן צו פארבריצירן עפעס הייסט א טאט, אדער טואונג, ער האט געטוהן א מעשה אשר לא יעשה.
און דעריבער א בית מלאכה הייסט ווערקשטעל, ווייל אין א ווערקשטעל, מען פארבריצירט זאכן.
דער מענטש וואס מאכט ווערקן הייסט מייסטער, אומן. און מלאכת מחשבת, הייסט מייסטערווערק, דהיינו א מלאכה וואס מען מאכט מיט א סאך מייסטערשאפט. (= expertise)

[israel]

וואס מיינט אָנגעזאָלעט

אָנגעזאָלעט אויפן האַרצן, מאַכט מען אַ לחיים.

אױפֿן האַרצן איז אים געװען אָנגעזאָלעט ביז גאָר.

[israel]

וואס מיינט נייערט?

נייערט = נאר.

[אינטעליגענט]

אלעמען האבן טעות געהאט.
ווערק מיינט א פארבריצירונג. עמצער האט פארבריצירט עפּעס, עמעצער האט גאמאכט א טיש פון העלצער, זאג איך דער טיש איז זיין ווערק. און דעריבער מה רבו מעשיך ה'. ווי וואונדערלעך זענען דיינע ווערק, באשעפער.
אבער א פעולה, א מעשה אן צו פארבריצירן עפעס הייסט א טאט, אדער טואונג, ער האט געטוהן א מעשה אשר לא יעשה.
און דעריבער א בית מלאכה הייסט ווערקשטעל, ווייל אין א ווערקשטעל, מען פארבריצירט זאכן.
דער מענטש וואס מאכט ווערקן הייסט מייסטער, אומן. און מלאכת מחשבת, הייסט מייסטערווערק, דהיינו א מלאכה וואס מען מאכט מיט א סאך מייסטערשאפט. (= expertise)

ר' ישראל
פון וואנעט נעמט איר אייערע פסקים?
ביי מיר איז נאך אלץ קלאר.
פועל=ווירקער [WORKER] [אין היינטיגע אידיש=ארבעטער], פעיל=ווירקזאם, פעולות=ווערק, פעול=באווירקט, בפועל=ווירקליך. ועוד הרבה.
ווי טייטשט איר "כל פעל ה' למענהו", "וידע כל פעול כי אתה פעלתו", ועוד הרבה? בוודאי זענען דאס פאבריצירונגען בפועל. סיי פעולה און סיי מעשה קענען געזאגט ווערן אויף למעשה'דיגע פעולות.
און דאס וואס "איר זאגט און דעריבער מה רבו מעשיך ה'. ווי וואונדערלעך זענען דיינע ווערק, באשעפער.", מאן יימר מען קען נישט זאגן ווי גרויס זענען דיינע טאטן?
וואס יא, אין מלבי"ם ווערט מבואר דער חילוק, אז פעולה איז דער ערשטער פאזע, ווען ס'איז נאכנישט ארויס למעשה, און מעשה איז למעשה. אבער נאכן ענדיגן דעם פעולה אויף למעשה, פאסט זייער פיין צו זאגן דערויף פעולה=ווירק.

[israel]

ר' אינטעליגענט

איך צי זיך נישט צוריק פון וואס איך האב געשריבן.
ריכטיק אז ווירקן איז א פוֹעַל און נישט קיין שם עצם, און דער טייטש פון דעם איז לִפְעוֹל, אבער ווערק איז א שם עצם, וואס דער טייטש פון דעם איז יצירה, א באשאפונג.
און דו ביסט גערכט אויך אז מען קען ניצן אויך א סאך מאל ווערק אדער טאט אויף דעם זעלבן זאץ. אבער א סאך מאל איז נישט ריכטיק צו ניצן זיין ביידע.
אין מה רבו מעשיך ה', די שאלה וואס מיינט אויס, אויב מיינט דאס אויף די ניסים וואס ה' טוט, מען קען ניצן טאט, אבער אויב מיינט דאס אויף דער בריאה וואס ה' האט באשאפן אין ששת ימי בראשית, איז ריכטיקער צו ניצן ווערק.
ותן לחכם ויחכם עוד.

[קרעמער]

פעל ועשה זענען שמות נרדפים אויף די זעלבע פעולה/אקט/טאט/מעשה/ווערק

אין היינטיגן חק האבן מיר געלערנט מי פעל ועשה וגו' (ישעיה מ"א).

[ערנסטער]

וואס מיינט אָנגעזאָלעט

אָנגעזאָלעט אויפן האַרצן, מאַכט מען אַ לחיים.

אױפֿן האַרצן איז אים געװען אָנגעזאָלעט ביז גאָר.

"אָנגעזאָלעט" מיינט "טרויעריק", "אומעטיק", "אין שלעכטער שטימונג".

[מיללער]

אונזער באליבטער הירשל ציג ברעגנט דעם פאלגענדען פאלקס-ליד-גראם, וואס איך ציטיר, און דערנאך מיינע פראגען:

אלה תולדות נח,
פֿון בראנפען קריגט מען כח,
אַ גלעזעלע ווייַן איז דער עיקר,
פֿון בראָנפען ווערט מען שכּור.

אבֿ איז א פֿאָטער,
קדר איז א טאָטער,
אַ טאָטער איז א קדר,
בגדים זענען קליידער,

קליידער זענען בגדים,
רויט איז אדום,
אדום איז רויט,
לחם איז ברויט,

ברויט איז לחם,
טראַכט הייסט רחם,
רחם איז טראכט,
שמונה איז אַכט,

אַכט איז שמונה,
אַ טויב הייסט יונה,
יונה איז אַ טויב,
מצנפת איז אַ הויב,

אַ הויב איז מצנפת,
אַ שטאַל הייסט רפת,
רפת איז א שטאַל,
מרה איז א גאַל,

אַ גאַל הייסט מרה,
אַ קו הייסט פרה,
פרה איז אַ קו,
בֹקר איז אין דער פֿרי,

אין דער פֿרי איז בֹקר,
טייַער הייסט יוקר,
יוקר איז טייַער,
אש איז פֿייַער,

פֿייער איז אש,
בשר איז פֿלייש,
פֿלייש איז בשר,
חזיר איז אָסור,

אָסור איז חזיר,
מים איז וואַסער,
וואַסער איז מים,
לאָמיר ביידע טרינקען לחיים

איך רעד שוין נישט אז דער ליד איז פוסט און וויסט אן קיין שום תוכן, עס האט נישט דאס מינדענסטע באדייט, אבער דאס וועלן מיר לאזן פארן אשכול איבער פאלקס-לידער, דא ברויך מען דערגיין, די פאר ווערטער וואס איז מיר ווילד-פרעמד;

1) קדר איז א טאָטער
2) רחם איז א טראכט - [עפ"י פשטות חשבתי ש'טראכטער' הוא משפך/FUNNEL ע"כ רחמה של אשה דומה לזה ואכמ"ל]
3) מצנפת איז א הויב

[farshlufen]

#3 א "הויב" אדער "הייבל" דאס איז א סארט טיכל כמו טורבאן.

[יידישיסט]

איך געדענק אויך דעם טייטש פון חדר אז "רחם" איז א טראכט.
און דאס אז קדר איז א טאטער איז אויך אן אלטער טייטש. זע אינעם ספר "יון מצולה" פון נתן נטע האנאווער, ווי ער באשרייבט דעם אויפשטאנד פון באגדאן כמעלניצקי, און די שרעקליכע פאגראמען פון ת"ח ות"ט. דארט רופט ער אן די טאטערן (עס איז א נאמען פון א פאלק. אויף זייער נאמען איז אנגערופן דער רוסישער פראווינץ "טאטארסטאן") מיטן נאמען "קדרים".
עס איז באזירט אויפ'ן לשון אין אנהייב שיר השירים "כאהלי קדר" וואס ווערט געטייטשט אלס וואנדערנדע בעדואינער וואס זענען פארשווארצט ווי טעפ. דאכט זיך אז די טאטערן זענען אויך געווען האלב ציגאנערישע וואנדערער (זיי זענען אפשטאמיגע פון די מאנגאלן וואס האבן זיך אריינגעריסן אין גאנץ אייראפע אין די צייטן פון דזשינדזשיס חאן, און די אונגארישע שטאמען אגב אויך פון זיי), אדער איז זייער פארב אויך שווארץ. אינטערעסאנט איז וואס סיי די טאטערן און סיי די אונגארישע האבן באקומען אין די אלטע ספרים א נאמען פון די בני-ישמעאל. די אונגארישע האבן געהאט דעם צונאמען "הגריים", ד.ה. די קינדער פון הגר [פון לשון אין תהלים ווי עס ווערן דערמאנט די פעלקער "מואב והגרים"]. קען זיין אז מען האט זיך באצויגן צו די מאנגאלן אלס בני-ישמעאל. אדער האבן זיי ביידע איינפאך געהאט באזונדערע סיבות פארוואס זיי האבן זוכה געווען צו דעם נאמען. די טאטערן צוליב אן ענליכע אייגנשאפט ווי די בעדואינער, און די אונגארישע צוליב דער ענליכקייט אינעם נאמען פון "אונגארן" צו "הגר".  

[מיללער]

אה, אז מיר האבן זוכה געווען צו נאך א תוכן'פולע תגובה פון אונזער פראפעסאר און לערער דער געערטער יידישיסט, איז דאך אלעס ווערט געווען, ובפרט אין זיינע קענטעניסען בתולדות אומה ולשון וואס מיר האבן שוין אסאך געהערט פון אים זייענדיג דער גרויסער ידען אין די ענינים, יישר כחך!

למעשה האבן מיר געכאפט דעם 'טאָטער'!, אזא אויסדרוק פלעג מען הערן ביינונז, ווער איך יעצט געווער אז דאס איז על שם א געוויסע פאלק (קדרים) פון 'טאטארסטאן' (די גאנצע 'סטאן' אין דעם געגנט ברויכט איר מאריך זיין דאס זענען געווענליך פון די סאוועיטן-פארבאנד לענדער אדער אביסל אהינציר ביי פאקיסטאן, אפגאניסטאן).

ווידער א 'הויב' פאר א טורבאן האב איך אויך קיינמאל געהערט, טענקס פארשלאפן.

[israel]

מצנפת איז אַ הויב
אין חומש טייטש בית יהודה פרשת תצוה והיה על המצנפת, טייטשט ער אויף דער הויב. דאס איז אן אלטן יידיש.
אין פרשת ויצא ויפתח ה' את רחמה, טייטשט ער און האט געעפענט איר טראכט. דער מקור פון דעם איז מסתמא ווייל טראכט מיינט אויך א לבוש א קלייד, (היינט מען ניצט נישט דאס ווארט צו דעם), און דער רחם איז א לבוש פאר דעם קינד.
אין אנהייב פון דעם ליד פעלט: פאטער איז אן אב.

די גראמען פון דעם ליד דארפן זיין אזוי:
אלה תולדות נח,
פֿון בראנפען קריגט מען כח,
אַ גלעזעלע ווייַן איז דער עיקר,
פֿון בראָנפען ווערט מען שכּור.

אבֿ איז א פֿאָטער,
א פאטער איז אן אב,
קדר איז א טאָטער,
אַ טאָטער איז א קדר,


בגדים זענען קליידער,
קליידער זענען בגדים,
רויט איז אדום,
אדום איז רויט,

לחם איז ברויט,
ברויט איז לחם,
טראַכט הייסט רחם,
רחם איז טראכט,

שמונה איז אַכט,
אַכט איז שמונה,
אַ טויב הייסט יונה,
יונה איז אַ טויב,

מצנפת איז אַ הויב,
אַ הויב איז מצנפת,
אַ שטאַל הייסט רפת,
רפת איז א שטאַל,

מרה איז א גאַל,
אַ גאַל הייסט מרה,
אַ קו הייסט פרה,
פרה איז אַ קו,

בֹקר איז אין דער פֿרי,
אין דער פֿרי איז בֹקר,
טייַער הייסט יוקר,
יוקר איז טייַער,

אש איז פֿייַער,
פֿייער איז אש,
בשר איז פֿלייש,
פֿלייש איז בשר,

חזיר איז אָסור,
אָסור איז חזיר,
מים איז וואַסער,
וואַסער איז מים,

לאָמיר ביידע טרינקען לחיים.

[farshlufen]

אגב רב מיללער, דעם ליד האב איך געהערט כמה פעמים פון מיין באבע זז"ג עמו"ש.

[israel]

וואס מיינט פונקט באגינען

באגינען ביי פרעה.

און אין דעם ליד:
איך וועל דיר זינגען — פֿון דײַן שוסטערל:
גייט אַ שוסטערל אין וועג באַגינען,
שוסטערל, מײַן שוסטערל, וווּ גייסטו?

און אין דעם ליד:
און אויף די גרינע צווייגן
צוויי פֿייגל שפּילן געזאַנג
אַיין פֿויגל זינגט בּאַגינען
דער צווייטער אין זונפֿאַרגאַנג

[farshlufen]

"באגינען" באדייט גאר אינדערפרי ביים עלות.

[קרעמער]

אזוי ווי BEGINING / אנהייב, פרימארגן

[israel]

יישר כח ר' פארשלאפן

צי דאס ווארט איז א באנוצט ווארט, צו נאר א ליטעראריש ווארט.

[קרעמער]

עס איז ארויס פון באנוץ אינאיינעם מיט די צייט דערפון (ווער שטייט נאך היינט אויף אין בעגינען?)

[farshlufen]

קרעמער, ראויין הדברים...

[israel]

איך ווייס נישט וואס טוטצאך אין ניו-יארק, אבער דא אין ירושלים ס'דא אסאך מניני ותיקין, ביי די ליטוואקעס און ביי די ברעסלעווערס. (ווי דער בעל שם הקדוש פלעגט דאווענען)
היינט למעשה מען נוצט פארטאגס צו זאגן זייער אינדערפרי. און ווען רעדט מען וועגן תפילה פאר ותיקין ניצט מען תרח'ס מנין.

[israel]

וואס מיינט פריענדיקע:
עס הייסט דרום (= דעריבער) שמונה עשרה ווייל עס איז דא אין איר אכצן ברכות. און די צייט פון די פריענדיקע תפלה איז ביז א דריטל טאג, און אז ער האט עובר געווען דעם זמן קען ער דאווענען ביז שעה צוועלף, אבער נאך צוועלף איז שוין פארפאלן. (קיצור שולחן ערוך אויף יידיש)